BHP przy pracach administracyjno-biurowych

Praca na stanowisku z komputerem. Komputery są dostępne praktycznie każdemu, ale niewielu jest obeznanych z właściwym ich użytkowaniem.

Nie będzie przesady w twierdzeniu, że liczba używanych urządzeń komputerowych odpowiada liczbie operatorów odczuwających dolegliwości. Podejrzewa się, że komputer jest przyczyną różnych obciążeń, schorzeń, a wręcz uszkodzeń, łącznie ze szkodliwym promieniowaniem. Większość z tych zarzutów jest bezpodstawna. Występowanie niektórych potwierdzają badania – należą do nich głównie dolegliwości układu mięśniowo-szkieletowego i narządu wzroku.

Operatorzy uskarżają się na dyskomfort, zmęczenie i bóle, które pojawiają się z reguły w regionie szyjno-barkowym, a także w kończynach górnych (nadgarstek, palce), w okolicy krzyża; z mniejszą częstością także w innych regionach. Dolegliwości wzrokowe przejawiają się w łzawieniu i zaczerwienieniu, nieostrym, osłabionym lub podwójnym widzeniu, bólowych reakcjach i obniżeniu sprawności wzrokowej.

Przy tradycyjnej pracy biurowej pracownik dysponował obszerną przestrzenią umożliwiającą przyjmowanie różnych postaw i ruchów. Mechaniczna maszyna do pisania, a nawet elektryczno-mechaniczna, narzuca konieczność zmian postawy podczas wkręcania papieru, dokonywania korekty w tekście, uzupełnieniu brakujących dokumentów itd. Tempo pisania ograniczone jest technicznymi rozwiązaniami, a precyzja uderzeń palców zmniejszona. Wymagania stawiane narządowi wzroku były także stosunkowo małe. Nie istniała konieczność trwałej obserwacji jednego obiektu lub częstej zmiany akomodacji (nastawiania na ostrość), rozpoznawania małych znaków. Pole widzenia w dużym stopniu było jednorodne pod względem jasności.

Praca na stanowisku z monitorem ekranowym najczęściej wykonywana jest w siedzącej pozycji z niezmienną postawą. Cechują ją duże tempo i skrajna powtarzalność ruchów. Praca angażuje niewielkie zespoły mięśniowe. Wymaga względnie stałej pozycji rąk, głowy oraz tułowia i praktycznie pozbawiona jest możliwości zmiany pozycji.

Oko stale narażone jest na zróżnicowane poziomy oświetlenia i – w mniejszym stopniu przy dzisiejszych monitorach – złą ostrość, „pływanie” obrazu, oscylacje lub drgania. Odbiór informacji wymaga częstej zmiany nastawiania na ostrość (różna odległość oko-zadanie), a wszystko to przy obciążającej obserwacji dokonywanej z małego dystansu.

Zalecana postawa ciała

Nie ma idealnej postawy ciała podczas pracy przy komputerze, gdyż wymaga ona wręcz całkowitego i trwałego unieruchomienia ciała (statyczna praca mięśni). Skutki obciążenia układu ruchu można zmniejszyć, dostosowując stanowisko do wymiarów operatora, a także umożliwiając przyjmowanie różnych postaw oraz krótkich, ale częstych przerw w pracy.

Najmniejsze obciążenie postawy zapewniają następujące zasady:

• tułów utrzymany pionowo lub z niewielkimi oscylacjami wokół pionu (jeśli nie jest on oparty o fotel);
• pochylenie głowy z szyją do 20° (kąt między osią głowa-szyja, a osią tułowia);
• barki rozluźnione, a ramiona opuszczone pionowo. Kąt łokciowy (kąt między ramieniem a przedramieniem) powinien zawierać się w zakresie 80–100° (dopuszcza się niewielkie uniesienie ramion ku przodowi z minimalnym ich odwodzeniem);
• przedramiona i ręce w położeniu poziomym lub lekko uniesione;
• ręka stanowi przedłużenie długiej osi przedramienia (oś przedramienia przechodzi przez środkowy palec);
• kąt między udem a podudziem powinien wynosić 90–115°.

Organizacja przestrzeni roboczej na stanowisku komputerowym

Podstawowa konfiguracja komputera lub terminalu komputerowego składa się z klawiatury, monitora i często z tzw. myszy. Stanowisko wyposażone jest w biurko, na którym umieszczony jest monitor i urządzenia do wprowadzania danych, krzesło oraz w inne urządzenia pomocnicze. Stanowisko pracy znajduje się najczęściej w biurze.

