Czas pracy kierowcy

W świetle art. 4c rozporządzenia (WE) 561/2006 kierowca to osoba, która prowadzi pojazd, nawet przez krótki czas.

Czasem pracy kierowcy w świetle art. 6 ustawy o czasie pracy kierowców jest czas od rozpoczęcia do zakończenia pracy, który obejmuje wszystkie czynności związane z wykonywaniem przewozu drogowego, w szczególności:

• prowadzenie pojazdu,
• załadowywanie i rozładowywanie oraz nadzór nad załadunkiem i wyładunkiem,
• nadzór oraz pomoc osobom wsiadającym i wysiadającym,
• czynności spedycyjne,
• obsługę codzienną pojazdów i przyczep,
• inne prace podejmowane w celu wykonywania zadania służbowego lub zapewnienia bezpieczeństwa osób, pojazdu i rzeczy,
• niezbędne formalności administracyjne,
• utrzymanie pojazdu w czystości,

Czasem pracy kierowcy jest również czas poza przyjętym rozkładem czasu pracy, w którym kierowca pozostaje na stanowisku pracy kierowcy w gotowości do wykonywania pracy, w szczególności podczas oczekiwania na załadunek lub rozładunek, których przewidywany czas trwania nie jest znany kierowcy przed wyjazdem albo przed rozpoczęciem danego okresu. 

W związku z tym, czasem pracy kierowcy nie jest tylko czas efektywnego świadczenia pracy, ale również czas pozostawania w gotowości do świadczenia pracy, a także przewidziane przez ustawodawcę przerwy wliczane do czasu pracy.

Do czasu pracy kierowcy wlicza się przerwę w pracy trwającą 15 minut, którą pracodawca jest obowiązany wprowadzić, jeżeli dobowy wymiar czasu pracy kierowcy wynosi co najmniej 6 godzin.

Do czasu pracy kierowcy nie wlicza się:

• czasu dyżuru, jeżeli podczas dyżuru kierowca nie wykonywał pracy,
• nieusprawiedliwionych postojów w czasie prowadzenia pojazdu,
• dobowego nieprzerwanego okresu odpoczynku,
• przerwy w pracy nie dłuższej niż 5 godzin (lub nie dłuższej niż 6 godzin przy przewozach regularnych), związanej ze stosowaniem  przerywanego czasu pracy,

Przykład

Pracodawca zlecił kierowcy sprzątanie autobusu w czasie przerwy w pracy. Czy postąpił zgodnie z przepisami?

Pracodawca nie może zlecić pracownikowi utrzymanie pojazdu w czystości podczas przerwy pracownika. Zgodnie z art. 6 ustawy o czasie pracy kierowcy,  czasem pracy kierowcy są również wszelkie czynności związane z utrzymanie pojazdu w czystości. Zlecanie sprzątania podczas przerwy pracowniczej może się spotkać z sankcją ze strony inspekcji pracy jak również inspekcji transportu drogowego.

Czas dyżuru

Czasem dyżuru jest czas, w którym kierowca pozostaje poza normalnymi godzinami pracy w gotowości do wykonywania pracy wynikającej z umowy o pracę w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcę.

Do powyższej regulacji ma również zastosowanie art. 151⁵ § 2 K.P. Jeżeli podczas dyżuru pracownik nie wykonywał pracy to nie wlicza się tego czasu do czasu pracy. Ustawa o czasie pracy kierowców zezwala na zaliczenie do czasu dyżuru przerw przeznaczonych na odpoczynek.

Zgodnie z art. 7 rozporządzenia (WE) 561/2006 po okresie prowadzenia pojazdu trwającym cztery i pół godziny kierowcy przysługuje przerwa trwająca co najmniej 45 minut, chyba że kierowca rozpoczyna okres odpoczynku. Przerwę tę można zastąpić przerwą długości co najmniej 15 minut, po której nastąpi przerwa długości co najmniej 30 minut, rozłożone  w czasie.

Natomiast ustawa o czasie pracy kierowców w kwestii przerw odwołuje się do art.13 ust.1, w którym pracownikowi – kierowcy po sześciu kolejnych godzinach pracy przysługuje przerwa przeznaczona na odpoczynek w wymiarze nie krótszym niż 30 minut, w przypadku gdy liczba godzin pracy nie przekracza 9 godzin oraz w wymiarze nie krótszym niż 45 minut,

w przypadku gdy liczba godzin pracy wynosi więcej niż 9 godzin. Przerwa może być dzielona na okresy krótsze trwające co najmniej 15 minut każdy, wykorzystywane w trakcie 6-cio godzinnego czasu pracy lub bezpośrednio po tym okresie. Powyższa przerwa ulega skróceniu o czas przerwy z art. 6 ust.3 tj. przerwę 15 minutową  po 6 godzinach pracy.

