Badania lekarskie jako nieodłączny element w pracy

Przed przystąpieniem do pracy oraz w czasie trwania umowy, pracownik odbywa badania lekarskie. Przepisy klarownie określają w jakich sytuacjach pracownik musi poddać się badaniom.

Podstawą prawną określającą zakres wykonywania badań lekarskich dla pracowników jest Kodeks pracy oraz rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 30 marca 1996 r. w sprawie przeprowadzenia badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznego ochrony zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz. U. z 2016 r. poz. 2067).

Obowiązkiem pracodawcy jest kierowanie pracowników na badania lekarskie tzw. badania profilaktyczne zarówno przed przystąpieniem do pracy, jak i w trakcie trwania stosunku pracy.  Art. 211 pkt 5 kp ustanawia także obowiązek po stronie pracownika, który musi poddać się badaniom lekarskim – wstępnym, okresowym, kontrolnym.

Badania wstępne

Dotyczą:
kandydatów przyjmowanych do pracy;
Wyjątek: osoby przyjmowane ponownie do pracy u danego pracodawcy na to samo stanowisko o takich samych warunkach pracy, na podstawie kolejnej umowy o pracę zawartej w ciągu 30 dni po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniej umowy o pracę z tym pracodawcą – nie przechodzą ponownie badań wstępnych.

pracowników młodocianych przenoszonych na inne stanowiska pracy;
innych pracowników przenoszonych na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe.

Badania okresowe

Przeprowadzane są:

  • w terminach wskazanych przez lekarza medycyny pracy w celu ustalenia, czy stan zdrowia pracownika umożliwia mu w dalszym ciągu pracę na zajmowanym stanowisku;
  • w cyklach uzależnionych od rodzaju czynnika szkodliwego lub uciążliwego na stanowisku pracy.

Dotyczą:

  • pracowników zatrudnionych w warunkach narażenia na substancję i czynniki rakotwórcze lub pyły zwłókniające, a także:

– po zaprzestaniu pracy w kontakcie z tymi substancjami, czynnikami lub pyłami;

 po rozwiązaniu stosunku pracy, jeżeli zainteresowana osoba zgłosi wniosek o objęcie ją 

Badania kontrolne

Przeprowadzone są:

  • obowiązkowo w sytuacji, gdy pracownik stawia się do pracy po chorobie trwającej dłużej niż 30 dni.

Wstępne badania lekarskie

Przed przystąpieniem do pracy, osoba przyjmowana musi poddać się wstępnym badaniom lekarskim. Po odbyciu tych badań, lekarz medycyny pracy wydaje kandydatowi aktualne orzeczenie lekarskie, stwierdzające, że nie ma żadnych przeciwskazań zdrowotnych do zatrudnienia go na wyznaczonym stanowisku. Pracodawca jest osobą kierującą kandydata do pracy na badania lekarskie oraz opłaca te badania. Zgodnie z art. 229 § 1 kp wstępnym badaniom lekarskim podlegają osoby przyjmowane do pracy lub pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska pracy i inni pracownicy przenoszeni na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe.

Okresowe badania lekarskie

Badania okresowe przeprowadzane są w celu sprawdzenia, czy pracownik nadal jest zdolny do pracy na zajmowanym stanowisku. Częstotliwość badań okresowych zależy od zajmowanego stanowiska. Załącznik nr 1 rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 30 marca 1996 r. w sprawie przeprowadzenia badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznego ochrony zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz. U. z 2016 r. poz. 2067) zawiera wskazówki metodyczne w sprawie przeprowadzenia badań profilaktycznych pracowników oraz określa częstotliwość wykonywania tych badań. Lekarz może jednak wystawić na orzeczeniu o zdolności do pracy krótszy termin następnego badania, niż określonych we wskazówkach metodycznych, jeżeli uzna, że jest to niezbędne dla prawidłowej oceny stanu zdrowia pracownika.

Pracownik powinien być skierowany na badania okresowe:

  • nie rzadziej niż co 2 lata, jeżeli jest narażony na wydychanie szkodliwych pyłów lub oparów;
  • nie rzadziej niż co 3 lata, jeżeli pracuje w gorącym mikroklimacie (po 45 roku życia co 2 lata);
  • nie rzadziej niż co 4 lata, jeżeli stale korzysta z komputera;
  • nie rzadziej niż co 5 lat, jeżeli jest pracownikiem biura, ale nie korzysta z komputera.

Pracownik musi się poddać okresowym badaniom lekarskim po upływie terminu określonego w poprzednim zaświadczeniu lekarskim. Odbywa się to z reguły tak, że przed upływem terminu ważności dotychczasowych, pracownik otrzymuje od pracodawcy skierowanie na badania okresowe. Pracodawca powinien dostarczyć pracownikowi skierowanie odpowiednio wcześniej, aby pracownik mógł je zaplanować w odpowiednim terminie.

Ważne!

