Choroba zawodowa i co dalej?

Drugi zasadniczy, obok wypadków przy pracy, negatywny skutek zagrożeń w warunkach pracy to choroby zawodowe.

Za chorobę zawodową uważa się chorobę, wymienioną w wykazie chorób zawodowych, jeżeli w wyniku oceny warunków pracy można stwierdzić bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem, że została ona spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy albo w związku ze sposobem wykonywania pracy, zwanych narażeniem zawodowym.

Aby zatem można było uznać chorobę za chorobę zawodową, muszą wystąpić łącznie dwie przesłanki:

  • choroba ta występuje w urzędowym (ustalonym prawem) wykazie chorób zawodowych,
  • choroba została wywołana czynnikami szkodliwymi dla zdrowia występującymi w środowisku pracy lub sposobem wykonywania pracy.

Wykaz chorób zawodowych ustalony jest załącznikiem do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych (Dz. U. Nr 105, poz. 869, z późn. zm.).

Bardzo ważne w aktualnym wykazie jest ustalenie dla części chorób okresu, w którym wystąpienie udokumentowanych objawów chorobowych upoważnia do rozpoznania choroby zawodowej, pomimo wcześniejszego zakończenia narażenia zawodowego, np. obustronny trwały ubytek słuchu typu ślimakowego, spowodowany hałasem może być uznany za chorobę zawodową, jeśli zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej oraz jej rozpoznanie nastąpi nie później niż w ciągu dwóch lat od zakończenia pracy w narażeniu na hałas.

Pomijając fakt praktycznego ograniczenia (w stosunku do wcześniejszych regulacji) możliwości uznania niektórych chorób za choroby zawodowe, rozwiązanie to wydaje się bardziej obiektywne w sensie związku uznawanych chorób z pracą.

Związek choroby z warunkami pracy

 Warunkiem uznania choroby zawodowej jest praca w narażeniu zawodowym, tj. w kontakcie z czynnikami szkodliwymi dla zdrowia, występującymi w środowisku pracy osoby poszkodowanej, albo w związku ze sposobem wykonywania pracy przez poszkodowanego (wynikającym z technologii i organizacji jego stanowiska pracy). Przepisy uzależniają wręcz zgłoszenie podejrzenia, rozpoznania, a zwłaszcza „uznania” choroby zawodowej od możliwości stwierdzenia bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem, że choroba została spowodowana którymś z wymienionych elementów narażenia zawodowego.

Postępowanie dotyczące chorób zawodowych

Składa się ono z trzech etapów:

  • zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej,
  • rozpoznanie choroby zawodowej zakończone orzeczeniem,
  • stwierdzenie choroby zawodowej.

Zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej

  • pracodawca zatrudniający pracownika, u którego podejrzewa się chorobę zawodową,
  • lekarz podmiotu właściwego do rozpoznania choroby zawodowej.

Zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej może również dokonać sam pracownik lub były pracownik, który podejrzewa, że występujące u niego objawy mogą wskazywać na taką chorobę, przy czym pracownik aktualnie zatrudniony zgłasza podejrzenie za pośrednictwem lekarza sprawującego nad nim profilaktyczną opiekę zdrowotną, a ponadto lekarz dentysta, który podczas wykonywania zawodu powziął takie podejrzenie u pacjenta.

Podejrzenie choroby zawodowej zgłasza się właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu oraz właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy.

Właściwy państwowy inspektor sanitarny po otrzymaniu zgłoszenia wszczyna postępowanie, a w szczególności kieruje osobę, której podejrzenie dotyczy, na badanie w celu wydania orzeczenia o rozpoznaniu choroby zawodowej lub o braku podstaw do jej rozpoznania do jednostki orzeczniczej I stopnia (chyba że zgłoszenia podejrzenia dokonuje lekarz tej jednostki).

Rozpoznanie choroby zawodowej

Właściwymi do orzekania o rozpoznaniu choroby zawodowej lub jej braku są lekarze uprawnieni do wykonywania orzecznictwa w zakresie chorób zawodowych (właściwej specjalizacji), zatrudnieni w jednostkach orzeczniczych I bądź II stopnia (określone placówki medyczne).