W utrzymaniu zalecanej postawy ciała decydujące znaczenie mają relacje trzech elementów: „siedzisko-klawiatura-monitor” (ryc. 1). Dostosowanie należy rozpocząć od lokalizacji w przestrzeni klawiatury (środkowy rząd klawiszy), która powinna znajdować się na wysokości łokcia lub do trzech centymetrów powyżej (przy ramionach luźno opuszczonych). Pomocne w tym będzie siedzisko o regulowanej wysokości. W przypadku niskiej osoby wysokie położenie płyty siedzeniowej spowoduje konieczność użycia podnóżka.

Następny krok, to wyznaczenie wysokości ekranu. Punktem wyjścia jest linia wzroku, która tworzy kąt około 20° z linią horyzontalną oczu. Jeśli praca wymaga częstego przenoszenia wzroku z klawiatury lub znajdującego się na pulpicie materiału na ekran monitora, to kąt ten należy zwiększyć do 25–30° od horyzontu (obniżyć monitor). W przypadku pojawienia się bólów w okolicy szyi i/lub barków monitor należy zlokalizować wyżej. Płaszczyzna ekranu powinna być ustawiona prostopadle do linii wzroku operatora i oddalona od oczu od 400 mm do 700 mm. Lokalizacja siedziska i klawiatury mają zasadniczy wpływ na właściwą postawę dolnej części tułowia z klatką piersiową oraz obręczą barkową (i nadgarstek), natomiast monitora na pozycję głowy i obciążenie szyjnego odcinka kręgosłupa.

Ze względu na pożądane zmiany postawy niedopuszczalne jest aby klawiatura była trwale osadzona w jednym miejscu, jak na przykład w „ergonomicznych” biurkach pod komputery z wysuwaną szufladą. Mysz najczęściej umieszcza się na wysokości klawiatury. Jednakże w wielu sytuacjach wygodniejsze jest operowanie nią na wysokości niższej – do 80 mm poniżej klawiatury.

Dokumenty znajdujące się na pulpicie powinny być pochylone co najmniej pod kątem 15°. Lepszym rozwiązaniem jest tzw. podtrzymywacz materiałów (copy holder), zlokalizowany w takiej samej odległości od operatora co monitor i pod tym samym kątem (zmniejsza się obciążenie wywołane częstą zmianą akomodacji).

Zaleca się krzesło o regulowanej wysokości (przynajmniej w zakresie od 380 mm do 500 mm od podłogi), obrotowe z pięcionożnym podparciem na rolkach. Oparcie krzesła winno być wysokie, obejmujące nie tylko region lędźwiowy ale także plecy, a nawet głowę (wysokość 850 mm i 300 mm szerokości). Kąt oparcia nie może ulegać zmianie pod naciskiem ciała.

Kończynom dolnym należy zapewnić bezkolizyjną przestrzeń (wysokość, szerokość i głębokość wnęki) oraz w razie potrzeby podnóżek.

Główne elementy wyposażenia stanowiska (wysokość biurka, monitor i siedzisko) powinny mieć możliwość łatwej zmiany położenia w przestrzeni (w tym kąty pochylenia monitora, oparcia i płyty siedzeniowej). Operatorzy winni posiadać wiedzę o właściwym użytkowaniu urządzeń, jak i związkach między dolegliwościami a warunkami pracy.

Utrzymanie ergonomicznie poprawnej postawy ciała jest pożądanym, ale niewystarczającym elementem w profilaktyce układu ruchu. Przerwy i mikroprzerwy w pracy są ważne dla redukcji obciążenia mięśniowego, strejnu i dolegliwości układu ruchu. Przerwy aktywne, nawet kilkusekundowe proste ćwiczenia ruchowe, są skuteczniejsze w likwidowaniu statycznego obciążenia mięśni i dyskomfortu niż przerwy pasywne.

