Bezpieczeństwo na stoku, pierwsza pomoc poszkodowanym

Okres ferii to czas odpoczynku, zabawy ale i aktywnego spędzania czasu. Lista kontuzji i urazów jakich można nabawić się m.in. na stoku narciarskim jest bardzo długa.

„Zimowe szaleństwo” może udzielić się każdemu, zarówno dzieciom jak i dorosłym. Miłośnicy zimowych sportów powinni jednak pamiętać o bezpieczeństwie swoim jak i innych, zwłaszcza, gdy znajdujemy się m.in. na stoku narciarskim, gdzie o wypadek nietrudno.

Jak zadbać o bezpieczeństwo na stokach? 

1. Bezpieczne ferie na stoku należy zacząć od kupna kasku. Polskie prawo nakazuje noszenie kasku osobom poniżej 26. roku życia, jednak najlepiej w każdym wieku pamiętać o tej ochronie. Przed kupnem sprawdźmy, czy kask ma symbol CE (czyli czy spełnia wymogi dot. bezpieczeństwa użytkowania). Prawidłowo dobrany powinien sięgać brwi, z tyłu nie opierać się o szyję i nie pozostawiać miejsca pomiędzy wyściółką a głową.
2. Jadąc na narty, powinniśmy zawsze zabierać ze sobą porządne okulary przeciwsłoneczne lub gogle; szczególnie jeśli planujemy jeździć w wyższych partiach gór. Uwaga! Zakładamy je także w pochmurne dni (śnieg odbija promieniowanie, a jego siła wzrasta wraz z wysokością, na której się znajdujemy). Jazda bez okularów może grozić ślepotą śnieżną, a w dłuższej perspektywie może doprowadzić do zwyrodnień w oku i zaćmy. Okulary czy gogle należy kupować tylko z filtrem UV. Najlepiej mieć dwie pary: ciemniejszą, na słoneczne dni i jaśniejszą, na dni pochmurne. Jeśli decydujemy się na jedna parę, najbardziej uniwersalna będzie kategoria 2, przepuszczająca do ok. 40% światła.
3. Bezpieczne ferie to oprócz ochraniaczy, także właściwe kosmetyki. Mróz, wiatr i odbijające się od śniegu słońce to „mieszanka wybuchowa” dla naszej cery. Dlatego powinniśmy stosować kremy z filtrem, przynajmniej 20. Smarujemy nim wszystkie odkryte partie ciała – dłonie, twarz i uszy.
4. Pamiętać należy także, że umiejętność dobrej, a nawet bardzo dobrej jazdy na nartach czy snowboardzie nie przekłada się na poziom bezpieczeństwa tego kogoś i innych. Tym bardziej, że pojęcie dobrze czy bardzo dobrze jeżdżącego jest pojęciem często teoretycznym, subiektywnym i w wielu wypadkach odmiennym. Nigdy nie należy być za pewnym siebie.
5. Nasze bezpieczeństwo zależy nie tylko od naszych zachowań podczas jazdy, ale także od wielu zachowań poprzedzających jazdę na nartach czy snowboardzie tj. stopień przygotowania fizycznego przed rozpoczęciem sezonu, doboru tras/ośrodków na planowany urlop do posiadanych umiejętności, odpowiedniej konserwacji, sprawdzenia i doboru sprzętu do wagi, wzrostu czy umiejętności – pamiętajmy o rozgrzewce przed pierwszym zjazdem oraz innych czynnikach zewnętrznych takich jak np. odpowiednio przygotowana infrastruktura stoku (np. stopień przygotowania tras i ich zabezpieczeń), warunki pogodowe (np. mgła), rodzaj śniegu (np. mokry, ciężki), tłok na stoku.
6. Niewątpliwie ważnym aspektem odnoszącym się do naszego bezpieczeństwa na stoku jest konieczność np. unikania siadania na stoku gdzie popadnie, a zwłaszcza na środku nartostrad. Dobrze jest poznać dokładnie teren, po którym się poruszamy – gdzie są rozmieszczone armatki śnieżne, gdzie być może wystają jakieś kamienie, a gdzie jest lód.