Przepisy Kodeksu pracy stanowią, że pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwskazań do pracy na określonym stanowisku. Dotyczy to zarówno badań wstępnych, okresowych i kontrolnych. 

Kontrolne badania lekarskie

Zgodnie z art. 229 § 2 kp badaniom kontrolnym podlegają pracownicy, którzy niezdolni byli do pracy dłużej niż 30 dni. Badania te mają ustalić zdolność do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku.

W przypadku, gdy okres niezdolności pracownika do wykonywania pracy z powodu choroby był krótszy niż 30 dni, pracodawca nie ma obowiązku kierować go na badania kontrolne. Jeżeli jednak chce takie badania zlecić to musi otrzymać zgodę pracownika na ich przeprowadzenie. Bez zgody pracownika, pracodawca nie może zlecić wykonania badań kontrolnych, jeśli zwolnienie nie przekroczyło 30 dni.

Kierowanie pracownika na badania kontrole w trakcie trwania zwolnienia lekarskiego jest niedopuszczalne. Pracownik, który wraca do pracy po długiej nieobecności z powodu choroby, ma obowiązek wykonać badania w pierwszym dniu od zakończenia okresu zwolnienia, ale musi to uczynić przed przystąpieniem do wykonywania swoich obowiązków.

Jeżeli pracownik odmawia udania się na badania kontrole to nie może on rozpocząć pracy, a tym samym nie przysługuje mu wynagrodzenie. Taka odmowa może stanowić argument do rozwiązania stosunku pracy.

Pracodawca, który zatrudnia pracowników do wykonywania zadań w warunkach narażenia na działanie substancji i czynników rakotwórczych lub pyłów zwłókniających jest zobowiązanych do zapewnienia pracownikom okresowych badań kontrolnych, także po zaprzestaniu takiej pracy oraz po rozwiązaniu stosunku pracy w sytuacji, gdy zainteresowana osoba złoży wniosek z prośbą o objęcie jej takimi badaniami.

Badania okresowe oraz kontrolne przeprowadza się w miarę możliwości w godzinach pracy, stanowi o tym art. 229 § 3 kp. Za czas wykonania tych badań pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia. Jeżeli zatem pracownik wykonuje badania w swoich godzinach pracy, to pracodawca ma obowiązek zwolnić go z obowiązku świadczenia pracy na czas niezbędny do ich wykonania. Zwolnienie od pracy na czas wykonywania badań przysługuje tylko i wyłącznie w czasie ich wykonywania. Zatem jeśli badanie będzie trwało 3 godziny, to pracownik jest zwolniony z pracy na czas 3 godzin, a nie na cały dzień.

Może się jednak zdarzyć tak, że pracownik nie będzie mógł wykonać badań okresowych czy kontrolnych w godzinach pracy. Przepisy nie określają jednak w jakich sytuacjach czy okolicznościach nie będzie możliwości wykonania badań profilaktycznych pracownika. Co do zasady godziny wykonania tych badań powinny odnosić się do godzin pracy placówki, która te badania wykonuje. W przypadku pracowników zatrudnionych w 3 – zmianowym równoważnym systemie czasu pracy, pracodawca jeżeli może skierować pracowników na badania w godzinach pracy to powinien to uczynić. Zdarzyć się może jednak tak, że pracownicy zatrudnieni w takim systemie pracy będą wykonywać badania poza godzinami pracy, jeżeli nie będzie innej możliwości. Niemniej jednak pracodawca powinien mieć na uwadze, że wykonywanie badań okresowych czy kontrolnych w czasie wolnym od pracy, gdy jest możliwe ich wykonanie w godzinach pracy, narusza przepisy prawa pracy.

Sytuacja nieco inaczej przedstawia się gdy chodzi o badania wstępne. Z reguły tym badaniom poddawane są przede wszystkim osoby, które dopiero będą rozpoczynać pracę. Są to więc osoby, które jeszcze nie pozostają w stosunku pracy z pracodawcą, który kieruje ich na badania. W tym przypadku czas poświęcony na odbycie badań nie może mieć miejsca w godzinach pracy, gdyż kandydat na pracownika nie otrzymał jeszcze umowy o pracę i nie rozpoczął jej.

Badania wstępne, okresowe oraz kontrolne są opłacane przez pracodawcę.

Jeżeli zrealizowanie badań łączy się z koniecznością odbycia podróży do innej miejscowości, to pracodawca jest obowiązany zwrócić koszty przejazdu – tyczy się to jednak badań okresowych i kontrolnych. W przypadku badań wstępnych nie występuje przesłanka „stałego miejsca pracy”, ze względu na brak umowy cywilnoprawnej pomiędzy pracodawcą, a osobą ubiegającą się o pracę.

Uwaga!

Pracodawcy, który dopuści do pracy pracownika bez aktualnych badań profilaktycznych, grozi grzywna w wysokości od 1.000 do 30.000 zł za naruszenie przepisów lub zasad BHP. 

Skomentuj