Wymagania i zalecenia dotyczące pracy z komputerami

• Na operatora przebywającego w pomieszczeniu powyżej czterech godzin powinno przypadać co najmniej 2000 cm² wolnej przestrzeni podłogi nie zajętej przez wyposażenie stanowisk pracy.
• Odległość między sąsiadującymi monitorami powinna wynosić co najmniej 600 mm, a między operatorami a tyłem sąsiedniego monitora, co najmniej 800 mm.
• Promieniowanie występujące podczas pracy z komputerem nie ma żadnego związku ze szkodliwym oddziaływaniem na nienarodzone dzieci. Kobiety w ciąży mogą pracować przy komputerze do 4 godzin dziennie.
• Zaleca się temperaturę powietrza w pomieszczeniach w zakresie 20–26°C, w zależności od pory roku, przy wysokiej względnej wilgotności 60–75%. Wysoka wilgotność zmniejsza pole elektrostatyczne tworzące się w okolicy monitora i powstające z innych urządzeń (drukarka, ploter, faks itd.).
• Z pomieszczeń należy usunąć sztuczne wykładziny, gdyż to one są głównym „producentem” ładunku elektrostatycznego.
• W zależności od trudności wykonywanego zadania równoważny poziom dźwięku A w pomieszczeniach ze stanowiskami komputerowymi nie powinien przekraczać wartości 35–55 dB.

Komputer w przemyśle

Przemysłowe stanowiska terminali komputerowych wymagają zachowania tej samej postawy ciała jak biurowe. W przypadku konieczności pracy w pozycji stojącej rekomendacje, co do zachowania postawy, praktycznie nie ulegają zmianie.

Wiele pulpitów sterowniczych wyposażonych jest w komputery wymagające od operatora niemal równoczesnego oddziaływania na urządzenia sterownicze i wprowadzania danych przez klawiaturę. Praca na takich stanowiskach wymaga szczególnej koncentracji operatora. Dlatego należy izolować je od zakłóceń i wszelkich czynników działających rozpraszająco, a także przed mimowolnym uruchomieniem klawiatury, jakie np. może zdarzyć się podczas upadku narzędzia na klawiaturę lub podczas sięgania. Wykonywane operacje często wymagają notowania, stąd operatorowi należy zapewnić miejsce do pisania. Nie może ono być mniejsze niż 300 mm szerokości i 400 mm głębokości. Satysfakcjonujące wymiary, to po 750 mm w każdym kierunku.

Oświetlenie na stanowisku komputerowym

Ogólne zalecenia oświetlenia na stanowiskach z komputerami w pewnym stopniu odbiegają od wymagań dla innych stanowisk pracy dokładnej. Trudności wynikają ze znacznych różnic jasności jakie istnieją między ekranem monitora a pozostałym wyposażeniem. Podczas pracy z komputerem należy zwrócić szczególną uwagę na utrzymanie jednorodnej luminancji w polu widzenia operatora oraz unikanie zjawiska olśnienia.

Natężenie oświetlenia dla pracy ciągłej z czytelnymi materiałami, w tym wprowadzanie danych, powinno wynosić 500 lx, natomiast dla pracy dorywczej – 300 lx. Relatywnie niski poziom oświetlenia ogólnego powinien być uzupełniony miejscowym źródłem światła padającym na materiały i klawiaturę.

Zbyt duża różnica pomiędzy jasnością ekranu, a powierzchnią papieru, z której odczytywany jest tekst, klawiaturą, pulpitem itd. zmusza wzrok do wysiłku przekraczającego jego zdolności adaptacyjne. Zgodnie z wymaganiami kontrast między ciemnymi a jasnymi płaszczyznami nie powinien przekraczać 1:3. Jednakże w większości stanowisk komputerowych jest to trudne do spełnienia. Dotyczy to zwłaszcza sytuacji, kiedy ekran monitora ma ciemne tło i jasne znaki. Aby uniknąć znacznego kontrastu między ekranem a źródłem materiałów należy obniżyć poziom oświetlenia. W tym przypadku w centralnym polu widzenia dopuszcza się współczynnik kontrastu 1:10.

Zjawisko częstych i głównych dolegliwości wzrokowych – refleksy od ekranu – w dzisiejszych monitorach praktycznie zostało wyeliminowane. Natomiast nadal istnieje problem olśnienia, któremu najskuteczniej przeciwdziała się przez właściwe umieszczenie ekranu względem źródeł światła, okien i innych jasnych powierzchni. Strumienie światła nie powinny padać na ekran (odblaski, spadek kontrastu tło-znaki). Dlatego należy instalować osprzęt oświetleniowy równolegle i po bokach osi: operator – ekran. Otwory okienne po-winny znajdować się również wzdłuż tej osi. Zaleca się osprzęt, który będzie emitował strumień światła ku dołowi nieprzekraczający kąta 45° od pionu. Dzięki temu uniknie się bezpośredniego i pośredniego olśnienia.

