BHP przy budowlanych robotach ziemnych

Roboty ziemne to roboty budowlane polegające na wydobywaniu gruntu naturalnego, jego przemieszczaniu na inne miejsce i nadawaniu mu kształtu, zgodnie z wymaganiami projektu. Są nieodzowną częścią każdej budowy.

Sposób wykonywania robót ziemnych zależny jest od rodzaju budowli, jej wielkości, warunków lokalnych i czasu wykonania. Rozróżnia się 2 grupy robót ziemnych, odmienne pod względem technologicznym, tj.: podstawowe i wykończeniowe oraz przygotowawcze i porządkowe.

Do robót podstawowych zalicza się: makroniwelację, wykopy szerokoprzestrzenne (wymiary dna w obydwu kierunkach przekraczają 1,5 m) pod obiekty budowlane, wykopy wąskoprzestrzenne (o szerokości dna mniejszej od 1,5 m i zazwyczaj znacznej długości) pod rowy i instalacje, wykopy liniowe pod drogi, nasypy, zasypki i podsypki z zagęszczeniem, niwelację i ostateczne kształtowanie terenu.

Roboty ziemne wykończeniowe obejmują: wyrównanie dna wykopów szerokoprzestrzennych, wykopy pod ławy i stopy fundamentowe, profilowanie nasypów i wyrównywanie skarp, zagęszczanie skarp i podłoży, mikroniwelację, kształtowanie małej architektury, układanie ziemi roślinnej lub darni w terenie i skarpach budowli ziemnej.

Roboty ziemne przygotowawcze i porządkowe: usunięcie darniny i ziemi roślinnej, wycinanie starodrzewu, karczowanie pni i krzewów, wytyczanie budowli ziemnych, odprowadzenie wód opadowych, czasowe obniżenie poziomu wód gruntowych, spulchnianie gruntu spoistego, roboty ziemne porządkowe. Roboty ziemne wykończeniowe, przygotowawcze i porządkowe oraz niezmechanizowana część robót podstawowych stanowią ok. 10% ogólnej wielkości robót ziemnych.

Rozpoczęcie robót ziemnych

Wszystkie osoby przebywające na terenie budowy przed przystąpieniem do pracy muszą zostać zapoznane z instrukcją bezpiecznego wykonywania prac budowlanych oraz obowiązującym planem BiOZ (Bezpieczeństwa i Ochrony Zdrowia) – o ile jest obowiązek jego sporządzenia. Prace ziemne muszą być prowadzone zgodnie z projektem określającym położenie instalacji i urządzeń podziemnych, mogących znaleźć się w zasięgu prowadzonych prac. Dokumentacja ta powinna zawierać również sposób zabezpieczenia wykopów oraz wyniki badań geologicznych.

Jeśli w sąsiedztwie prowadzonych prac znajdują się sieci elektroenergetyczne, gazowe, telekomunikacyjne, ciepłownicze, wodociągowe i kanalizacyjne to roboty ziemne powinny być prowadzone w bezpiecznej odległości, ustalonej przez kierownika budowy z właścicielami lub zarządcą sieci.

Ważne jest aby przed przystąpieniem do robót ziemnych wytyczyć drogi dojazdowe oraz drogi transportowe. Drogi dojazdowe, którymi poruszają się maszyny i urządzenia, oraz drogi dla ruchu pieszego powinny być twarde lub utwardzone, równe, zapewniające odpowiednią nośność dostosowaną do poruszających się po niej maszyn i urządzeń. Drogi transportowe muszą być tak zaplanowane, aby zapewnić odległość minimum 0,6 m od krawędzi wykopu.

Teren budowy, w tym wykopy, powinien być wyposażony w urządzenia lub rozwiązania techniczne służące do odprowadzenia wody opadowej, chroniące przed zalaniem. Natomiast przy wykopach ze skarpami o bezpiecznym nachyleniu terenu na szerokości równej trzykrotnej głębokości wykopu powinno się zapewnić spadki umożliwiające łatwe odprowadzenie wody od krawędzi wykopu.