7. Dobrze jest znać tzw. „Dekalog Narciarski”[1].

Pamiętajmy, że na stoku nie jesteśmy sami. Mając na uwadze swoje bezpieczeństwo dbajmy również o bezpieczeństwo innych i zachowujmy się tak, aby maksymalnie zminimalizować ryzyko szkody dla kogokolwiek.

• Dostosujmy swoją prędkość podczas jazdy na nartach czy snowboardzie do umiejętności, warunków panujących na stoku, rodzaju i stanu trasy i natężenia ruchu. W razie potrzeby zawsze powinniśmy mieć możliwość nagłego zatrzymania się czy skrętu.
• Dobierzmy taki tor jazdy, aby uniknąć kolizji z innymi uczestnikami ruchu znajdującymi się poniżej nas/przed nami. Pamiętajmy, że oni mają zawsze pierwszeństwo.
• Wyprzedzać można z każdej dowolnej strony, aczkolwiek z zachowaniem odległości zapewniającej przestrzeń osobom znajdującym się poniżej, do wykonywania wszelkich ich manewrów.
• Po zatrzymaniu się w drodze na stoku na małą przerwę pamiętajmy, aby być wówczas na skraju nartostrady, a nie na jej środku. Przed włączeniem się do ruchu należy spojrzeć w górę i w dół czy można to zrobić bez zagrożenia dla siebie i innych.
• Starajmy się nie zatrzymywać w miejscach zwężeń czy o ograniczonej widoczności, Po upadku natychmiast jak to możliwe usuńmy się z toru jazdy na skraj trasy.
• Podchodzić i schodzić można jedynie skrajem trasy. Przy złej widoczności zjedźmy z trasy. Pamiętajmy także, że trasy narciarskie są z założenia przeznaczone do ruchu jednokierunkowego – w dół.
• Zwracajmy uwagę i przestrzegajmy podczas jazdy na nartach czy snowboardzie oznakowani w postaci tablic i innych znaków na stoku.
• Pomóżmy poszkodowanemu, jeśli znaleźliśmy się akurat w pobliżu wypadku. Posiadajmy zawsze przy sobie na stoku dokument tożsamości, aby w razie wypadku, jako poszkodowany bądź sprawca, móc podać i uwiarygodnić swoje dane osobowe. 

Pamiętajmy także o udzieleniu pierwszej pomocy, jeżeli podejrzewamy takie urazy jak zwichnięcie, skręcenie czy złamanie.

Skręcenie

Skręcenie jest to zamknięte uszkodzenie stawu spowodowane zbytnim jego naciągnięciem, polegające na krótkotrwałym przemieszczeniu powierzchni stawowych kości. Do skręcenia dochodzi najczęściej na skutek gwałtownych, nieprawidłowych ruchów w stawach.

Najczęściej skręcenie ma miejsce w obrębie stawów:

• barkowo-obojczykowego,
• palców,
• odcinka szyjnego kręgosłupa,
• kolanowego,
• skokowego.

Objawy skręcenia:

• ból,
• obrzęk oraz zmiana zabarwienia skóry (zasinienie),
• zniekształcenie stawu na skutek narastającego obrzęku,
• utrata ruchomości stawu.

Pierwsza pomoc:

Pierwsza pomoc przy skręceniu powinna być udzielona niezwłocznie. Pozwala to na ograniczenie zmian związanych z urazem, skrócenie rehabilitacji i czasu powrotu do pełnej sprawności oraz znaczne zmniejszenie dolegliwości bólowych.

W przypadku skręcenia pierwszym odruchem poszkodowanego i osoby udzielającej pomocy powinno być odciążenie uszkodzonego stawu.