Jednostkami orzeczniczymi l stopnia są:

1) poradnie chorób zawodowych wojewódzkich ośrodków medycyny pracy;

2) kliniki i poradnie chorób zawodowych uniwersytetów medycznych (akademii medycznych);

3) poradnie chorób zakaźnych wojewódzkich ośrodków medycyny pracy albo przychodnie i oddziały chorób zakaźnych poziomu wojewódzkiego — w zakresie chorób zawodowych zakaźnych i pasożytniczych;

4) podmioty lecznicze, w których nastąpiła hospitalizacja — w zakresie rozpoznawania chorób zawodowych u pracowników hospitalizowanych z powodu wystąpienia ostrych objawów choroby.

Jednostkami orzeczniczymi II stopnia od orzeczeń wydanych przez lekarzy zatrudnionych w jednostkach orzeczniczych, o których mowa powyżej, są jednostki badawczo-rozwojowe w dziedzinie medycyny pracy.

Dwustopniowa struktura orzecznicza, mająca w pewnym sensie charakter instancyjności, daje możliwość pracownikowi, który nie zgadza się z treścią orzeczenia, wystąpienia z wnioskiem (odwołania się) o przeprowadzenie ponownego badania przez jednostkę orzeczniczą II stopnia (jej orzeczenie jest ostateczne).

Stwierdzenie choroby zawodowej

We wszystkich trzech etapach postępowania dotyczącego chorób zawodowych, podmioty je przeprowadzające mają prawny obowiązek dokonywania oceny narażenia zawodowego.

Narażenie zawodowe podlega ocenie, przy dokonywaniu której uwzględnia się w odniesieniu do:

  • czynników chemicznych i fizycznych — rodzaj czynnika, wartość stężeń lub natężeń i średni czas narażenia zawodowego;
  • czynników biologicznych — rodzaj czynnika, ustalenie kontaktu, okresu utajenia oraz stwierdzenie mechanizmu działania lub drogi szerzenia się czynnika, bez konieczności określenia stężenia tego czynnika;
  • czynników o działaniu uczulającym (alergenów) — rodzaj czynnika i stwierdzenie kontaktu z takim czynnikiem w czasie pracy, jeżeli występował on w środowisku pracy, narzędziach pracy, surowcach, półproduktach lub gotowych wyrobach, bez konieczności określania stężenia tego czynnika;
  • czynników o działaniu rakotwórczym — substancje chemiczne, ich mieszaniny, czynniki lub procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym lub mutagennym określone w przepisach wydanych na podstawie art. 222 § 3 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. — Kodeks pracy oraz pierwotną lokalizację nowotworu i okres latencji;
  • sposobu wykonywania pracy — określenie stopnia obciążenia wysiłkiem fizycznym oraz chronometraż czynności, które mogą powodować nadmierne obciążenie odpowiednich narządów lub układów organizmu ludzkiego.

Ocenę narażenia zawodowego przeprowadza:

  • w związku z podejrzeniem choroby zawodowej — lekarz, który sprawuje profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikiem, którego dotyczy podejrzenie;
  • w toku ustalania rozpoznania choroby zawodowej — lekarz zatrudniony w jednostce orzeczniczej;
  • w toku podejmowania decyzji o stwierdzeniu choroby zawodowej lub decyzji o braku podstaw do stwierdzenia choroby zawodowej — właściwy państwowy inspektor sanitarny.

Ocenę narażenia zawodowego sporządza się na formularzu określonym w przepisach wydanych na podstawie art. 237 § 4 pkt 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. — Kodeks pracy, przy wykorzystaniu dokumentacji gromadzonej zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie art. 2981 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. — Kodeks pracy przez pracodawców i jednostki organizacyjne Państwowej Inspekcji Sanitarnej, a także, jeżeli postępowanie dotyczy aktualnego zatrudnienia, na podstawie oceny przeprowadzonej bezpośrednio u pracodawcy z uwzględnieniem oceny ryzyka zawodowego.