Roboty ziemne mogą być wykonywane ręcznie lub mechanicznie. W praktyce roboty ręczne ogranicza się do precyzyjnego wykańczania wykopów pod fundamenty, które wykonuje wcześniej maszyna, oraz do wykonywania zadań tak małych objętościowo, że wprowadzanie maszyn jest nieopłacalne. Na budowach można spotkać miedzy innymi:

Dobra organizacja robót ziemnych to umiejętne dopasowanie maszyn do rodzaju wykonywanych prac oraz ich właściwe zsynchronizowanie, tak aby praca była bezpieczna a wszystkie maszyny zostały w pełni wykorzystane. Przy wykonywaniu robót sprzętem mechanicznym należy wyznaczyć strefę niebezpieczną związaną z pracą tych maszyn, oddzielić drogi poruszania się pojazdów od dróg dla pieszych, oraz właściwie je oznaczyć.

Zagrożenia

Zagrożenia na placach budów, gdzie prowadzone są roboty ziemne można podzielić na 2 rodzaje: zagrożenia dla osób przebywających na budowie, ale nie prowadzących prac ziemnych, i dla tych, którzy takie prace prowadzą.

Pierwszą grupę osób – osoby postronne – można zabezpieczyć przed najczęstszym zagrożeniem czyli wpadnięciem do wykopu poprzez ich oznakowanie. Na czas zmroku i nocy obowiązkowe jest ustawianie balustrad zaopatrzonych w czerwone stałe lub żółte migające światła ostrzegawcze. Balustrady te o wysokości 1,1 m ustawia się w odległości co najmniej 1 m od krawędzi wykopu. W uzasadnionych przypadkach wykop należy szczelnie przykryć, a teren oznaczyć za pomocą balustrad, lin lub taśm z tworzyw sztucznych. Na oporęczowaniu należy umieścić widoczne napisy „GŁĘBOKIE WYKOPY”, „OSOBOM POSTRONNYM WSTĘP WZBRONIONY”. Jeżeli teren, na którym są prowadzone roboty ziemne, nie może być ogrodzony, wykonawca robót powinien zapewnić stały jego nadzór.

Druga grupa – osoby pracujące w wykopach najczęściej narażone są na:

• zasypanie w wyniku zawalenia się ścian wykopu,
• wpadnięcie do wykopu, np. na skutek uderzenia przez ruchomą część maszyny budowlanej (np. łyżkę koparki),
• obsunięcie się ziemi z krawędzi wykopu,
• poślizgnięcie się,
• spadanie na pracujących w wykopie brył ziemi, kamieni itp.

Okoliczności i przyczyny wypadków w wykopach są niemal w każdym przypadku identyczne:

• podejmowanie prac wewnątrz wykopów niezabezpieczonych przed możliwością przysypania pracownika,
• składowanie urobku bezpośrednio przy krawędzi wykopu,
• pośpiech przy wykonywaniu prac,
• brak instrukcji bezpiecznego wykonywania robót budowlanych, określającej sposób zapobiegania zagrożeniom,
• brak planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia,
• brak oceny ryzyka zawodowego.

Czy można wyeliminować te zagrożenia? Każdy rozsądny człowiek wie, że nie, ale na pewno można je ograniczać poprzez stosowanie rozwiązań zawartych w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 6.02.2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych (Dz.U. nr 47 poz. 401). Jednym z nich jest zabezpieczenie ścian wykopu począwszy od 1 m głębokości (z wyjątkiem wykopu w skałach zwartych) przez wykonanie wykopu ze ścianami (skarpami) pochylonymi lub wykonanie umocnienia pionowych ścian.