Należy pamiętać, że do kierowców, którzy wykorzystali przerwę w prowadzeniu pojazdu przeznaczoną na odpoczynek zgodnie z rozporządzeniem i umową AETR nie stosuje się przerwy z art. 13 ust.1 ustawy o czasie pracy kierowców.

W przypadku, gdy pojazd jest prowadzony przez dwóch lub więcej kierowców, czas nieprzeznaczony na kierowanie pojazdem jest czasem dyżuru. (art.9 ust. 3 ustawy o czasie pracy kierowców)

Czas dyżuru nie może być wliczany do przysługującego kierowcy dobowego nieprzerwanego odpoczynku.

Wykorzystywanie dobowego odpoczynku w pojeździe w sytuacji, gdy pojazd znajduje się na postoju i jest wyposażony w miejsce do spania nie może być traktowany jako czas dyżuru.

(art. 9 ust.4 ustawy o czasie pracy kierowców)

Za czas dyżuru, w trakcie którego pracownik pozostaje w gotowości do wykonywania pracy przysługuje mu  w pierwszej kolejności czas wolny w wymiarze odpowiadającym długości dyżuru.

Jeżeli pracodawca nie ma możliwości udzielenia czasu wolnego  pracownikowi przysługuje wynagrodzenie wynikające z jego osobistego zaszeregowania, określonego stawką godzinową lub miesięczną, a jeżeli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony przy określaniu warunków wynagrodzenia – 60 % wynagrodzenia.  

Do powyższego zapisu nie ma zastosowania dyżur pracowniczy pełniony w domu.

Natomiast za czas dyżuru, do którego zalicza się przerwy na odpoczynek z art. 9 ust.2 i 3  ustawy o czasie pracy kierowców,  kierowcy przysługuje wynagrodzenie w wysokości określonej w przepisach o wynagradzaniu obowiązujących u danego pracodawcy, nie niższe jednak niż w wysokości połowy wynagrodzenia wskazanego powyżej.

Przykład

Kierowca pełnił dyżur w pracy przez 4 godziny. W trakcie dyżuru faktycznie wykonywał pracę przez 2 godziny. Jak rozliczyć ten dyżur? Czy można za okres dyżuru oddać pracownikowi czas wolny?

Do czasu dyżuru zalicza się czas,  podczas którego pracownik pozostaje w gotowości do wykonywania pracy poza normalnymi godzinami pracy. Jednakże zgodnie z art. 151⁵ § 2 KP

czas dyżuru podlega wliczeniu do czasu pracy, jeżeli podczas tego dyżuru pracownik pracę świadczył.  W zaistniałej sytuacji 2 godziny faktycznego wykonywania pracy należy zaliczyć do czasu pracy i rozliczyć zgodnie z harmonogramem pracy pracownika w tym dniu. Natomiast za 2 godziny faktycznego dyżuru można udzielić pracownikowi czasu wolnego.

( art. 9 ust.5 ustawy o czasie pracy kierowców)

Okresy pozostawania do dyspozycji oznaczają okresy, inne niż przerwy i czas odpoczynku, podczas których kierowca nie jest zobowiązany pozostawać na stanowisku pracy kierowcy, będąc jednocześnie w gotowości do rozpoczęcia albo kontynuowania prowadzenia pojazdu albo wykonywania innej pracy.

Do okresów pozostawania w dyspozycji w oparciu o art. 10 ust.1 ustawy o czasie pracy kierowców zalicza się:

• czas, w którym kierowca towarzyszy pojazdowi transportowanemu promem lub pociągiem,
• czas oczekiwania na przejściach granicznych,
• czas oczekiwania w związku z ograniczeniami w ruchu drogowym,  

Pozostawanie do dyspozycji poza rozkładem czasu pracy zalicza się do czasu dyżuru.

W przypadku zadaniowego czasu pracy, jeżeli pracownik nie wypracował dobowego wymiaru czasu pracy okresy pozostawania dyspozycji zalicza się do czasu pracy w wymiarze 8 godzin, w pozostałym zakresie okresy pozostawania do dyspozycji zalicza się do czasu dyżuru. (art.10 ust.3 ustawy o czasie pracy kierowców)

Okresy prowadzenia pojazdu

Wświetle rozporządzenia (WE) 561/2006 pod pojęciem okresu prowadzenia pojazdu uznaje się łączny czas prowadzenia pojazdu od chwili rozpoczęcia przez kierowcę prowadzenia pojazdu po okresie odpoczynku lub przerwie, do momentu rozpoczęcia okresu odpoczynku lub przerwy. Okres prowadzenia pojazdu może być ciągły lub przerywany.

