Badanie zachorowań na choroby zawodowe

Zadania służby bhp. Oddzielną częścią zadania nr 11 jest udział w opracowywaniu wniosków wynikających z badania przyczyn i okoliczności zachorowań na choroby zawodowe, a także kontrola realizacji tych wniosków.

Podstawą prawną obowiązku badania zachorowań na choroby zawodowe są zapisy kodeksu pracy, a w szczególności:

• art. 235:

Pracodawca jest obowiązany niezwłocznie zgłosić właściwemu organowi PIS i właściwemu inspektorowi pracy każdy przypadek rozpoznanej choroby zawodowej albo podejrzenia o taką chorobę.

W razie rozpoznania u pracownika choroby zawodowej, pracodawca jest obowiązany:

 – ustalić przyczyny powstania choroby zawodowej oraz charakter i rozmiar zagrożenia tą chorobą, działając w porozumieniu z właściwym organem PIS,

 – przystąpić niezwłocznie do usunięcia czynników powodujących powstanie choroby zawodowej i zastosować inne niezbędne środki zapobiegawcze,

 – zapewnić realizację zaleceń lekarskich.

Pracodawca jest obowiązany prowadzić rejestr zachorowań na choroby zawodowe i podejrzeń o takie choroby.

• art. 236:

Pracodawca jest obowiązany systematycznie analizować przyczyny wypadków przy pracy, chorób zawodowych i innych cho­rób związanych z warunkami środowiska pracy i na podstawie wy­ników tych analiz stosować właściwe środki zapobiegawcze.

W tym miejscu należy zwrócić uwagę na ostatni zapis, rozszerzający zakres analizowania przyczyn zachorowań na inne choroby niż zawodowe, a związane z warunkami środowiska pracy. Taki zapis zobowiązuje służbę bhp do zwracania uwagi w swoich działaniach także na ten problem i uwzględnianiu go w analizach warunków pracy, treści instrukcji bhp, ocenie ryzyka zawodowego, doborze odzieży i obuwia roboczego oraz środków ochrony indywidualnej i środków ochrony zbiorowej. Zachorowania na choroby inne niż choroby zawodowe bardzo często powodowane są niezachowaniem zasad ergonomii na stanowiskach pracy czy przy poszczególnych czynnościach.

Pamiętać należy, że zapewnienie bezpieczeństwa i higieny pracy to zapewnienie takich warunków w pracy, aby pracownik przeżył w zdrowiu cały swój okres aktywności zawodowej.

W zasadzie, mimo zapisów zobowiązujących pracodawcę do szeregu działań w przedmiotowym temacie, a w zadaniu służby bhp jedynie wskazanie na „udział”, w praktyce całą problematykę zachorowań na choroby zawodowe prowadzi służba bhp.

Definicja choroby zawodowej w kodeksie pracy

Choroba zawodowa – to choroba ujęta w wykazie chorób zawodowych, o którym mowa w art. 237 § 1 p. 3 kodeksu pracy, jeżeli w wyniku oceny warunków pracy można stwierdzić bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem, że choroba została spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy albo w związku ze sposobem wykonywania pracy, co nazywane jest dalej „narażeniem zawodowym”.

Zapis powyższy wymaga wskazania kilku aktów prawnych wynikających wprost z przywołanego art. 237 § 1
p. 3 k.p. oraz kilku innych bezpośrednio i pośrednio związanych z zachorowaniami na choroby zawodowe:

 – Ustawa z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (t.j.: DzU z 2015 r., poz. 1242, ze zm.).

 – Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 1 sierpnia 2002 r. w sprawie sposobu dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych chorób (t.j.: DzU z 2013 r., poz. 1379).

 – Rozporządzenie Rady Ministrów z 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych (t.j.: DzU z 2013 r., poz. 1367).

 – Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 18 grudnia 2002 r. w sprawie szczegółowych zasad orzekania o stałym lub długotrwałym uszczerbku na zdrowiu, trybu postępowania przy ustalaniu tego uszczerbku oraz postępowania o wypłatę jednorazowego odszkodowania (t.j.: DzU z 2013 r., poz. 954).

 – Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 18 czerwca 2010 r. w sprawie specjalizacji lekarskich niezbędnych do wykonywania orzecznictwa w zakresie chorób zawodowych (DzU nr 110, poz. 736).

 – Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 6 czerwca 2014 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (DzU poz. 817).

 – Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 2 lutego 2011 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (DzU nr 33, poz. 166).

 – Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 30 grudnia 2004 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych (DzU z 2005 r., nr 11, poz. 86, ze zm.).

 – Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki (DzU nr 81, poz. 716, ze zm.).

 – Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 24 lipca 2012 r. w sprawie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy (DzU z 2012 r., poz. 890, ze zm.).

 – Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z 5 sierpnia 2005 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na hałas lub drgania mechaniczne (DzU nr 157, poz. 1318).

 – Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (DzU nr 69, poz. 332, ze zm.).

Kogo dotyczy problem?

Wszystkich zakładów, w których środowisku pracy (na stanowiskach pracy, w miejscach wykonywania prac) występują, w czasie normalnego procesu produkcyjnego, czynniki szkodliwe dla zdrowia, czyli występuje „narażenie zawodowe” definiowane jako podleganie pracownika (ekspozycja), w określonym czasie, oddziaływaniu czynników środowiska pracy, w wyniku czego pracownik może być narażony na utratę lub pogorszenie stanu zdrowia. Sposób wykonywania pracy też może spowodować zachorowanie na chorobę zawodową.

Czynnik szkodliwy w procesie pracy to taki czynnik, którego oddziaływanie na pracującego prowadzi lub może prowadzić do schorzenia. Do czynników szkodliwych zalicza się:

  1. czynniki chemiczne – rodzaj czynnika, wartość stężeń oraz średni czas narażenia zawodowego,
  2.  pyły – rodzaj pyłu, wartość stężeń oraz średni czas narażenia zawodowego,
  3.  czynniki fizyczne (hałas, drgania mechaniczne, mikroklimat, promieniowanie optyczne, pola i promieniowanie elektromagnetyczne) – rodzaj czynnika, określone jego wartości oraz średni czas narażenia zawodowego,
  4.  czynniki biologiczne – rodzaj czynnika, ustalenie kontaktu, okresu utajenia i stwierdzenie mechanizmu działania lub drogi szerzenia się czynnika, bez konieczności określenia stężenia tego czynnika,
  5.  czynniki o działaniu uczulającym (alergeny) – rodzaj czynnika i stwierdzenie kontaktu z takim czynnikiem w czasie pracy, jeżeli występował on w środowisku pracy, narzędziach pracy, surowcach, półproduktach lub gotowych wyrobach, bez konieczności określania stężenia tego czynnika,
  6.  czynniki o działaniu rakotwórczym  – substancje i preparaty chemiczne zakwalifikowane do kategorii 1 na podstawie odpowiednich przepisów o substancjach chemicznych oraz ich mieszaninach, czynniki i procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym wymienione w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z 24 lipca 2012 r. w sprawie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy (DzU z 2012 r., poz. 890, ze zm.),
  7. sposób wykonywania pracy – określenie stopnia obciążenia wysiłkiem fizycznym i chronometraż czynności, które mogą powodować nadmierne obciążenie odpowiednich narządów lub układów organizmu ludzkiego.

Natomiast czynnik uciążliwy jest czynnikiem, w warunkach którego działania praca nie stanowi bezpośredniego zagrożenia powstaniem choroby zawodowej, ale może powodować pewne utrudnienia w wykonywaniu pracy i wywoływać dyskomfort. Dla większości czynników uciążliwych nie ma normatywów higienicznych. Są to z reguły uwarunkowania ergonomiczne wskazane w poszczególnych normach albo zależne od stanu środowiska pracy czy sposobów jej organizacji.