Zasady bezpiecznego wykonywania wykopów

Wykop ze skarpami wykonuje się w celu zabezpieczenia ścian przed osuwaniem się gruntu. Pochylenie skarpy zależy od rodzaju gruntu, warunków atmosferycznych i czasu utrzymania wykopu. Można przyjąć, że bezpieczny kąt nachylenia skarpy dla gruntów średnio-spoistych wynosi ok. 45°. W gruntach piaszczystych nasypowych kąt nachylenia skarpy powinien być nie większy niż kąt stoku naturalnego. W czasie wykonywania wykopów ze skarpami o bezpiecznym nachyleniu, należy w pasie terenu przylegającego do górnej krawędzi skarpy, na szerokości równej trzykrotnej głębokości wykopu, wykonać spadki umożliwiające łatwy odpływ wód opadowych w kierunku od wykopu.

Ponadto należy likwidować naruszenie struktury gruntu skarpy, usuwając naruszony grunt, z zachowaniem bezpiecznego nachylenia w każdym punkcie skarpy, a także sprawdzać stan skarpy po deszczu, mrozie lub po dłuższej przerwie w pracy.

Wykopy o ścianach pionowych powinny być należycie zabezpieczone przed osuwaniem ziemi.

Jeśli:

• roboty ziemne są wykonywane w gruncie nawodnionym,
• teren przy skarpie wykopu ma być obciążony w pasie równym głębokości wykopu,
• grunt stanowią iły skłonne do pęcznienia,
• wykopu dokonuje się na terenach osuwiskowych,
• głębokość wykopu wynosi więcej niż 4 m,

bezpieczne nachylenie ścian wykopów powinno być określone w dokumentacji projektowej.

Wykopy o ścianach pionowych muszą mieć umocnienia ścian przez rozparcie lub podparcie, jeśli takich nie mają mogą być wykonywane tylko do głębokości 1 m w gruntach zwartych, w przypadku gdy teren przy wykopie nie jest obciążony w pasie o szerokości równej głębokości wykopu.

Jeżeli wykop osiągnie głębokość większą niż 1 m od poziomu terenu, należy wykonać zejście (wejście) do wykopu. Odległość pomiędzy zejściami (wejściami) do wykopu nie powinna przekraczać 20 m.

Wykopy bez umocnień, o głębokości większej niż 1 m, lecz nie większej od 2 m, można wykonywać, jeżeli pozwalają na to wyniki badań gruntu i dokumentacja geologiczno-inżynierska.

Wykopy o głębokości do 4 m umacnia się przez obudowanie ścian elementami z drewna (lub blachą stalową tłoczoną o równoważnej wytrzymałości). Rodzaj zastosowanego umocnienia zależy od wielkości wykopu, rodzaju gruntu i czasu utrzymania wykopu. Rozstaw elementów rozpierających lub podpierających nie może być większy niż 1 m w pionie i 1,5 m w poziomie. Najwyżej położony element deskowania powinien wystawać 15 cm ponad krawędź wykopu. Zabezpieczenie ażurowe ścian wykopów można stosować tylko w gruntach zwartych i niedozwolone jest stosowanie go w okresie zimowym.

Sposób zabezpieczenia ścian wykopu głębszego niż 4 m powinien być określony szczegółowo w specjalnie w tym celu opracowanej dokumentacji projektowej.

Jeśli prace ziemne maja być bezpieczne należy pamiętać o kilku podstawowych zasadach

Prowadzenie robót ziemnych w pobliżu instalacji podziemnych, a także głębienie wykopów poszukiwawczych powinno odbywać się ręcznie.

Należy zachować bezpieczne odległości wykopów od istniejących budowli. Wchodzenie do wykopu i wychodzenie po rozporach oraz przemieszczanie osób urządzeniami służącymi do wydobywania urobku jest zabronione.

Zakładanie obudowy lub montaż rur w uprzednio wykonanym wykopie o ścianach pionowych i na głębokości poniżej 1 m wymaga tymczasowego zabezpieczenia osób klatkami osłonowymi lub obudową prefabrykowaną.