Jeżeli zakres informacji zawartych w dokumentacji, o której mowa w ust. 1, jest niewystarczający do wydania orzeczenia lekarskiego, lekarz występuje o ich uzupełnienie do:

  • pracodawcy — w zakresie obejmującym przebieg oraz organizację pracy zawodowej pracownika lub byłego pracownika, w tym pracę w godzinach nadliczbowych, dane o narażeniu zawodowym, obejmujące także wyniki pomiarów czynników szkodliwych wykonanych na stanowiskach pracy, na których pracownik był zatrudniony, stosowane przez pracownika środki ochrony indywidualnej, a w przypadku narażenia pracownika na czynniki o działaniu uczulającym (alergenów) — także o przekazanie próbki substancji, w ilości niezbędnej do przeprowadzenia badań diagnostycznych;
  • lekarza sprawującego profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikiem, którego dotyczy podejrzenie choroby zawodowej — w zakresie dokonania uzupełniającej oceny narażenia zawodowego oraz o udostępnienie dokumentacji medycznej wraz z wynikami przeprowadzonych badań profilaktycznych;
  • lekarza ubezpieczenia zdrowotnego lub innego lekarza prowadzącego leczenie pracownika lub byłego pracownika, którego dotyczy podejrzenie choroby zawodowej — o udostępnienie dokumentacji medycznej w zakresie niezbędnym do rozpoznania choroby zawodowej;
  • właściwego państwowego inspektora sanitarnego — w zakresie oceny narażenia zawodowego, zwłaszcza na podstawie dokumentacji archiwalnej oraz informacji udostępnianej na jego wniosek przez odpowiednie jednostki organizacyjne Państwowej Inspekcji Sanitarnej i służby medycyny pracy w odniesieniu do zakładów pracy, które uległy likwidacji;
  • pracownika lub byłego pracownika — w zakresie uzupełnienia wywiadu zawodowego przeprowadzonego przez lekarza wykonującego zawód w ramach wykonywania działalności leczniczej lub zatrudnionego w podmiocie leczniczym albo właściwego państwowego inspektora sanitarnego wydającego skierowanie na badanie w celu rozpoznania choroby zawodowej.

Orzeczenie lekarskie przesyła się właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu, zainteresowanemu pracownikowi lub byłemu pracownikowi oraz lekarzowi kierującemu na badania, a w przypadku gdy orzeczenie lekarskie zostało wydane przez lekarza zatrudnionego w jednostce orzeczniczej II stopnia — również jednostce orzeczniczej I stopnia.

Pracownik lub były pracownik, badany w jednostce orzeczniczej I stopnia, który nie zgadza się z treścią orzeczenia lekarskiego, może wystąpić z wnioskiem o przeprowadzenie ponownego badania przez jednostkę orzeczniczą II stopnia.

Wniosek o przeprowadzenie ponownego badania składa się w terminie 14 dni od dnia otrzymania orzeczenia lekarskiego, za pośrednictwem jednostki orzeczniczej I stopnia zatrudniającej lekarza, który wydał to orzeczenie.

W przypadku wystąpienia pracownika lub byłego pracownika z wnioskiem o przeprowadzenie ponownego badania, jednostka orzecznicza I stopnia powiadamia o tym właściwego państwowego inspektora sanitarnego.

Właściwy państwowy inspektor sanitarny wydaje decyzję o stwierdzeniu choroby zawodowej, bądź decyzję o braku podstaw do jej stwierdzenia, biorąc pod uwagę w szczególności orzeczenie lekarskie, o którym była mowa wyżej, oraz formularz oceny narażenia zawodowego pracownika lub byłego pracownika.

Od decyzji wydanej w tym trybie przysługuje odwołanie do właściwego państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego. Decyzja wydana przez wojewódzkiego inspektora sanitarnego jest decyzją ostateczną, na którą można złożyć skargę do Naczelnego Sądu Administracyjnego.

Decyzję stwierdzającą chorobę zawodową albo brak podstaw do jej stwierdzenia inspektor sanitarny przesyła:

  • zainteresowanemu pracownikowi lub byłemu pracownikowi,
  • pracodawcy lub pracodawcom zatrudniającym pracownika w warunkach, które mogły spowodować skutki zdrowotne uzasadniające postępowanie w sprawie rozpoznania i stwierdzenia choroby zawodowej,
  • jednostce orzeczniczej, której lekarz wydał orzeczenie dotyczące rozpoznania choroby,
  • właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy.