Długotrwała obserwacja ekranu wysusza gałki oczne, pozbawiając je bakteriobójczych właściwości nawilżania. Ponadto, trwała obserwacja z bliskiej odległości zmusza mięśnie oka do stałego wysiłku w niezmienionym napięciu, przez nienaturalnie długi okres. Operatorom zaleca się robić krótkie, ale częste przerwy odrywając wzrok od ekranu monitora i przenosząc go na odległe punkty – najlepiej na krajobraz za oknem.

Zaleca się, aby:

• ekran monitora emitował tzw. obraz pozytywowy (jasne tło, ciemne znaki);
• umieścić monitor z daleka od okna, zaś oś „operator – monitor” zlokalizować równolegle do okna;
• stosować żaluzje lub zasłony na okna, pozwalające na zmniejszenie luminancji, szczególnie w okresach słonecznych i śnieżnych;
• mocować źródła światła na brzegu i równolegle do linii wzroku;
• wyposażyć źródła światła w osłony przeciwolśnieniowe. Oprawy powinny kierować strumień świetlny ku dołowi i ograniczać jego rozpraszanie się;
• usunąć ze stanowiska pracy przedmioty błyszczące. Pulpit powinien być wykonany z materiału bez połysku, w kolorze jasnym;
• znaki na ekranie powinny być wyraźne i czytelne. Należy zapewnić elektroniczną stabilizację znaków;
• unikać wszelkiego rodzaju filtrów na ekrany monitorów;
• ograniczyć akomodację i ruchy gałek ocznych przez umieszczenie dokumentów i monitora w tej samej odległości od oczu;
• natężenie oświetlenia powinno być raczej niskie – 300–500 lx. Kreuje ono korzystniejsze warunki pracy (szczególnie przy negatywowym ekranie), i w pewnym stopniu chroni przed refleksami na ekranie;
• unikać oświetlenia pojedynczym źródłem światła wyładowczego.

Praca przy laptopach

Laptopy (notebooki) stają się coraz częściej podstawowymi i jedynymi komputerami używanymi przez pracowników biurowych. Ich zasadniczą zaletą jest duża mobilność:

• do tego celu zostały stworzone. Mobilność laptopów i związana z tym specyficzna konstrukcja znakomicie sprawdzają się w miejscach pracy, do których zostały zaprojektowane
• pociągach, samolotach, biurze i domu klienta, na uczelniach oraz podczas szkoleń. Mimo iż u ich użytkowników stwierdzono istotnie większe obciążenie mięśni, nie było to poważną wadą ze względu na stosunkowo krótki czas pracy z użyciem notebooków.

Sytuacja zmieniła się właśnie z chwilą upowszechnienia komputerów przenośnych i przejęcia przez nie roli jedynego komputera przenoszonego pomiędzy biurem i domem. Kilka godzin pracy z laptopem w biurze i kilka kolejnych w domu sprawiają, że ich użytkownicy coraz częściej skarżą się na dolegliwości ze strony układu mięśniowo-szkieletowego.

Należy więc dążyć do takiego ustawienia laptopa, by pozycja ciała jego operatora odpowiadała tej, którą należy utrzymywać pracując z typowym komputerem stacjonarnym.

Zwykle wymaga to zastosowania co najmniej trzech dodatkowych elementów: specjalnej podstawki pod laptopa, dodatkowej klawiatury i myszy. Podstawka o regulowanym kącie nachylenia umożliwia wykorzystanie notebooka jako monitora, zewnętrzna klawiatura i mysz odpowiadają typowym urządzeniom tego typu stosowanym z komputerami stacjonarnymi.

Niektóre podstawki wyposażone są w specjalne uchwyty, dzięki którym spełniają dodatkowo rolę uchwytów na dokumenty.

Zastosowanie podstawki pod laptopa

Niektóre modele podstawek pod laptopy cechują się bardzo kompaktową budową i po złożeniu wraz z dedykowaną bezprzewodową klawiaturą mieszczą się obok komputera w jego torbie/plecaku. W docelowym miejscu dłuższej pracy (biuro, dom, hotel) podstawka rozkładana jest błyskawicznie i użytkownik dysponuje pełnowartościowym, ergonomicznym stanowiskiem pracy.