Każdorazowe rozpoczęcie robót w wykopie wymaga sprawdzenia stanu jego obudowy lub skarp. Należy sprawdzić skarpy i obudowę po każdym deszczu i po długiej przerwie w pracy. Naruszenie struktury gruntu skarpy należy zlikwidować przez usunięcie gruntu z zachowaniem bezpiecznego nachylenia.

Prace w wykopach i wyrobiskach o głębokości większej od 2 m i prace ziemne prowadzone metodą bezodkrywkową muszą być wykonywane przez co najmniej dwie osoby.

Jeżeli roboty odbywają się w wykopie wąskoprzestrzennym jednocześnie z transportem urobku, wykop należy przykryć szczelnym i wytrzymałym zabezpieczeniem.

Pojemniki do transportu urobku powinny być załadowane poniżej górnej ich krawędzi.

Wykonywanie robót murarskich i tynkarskich w wykopach jest dozwolone wyłącznie po uprzednim zabezpieczeniu ścian wykopów.

Podgrzewanie, rozmrażanie lub zamrażanie gruntu powinno być prowadzone zgodnie z dokumentacją projektową oraz instrukcją bezpieczeństwa, opracowaną przez wykonawcę. Teren, na którym odbywa się podgrzewanie, rozmrażanie lub zamrażanie gruntu powinien być przez cały czas procesu ogrodzony i oznakowany tablicami ostrzegawczymi, oświetlony o zmroku i w porze nocnej oraz fachowo nadzorowany.

Przy wykonywaniu wykopów sprzętem mechanicznym należy wyznaczyć strefę niebezpieczną związaną z pracą tych maszyn.

W czasie zasypywania obudowanych wykopów zabezpieczenie należy demontować od dna wykopu i stopniowo usuwać je, w miarę jego zasypywania. Zabezpieczenie można usuwać jednoetapowo z wykopów wykonanych: w gruntach spoistych – na głębokości nie większej niż 0,5 m, w pozostałych gruntach – na głębokości nie większej niż 0,3 m.

Składowanie urobku, materiałów i wyrobów w odległości mniejszej niż 0,6 m od krawędzi wykopu jest zabronione: jeśli ściany wykopu są obudowane, oraz jeżeli obciążenie urobku jest przewidziane w doborze obudowy oraz jeśli ściany nie są obudowane w strefie klina naturalnego odłamu gruntu.

Roboty ziemne a prace wzbronione kobietom w ciąży i karmiącym piersią oraz młodocianym

Zabronione jest wykonywanie prac przez kobiety w ciąży i karmiące piersią w wykopach oraz zbiornikach i kanałach.

Wzbronione jest również zatrudnianie młodocianych w zagłębieniach o głębokości większej niż 0,7 m, których szerokość jest mniejsza niż ich dwukrotna głębokość.

Dozwolone jest zatrudnianie młodocianych w wieku powyżej 16 lat, w ramach praktycznej nauki zawodu hydraulika, elektromechanika i teletechnika, w zagłębieniu do 1,5 m, które są obudowane zgodnie z obowiązującymi przepisami.

Ochrony indywidualne obowiązujące przy robotach ziemnych

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 26.09.1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (t.j. w Dz.U. z 2003 r. nr 169 poz. 1650 ze zm.), pracownicy wykonujący prace budowlane, w szczególności prace ziemne i skalne, prace w wykopach, rowach, szybach i tunelach – są zobowiązani używać hełmów ochronnych.

Ponadto pracownicy – zgodnie z ustaleniami wewnątrzzakładowymi zawartymi w regulaminie pracy – powinni być wyposażeni w odpowiednie do warunków pracy ubrania i obuwie robocze.

System ochrony pracy nakłada określone obowiązki w zakresie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia podczas prowadzenia robót ziemnych. Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników poprzez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy (art. 207 k.p.).