Obowiązki pracodawcy związane z chorobami zawodowymi

  • niezwłocznie zgłosić właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu i właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy każdy przypadek podejrzenia choroby zawodowej,
  • ustalić przyczyny powstania choroby zawodowej oraz charakter i rozmiar zagrożenia tą chorobą, działając w porozumieniu z właściwym państwowym  inspektorem sanitarnym,
  • przystąpić niezwłocznie do usunięcia czynników powodujących powstanie choroby zawodowej i zastosować inne niezbędne środki zapobiegawcze,
  • zapewnić realizację zaleceń lekarskich,
  • prowadzić rejestr zachorowań na choroby zawodowe i podejrzeń o takie choroby.

Obowiązki ujęte w pierwszym akapicie zostały już właściwie omówione przy określeniu procedury dotyczącej ustalenia chorób zawodowych.

W ramach obowiązków określonych w drugim akapicie pracodawca dokona wspomnianej już analizy oceny narażenia zawodowego, ale również funkcjonowania bądź skuteczności środków ochrony przed zagrożeniem (ochrony zbiorowe, indywidualne czy stosowanie właściwych sposobów pracy).

Ponadto należy ustalić obszar zagrożeń chorobą, tj. w jakich wydziałach (komórkach organizacyjnych) czy na jakich stanowiskach występują porównywalne    warunki pracy do tych, które wywołały chorobę zawodową pracownika.

Usunięcie czynników powodujących chorobę zawodową to niejako konsekwencja poprzednich ustaleń. Skoro wiemy, co lub dlaczego zaszkodziło, należy to usunąć lub naprawić (zabezpieczyć).

Jeżeli np. czynnikiem zagrożenia jest hałas, to jego likwidacja (sprowadzenie do bezpiecznego poziomu) często jest niemożliwa ze względu na bariery techniczne przy danej technologii; możliwe natomiast i konieczne będzie zabezpieczenie pracowników w inny sposób, jak choćby skuteczne ochronniki słuchu (z przestrzeganiem ich stosowania). Również w przypadku hałasu być może należy oddzielić te stanowiska (procesy) od innych stanowisk w celu ograniczenia liczby osób narażonych.

W grupie niezbędnych środków zapobiegawczych należy widzieć również skierowanie na badania celowane lub testy ekspozycyjne, ukierunkowane na wczesną diagnostykę ewentualnych zmian chorobowych pracowników pracujących na stanowiskach pracy (w warunkach) stwarzających podobne zagrożenia do tych, które wywołały chorobę zawodową.

Zakres tych działań będzie niewątpliwie zróżnicowany w zależności od czynników zagrożenia, organizacji zakładu, organizacji pracy itp.

W związku ze stwierdzeniem choroby zawodowej, oprócz podjęcia już wymienionych działań, pracodawca będzie obowiązany w pełni zrealizować ewentualne zalecenia lekarskie. Mogą one być efektem badań celowanych, o których była mowa wyżej, wskazujących na konieczność przeniesienia niektórych pracowników (na stałe bądź czasowo) do innej pracy, w związku z objawami wskazującymi na powstawanie choroby zawodowej.

Na podstawie orzeczenia lekarskiego pracodawca będzie również musiał przenieść do innej odpowiedniej pracy pracownika, który stał się niezdolny do wykonywania pracy dotychczasowej wskutek choroby zawodowej i nie nabył prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy (art. 231 KP).

Lekarz sprawujący profilaktyczną opiekę zdrowotną nad zatrudnionym, analizując okoliczności i przyczyny choroby zawodowej, może uznać za stosowne podjęcie innych dodatkowych działań prewencyjnych (ochronnych), które pracodawca (odpowiedzialny za zdrowie pracowników) będzie miał obowiązek zrealizować (np. szczepienia ochronne itp.).

Prowadzenie rejestrów zachorowań na choroby zawodowe i podejrzeń o takie choroby mieści się w grupie obowiązków pracodawcy w zakresie prowadzenia dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy. Pomijając inne aspekty ich wykorzystania (jak choćby do świadczeń pracowniczych), najistotniejszą wydaje się rola tych dokumentów w profilaktyce zdrowotnej. Kompleksowe informacje, dające obraz skutków warunków pracy na zdrowie pracowników, pozwalają analizować, oceniać i podejmować określone działania w tym zakresie.

Skomentuj