Ustalając okresy prowadzenia pojazdów, obowiązkowe przerwy w prowadzeniu pojazdu  i gwarantowane okresy odpoczynku kierowców wykonujących przewozy regularne na trasie do 50 km. to w  świetle art. 31a  u.c.p.k. dzienny czas prowadzenia pojazdu od zakończenia jednego dziennego okresu odpoczynku do rozpoczęcia następnego dziennego okresu odpoczynku lub między dziennym okresem odpoczynku a tygodniowym okresem odpoczynku nie może przekroczyć 10 godzin.

Dzienny czas prowadzenia pojazdu oznacza łączny czas prowadzenia pojazdu określony w rozkładzie czasu pracy kierowcy na daną dobę, zgodny z ustalonym rozkładem jazdy.

Tygodniowy łączny czas prowadzenia pojazdu nie może przekroczyć 60 godzin, a w ciągu dwóch kolejnych tygodni 90 godzin.

W świetle rozporządzenia ( WE ) oraz umowy AETR dzienny czas prowadzenia pojazdu nie może przekroczyć 9 godzin. Jednakże dzienny czas prowadzenia pojazdu może zostać przedłużony do nie więcej niż 10 godzin nie częściej niż dwa razy w tygodniu.

Tygodniowy czas prowadzenia pojazdu nie może przekroczyć 56 godzin. Łączny czas prowadzenia pojazdu w ciągu dwóch kolejnych tygodni nie może przekroczyć 90 godzin.

Okresy odpoczynku  pracownika

Ustawa o czasie pracy kierowców w art. 14 wprowadza obowiązkowy dobowy i tygodniowy okres odpoczynku. Dobowy okres odpoczynku to co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku dobowego w każdej dobie kierowcy.

Tygodniowy okres odpoczynku to co najmniej 35 godzin nieprzerwanego odpoczynku. Tygodniowy nieprzerwany odpoczynek obejmuje odpoczynek dobowy przypadający w dniu, w którym kierowca rozpoczął odpoczynek tygodniowy.

Do kierowców, którzy wykorzystali okresy odpoczynku wynikające z rozporządzenia czy umowy AETR nie stosuje się odpoczynku określonego w art.14 ustawy o czasie pracy kierowców.

W art. 8 rozporządzenia (WE) 561/2006 zostały określone zasady udzielania okresów odpoczynku dla kierowców. 

Dzienny okres odpoczynku oznacza dzienny okres, w którym kierowca może swobodnie dysponować swoim czasem i obejmuje „ regularny dzienny okres odpoczynku” lub

„skrócony dzienny okres odpoczynku”.

Regularny dzienny okres odpoczynku oznacza nieprzerwany okres odpoczynku trwający co najmniej 11 godzin. Regularny okres odpoczynku można wykorzystać w dwóch częściach, z których pierwsza musi nieprzerwanie trwać co najmniej 3 godziny, a druga co najmniej 9 godzin.

Skrócony dzienny okres odpoczynku oznacza nieprzerwany odpoczynek trwający co najmniej 9 godzin, ale krócej niż 11 godzin.

Tygodniowy okres odpoczynku  oznacza tygodniowy okres, w którym kierowca może swobodnie dysponować swoim czasem i obejmuje „regularny tygodniowy okres odpoczynku” lub „skrócony tygodniowy okres odpoczynku”.

Regularny tygodniowy okres odpoczynku oznacza odpoczynek trwający co najmniej 45 godzin.

Skrócony tygodniowy okres odpoczynku oznacza odpoczynek trwający krócej niż 45 godzin, który można skrócić do nie mniej niż 24 kolejnych godzin, przy czym skrócenie to należy skompensować równoważnym odpoczynkiem wykorzystanym jednorazowo przed końcem trzeciego tygodnia następującego po danym tygodniu.

Kierowca korzysta z dziennego i tygodniowego okresu odpoczynku. Należy pamiętać, że w każdym 24 godzinnym okresie po upływie poprzedniego dziennego okresu odpoczynku lub tygodniowego okresu odpoczynku kierowca musi wykorzystać kolejny dzienny okres odpoczynku.