Kończyna ze skręconym stawem powinna być uniesiona. Okolicę stawu od pierwszej chwili schładza się intensywnie workiem z lodem. Zastępczo można zastosować wilgotny, wysychający okład, który nie powinien być w żadnym wypadku owijany w folię.

Pierwsza pomoc przy skręceniu musi też obejmować unieruchomienie stawu, szczególnie w przypadku podejrzenia naderwania czy zerwania więzadeł lub torebki stawowej albo złamania kości. Zapobiega się w ten sposób powiększaniu uszkodzenia oraz przemieszczeniom.

Zwichnięcie

Zwichnięcie jest to uszkodzenie stawu, w którym powierzchnie stawowe trwale utraciły ze sobą styczność. Rozdzielone elementy kostne w stawie nie mogą powrócić samoistnie do prawidłowej sytuacji anatomicznej. Pomiędzy przemieszczone powierzchnie stawowe mogą dostać się tkanki miękkie, co zdecydowanie utrudnia nastawienie zwichniętego stawu. Zwichnięciu może towarzyszyć uszkodzenie sąsiadujących naczyń i nerwów, podobnie jak w złamaniu.

Zwichnięcia (urazowe) najczęściej dotyczą następujących stawów:

• ramiennego,
• łokciowego,
• palców,
• skokowego.

Objawy zwichnięcia:

• ból
• zniekształcenie stawu,
• przymusowe ułożenie,
• zasinienie kończyny, ochłodzenie, brak wyczuwalnego tętna – obwodowo w stosunku do zwichnięcia – jeśli ma miejsce uszkodzenie nerwów.

Pierwsza pomoc przy zwichnięciu

Uszkodzony staw należy unieruchomić postępując zgodnie z zasadą, że muszą być unieruchomione względem siebie kości przylegające do uszkodzonego stawu. Nie wolno poruszać stawu lub usiłować go nastawić!

Złamania

Złamanie – jest to przerwanie ciągłości tkanki kostnej.

Złamania dzielimy na:

• proste,
• wieloodłamowe (kość złamana w wielu miejscach i na wiele części)
• otwarte,
• zamknięte.

Objawy:

• ból w obrębie podejrzewanego złamania, nasilający się podczas dotyku,
• zmiana zabarwienia skóry,
• zmiana kształtu (deformacja w obrębie złamanej kości),
• w przypadku złamania otwartego – krwawienie i widoczne w ranie odłamy kostne.

Pierwsza pomoc przy złamaniu

• złamaną kość należy unieruchomić postępując zgodnie z zasadą, że muszą być unieruchomione względem siebie stawy przylegające do uszkodzonej kości,
• nie wolno poruszać kończyną ani usiłować jej nastawiać!
• jeśli jest to złamanie otwarte, zatamować ewentualny krwotok i założyć na ranę jałowy opatrunek (bezpośrednio na ranę nałożyć ostrożnie jałowy gazik, tak aby nie wcisnąć złamanej kości ani jej odłamków),
• nie ruszać poszkodowanego bez wyraźnej potrzeby,
• nie przemieszczać ratowanego bez wcześniejszego unieruchomienia złamanej części ciała,
• nie zostawiać ratowanego samego,
• wezwać pomoc.

W każdym z przedstawionych powyżej trzech przypadków postępowanie praktyczne jest podobne, dlatego w razie wątpliwości na miejscu zdarzenia, nie ma potrzeby ustalenia właściwego rozpoznania – czy jest to złamanie, skręcenie czy zwichnięcie.

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dnia 18 sierpnia 2011 r. o bezpieczeństwie i ratownictwie w górach i na zorganizowanych terenach narciarskich (Dz. U. z 2019 r. poz. 1084).

Źródła pomocnicze:

1. Pierwsza pomoc w nagłych wypadkach, dr n. med. Grzegorz Gałuszka, Tarbonus, listopad 2019.
2. Strona internetowa Stowarzyszenia Instruktorów i Trenerów Narciarstwa PZN – www.sitn.pl