Dla czynników szkodliwych i stwierdzenia choroby zawodowej nie jest istotne czy:

 –  występują przekroczenia NDS lub NDN, ale sam fakt występowania szkodliwych czynników,

 –  pracownicy narażeni są wyposażeni w środki ochrony indywidualnej.

Podstawowe różnice między chorobą zawodową a wypadkiem przy pracy:

 – brak nagłości – choroba rozwijać się może wiele dni, a nawet lat (pracownik może już nie pracować w zakładzie, w którym nabawił się choroby zawodowej),

 – konieczność występowania w środowisku pracy czynników szkodliwych dla zdrowia, np.: pyłu, hałasu, czynników chemicznych czy biologicznych, lub występowania w zakładzie takich rodzajów prac, które mogą spowodować chorobę, np.: wskutek nadmiernego wysiłku głosowego, dźwigania i przenoszenia ciężarów,

 – oprócz występowania narażenia zawodowego, choroba musi być wymieniona w wykazie chorób zawodowych,

 – objawy niektórych chorób muszą pojawić się w określonym czasie od ustania narażenia, ustalonym dla danej choroby,

 – decyzję o stwierdzeniu choroby zawodowej albo decyzję o braku podstaw do stwierdzenia choroby zawodowej wydaje właściwy państwowy inspektor sanitarny na podstawie materiału dowodowego, a w szczególności danych zawartych w orzeczeniu lekarskim oraz informacji z oceny narażenia zawodowego pracownika,

 – od decyzji wydanej przez właściwego państwowego inspektora sanitarnego przysługuje pracownikowi odwołanie do właściwego państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego, a od decyzji państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego – skarga do Naczelnego Sądu Administracyjnego.

Różnice między wypadkiem a chorobą zawodową zestawiono w tabeli.

Tabela. Różnice między wypadkiem a chorobą zawodową

Wypadek przy pracy Choroba zawodowa
Pracownicy zatrudnieni Pracownicy zatrudnieni i byli pracownicy
Nagłe zdarzenie  Narażenie zawodowe – jednorazowe lub długotrwałe
Każdy uraz Choroba ujęta w wykazie
Źródła zagrożeń i przyczyny wypadku są nieograniczone Występowanie w środowisku pracy czynników szkodliwych
Kwalifikuje – zespół powypadkowy Kwalifikuje – lekarz spełniający określone wymagania
Całość dokumentacji – służba bhp Służba bhp – warunki pracy i czynniki szkodliwe oraz rejestry podejrzeńi zachorowań

Choroba zawodowa ze swoimi skutkami zdrowotnymi może się ujawnić nawet po wielu latach pracy w narażeniu na czynniki szkodliwe. Dlatego też zbieranie informacji o czynnikach środowiska pracy musi być procesem ciągłym, a rejestr czynników szkodliwych wraz z kartą badań muszą być przechowywane przez 40 lat. Pracownik dawno niepracujący w zakładzie może ubiegać się o stwierdzenie choroby zawodowej, a zakład, w którym pracował w narażeniu np. na pył czy hałas, ma obowiązek przekazać informacje o występujących narażeniach w okresie zatrudnienia na poszczególnych stanowiskach pracy.

Natomiast rola służby bhp ogranicza się do dostarczenia informacji o czynnikach środowiska pracy mających, czy mogących mieć, wpływ na zachorowanie pracownika, przebiegu pracy zawodowej w narażeniu na te czynniki, stosowanych technologiach i materiałach, a także stosowanych środkach ochrony.

Lesław Zieliński

były Główny Inżynier Zarządzania Bezpieczeństwem Pracy w KGHM Polska Miedź S.A. – Oddział Zakłady Górnicze „Lubin” w Lubinie

Artykuł z miesięcznika ATEST – Ochrona Pracy nr 3/2016.

www.atest.com.pl

Skomentuj