Jeżeli część dziennego odpoczynku zawarta w 24 godzinnym okresie wynosi co najmniej 9 godzin, ale mniej niż 11 godzin, wówczas ten dzienny okres odpoczynku uznaje się za skrócony dzienny okres odpoczynku. Dzienny okres odpoczynku może zostać przedłużony do rozmiarów regularnego lub skróconego okresu odpoczynku.

Pod pojęciem przedłużonego regularnego odpoczynku należy rozumieć przedłużony czas odpoczynku ponad 11 godzin. Taką możliwość daje art. 3 rozporządzenia  dopuszczający możliwość wykorzystania regularnego odpoczynku w dwóch częściach ( pierwsza część co najmniej 3godziny; druga część co najmniej 9 godzin ). Łącznie kierowca korzystający z dzielonego okresu odpoczynku wykorzysta 12 godzin.                    

Kierowca może mieć najwyżej trzy skrócone dzienne okresy odpoczynku pomiędzy dwoma tygodniowymi okresami odpoczynku. 

Zgodnie z art. 8 rozporządzenia (WE) 561/2006, w sytuacji gdy pojazd jest prowadzony przez dwóch lub więcej kierowców (załoga kilkuosobowa) nieprzerwany odpoczynek każdego kierowcy powinien wynosić co najmniej 9 godzin, w ciągu 30 godzin od zakończenia dziennego i tygodniowego okresu odpoczynku.

W ciągu dwóch kolejnych tygodni kierowca wykorzystuje co najmniej:

• dwa regularne okresy odpoczynku lub
• jeden regularny okres odpoczynku i jeden skrócony  tygodniowy okres odpoczynku trwający co najmniej 24 godziny.

Skrócenie to należy jednak skompensować równoważnym odpoczynkiem wykorzystanym jednorazowo przed końcem trzeciego tygodnia następującego po danym tygodniu. 

Tygodniowy okres odpoczynku rozpoczyna się nie później niż po zakończeniu sześciu okresów 24 godzinnych licząc od końca poprzedniego tygodniowego okresu odpoczynku.

Odpoczynek wykorzystywany jako rekompensata za skrócony tygodniowy okres odpoczynku wykorzystuje się łącznie z innym okresem odpoczynku trwającym co najmniej 9 godzin.

Jeżeli kierowca dokona takiego wyboru, dzienne okresy odpoczynku i skrócone tygodniowe okresy odpoczynku poza bazą można wykorzystywać w pojeździe, o ile posiada on odpowiednie miejsce do spania dla każdego kierowcy i pojazd znajduje się na postoju.    

Należy pamiętać, że w świetle rozporządzenia ( WE) 561/2006  tygodniowy okres odpoczynku, który przypada na dwa tygodnie można zaliczyć do dowolnego z nich, ale nie do obydwu.  Stanowi to gwarancję, że w każdym tygodniu pracy pracownika wystąpi tygodniowy okres odpoczynku.  

W przypadku, gdy kierowca towarzyszy pojazdowi transportowanemu promem lub pociągiem i wykorzystuje regularny dzienny okres odpoczynku, okres ten można przerwać nie więcej niż  dwukrotnie innymi czynnościami trwającymi łącznie nie dłużej niż godzinę. Podczas tego regularnego dziennego okresu odpoczynku kierowca ma do dyspozycji koję lub kuszetkę.(art. 9 ust.1 rozporządzenia (WE) 561/2006)

Rozporządzeniem (WE)  1073/2009 z dn. 21.10.2009 r., zmieniono Rozporządzenie    (WE ) 561/2006 dodając w art. 8 ust. 6a. W drodze odstępstwa od art. 6 cyt. rozp.  kierowca wykonujący pojedyńczą  usługę okazjonalną w międzynarodowym przewozie osób ( tj. usługę nie objętą definicją usług regularnych , w tym szczególnych usług regularnych, a których szczególną cechą jest to że obejmują przewóz grup pasażerów utworzonych z inicjatywy zleceniodawcy lub samego przewoźnika.) może odłożyć tygodniowy okres wypoczynku o maksimum 12 kolejnych okresów 24 – godzinnych po poprzednim regularnym tygodniowym okresie odpoczynku. Jest do dopuszczalne pod warunkiem , że

1. usługa trwa co najmniej 24 kolejne godziny w państwie członkowskim lub państwie trzecim, do którego zastosowania ma niniejsze rozporządzenie, innym niż państwo, w którym rozpoczęło się świadczenie usługi;
2. po skorzystaniu z odstępstwa kierowca korzysta z:

• dwóch regularnych tygodniowych okresów odpoczynku; albo
• jednego regularnego tygodniowego okresu odpoczynku i jednego skróconego tygodniowego okresu odpoczynku trwającego co najmniej 24 godziny. Skrócenie jest jednak rekompensowane równoważnym okresem odpoczynku wykorzystywanym jednorazowo przed końcem trzeciego tygodnia po zakończeniu okresu odstępstwa;

– po dniu 1 stycznia 2014 r., jeżeli pojazd jest wyposażony w urządzenie rejestrujące, oraz

– po dniu 1 stycznia 2014 r., w przypadku prowadzenia pojazdu w godzinach  od 22.00 do 6. 00, pojazd obsługuje kilku kierowców lub okres prowadzenia pojazdu  zgodnie z art. 7 rozporządzenia ( tj. 4,5 godziny ) zostaje skrócony do trzech godzin

Wprowadzona zmiana ma istotne znaczenie bowiem jeżeli kierowca będzie wykonywał przewozy wymagające więcej niż dwa tygodnie czasu na ich wykonanie będzie zmuszony do postoju poza miejscem zamieszkania przez 45 godzin ( tj. jeden regularny tygodniowy okres odpoczynku ) co drugi tydzień. Ponadto nadal należy pamiętać o konieczności rekompensaty skróconego okresu odpoczynku tygodniowego przed końcem trzeciego tygodnia następującego po tygodniu, w którym nastąpiło to skrócenie.  

Warto zaznaczyć, iż w Rozporządzeniem (WE)  1073/2009 z dn. 21.10.2009 r  zawarto informację o konieczności kontrolowania przez Komisję korzystania z niniejszego odstępstwa, by zapewnić utrzymanie bardzo rygorystycznych warunków bezpieczeństwa drogowego, zwłaszcza poprzez sprawdzanie, czy łączny skumulowany czas prowadzenia pojazdu w okresie objętym odstępstwem nie jest zbyt długi.

Od powyższych przepisów kierowca może odstąpić zgodnie z art. 12 rozporządzenia (WE) 561/2006. Jeżeli nie zagraża to bezpieczeństwu drogowemu oraz umożliwia osiągnięcie przez pojazd odpowiedniego miejsca postoju, kierowca odstępuje od stosowania przepisów związanych z okresami odpoczynku  w zakresie niezbędnym dla zapewnienia bezpieczeństwa osób, pojazdu lub ładunku.

Kierowca wskazuje powody takiego odstępstwa odręcznie na wykresówce urządzenia rejestrującego lub na wydruku z urządzenia rejestrującego, albo na planie pracy najpóźniej po przybyciu do miejsca pozwalającego na postój.  Wydaje się jednak, że najlepiej byłoby gdyby taki zapis został umieszczony niezwłocznie na pierwszym możliwym postoju po to, aby w razie kontroli tego dnia kierowca miał to już opisane podczas sprawdzania przez kontrolującego. 

Przepisy rozporządzenia (WE) 561/2006 przewidują wyjątki od stosowania zawartych w nim zapisów. Państwo członkowskie może przewidzieć dłuższe minimalne przerwy i okresy odpoczynku lub krótszy maksymalny czas prowadzenia pojazdu niż wskazany w rozporządzeniu, w przypadku przewozów drogowych wykonywanych w całości na jego terytorium. Państwo Członkowskie uwzględnia przy tym odpowiednie układy zbiorowe lub inne porozumienia pomiędzy partnerami społecznymi.

Przepisy rozporządzenia nadal mają zastosowanie do kierowców uczestniczących w transporcie międzynarodowym.

Przykład

Pracodawca wysłał w trasę dwóch kierowców. Jechali na zmianę. Pracownik X przez 4,5 godziny, a potem pracownik Y przez 4,5 godziny. Pracodawca zaliczył okresy  nieprowadzenia pojazdu przez pracowników w związku ze zmianami do dobowego okresu odpoczynku każdego z nich.  Czy postąpił słusznie?

Pracodawca nie postąpił słusznie. Z art. 9 ust.3 ustawy o czasie pracy kierowców wynika, iż w przypadku gdy pojazd jest prowadzony przez dwóch lub więcej kierowców, czas nieprzeznaczony na kierowanie pojazdem przez jednego z nich jest dla niego czasem dyżuru. Jednocześnie czas dyżuru nie może być wliczany do przysługującego kierowcy dobowego nieprzerwanego okresu odpoczynku. Wykorzystanie dobowego odpoczynku w pojeździe nie będzie traktowane jak czas dyżuru w sytuacji, gdy pojazd znajdowałby się na postoju i był wyposażony w miejsce do spania.