Czas pracy pracowników niepełnosprawnych

Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. 1997 nr 123, poz. 776 ze zm.) szczegółowo reguluje problematykę czasu pracy jak i świadczeń pracowniczych.

Art.66 cyt. ustawy wskazuje na możliwości odwołania się do innych ustaw m.in. do Kodeksu pracy w sprawach nie unormowanych przepisami ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.

Osoby niepełnosprawne są bowiem szczególną kategorią pracowników, które z uwagi na mniejszą sprawność nie powinny podlegać tym samym normom co pracownicy zdrowi.

Normy czasu pracy pracowników niepełnosprawnych

 Czas pracy pracowników niepełnosprawnych uzależniony jest od stopnia niepełnosprawności pracownika.

Czas pracy pracownika z lekkim stopniem niepełnosprawności nie może przekroczyć 8 godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo. Dotyczy to również osób posiadających orzeczenie lekarza orzecznika ZUS o częściowej niezdolności do pracy (czyli dawnej III grupy inwalidzkiej).

W przypadku pracownika mającego znaczny lub umiarkowany stopień niepełnosprawności czas pracy nie może przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo. Dotyczy to również osoby, posiadającej orzeczenie lekarza orzecznika ZUS o całkowitej niezdolności do pracy oraz niezdolności do samodzielnej egzystencji (dawna I czy II grupa inwalidzka).

 Powyższe normy czasu pracy stosuje się od dnia przedstawienia pracodawcy zaświadczenia o celowości stosowania skróconej normy czasu pracy.

Od dnia 01.01.2012 r. art. 15 ust. 2 uzyskał nowe brzmienie:

Czas pracy osoby niepełnosprawnej zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nie może przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo, jeżeli lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne pracowników lub w razie jego braku lekarz sprawujący opiekę nad osobą niepełnosprawną wyda w odniesieniu do tej osoby zaświadczenie o celowości stosowania skróconej normy czasu pracy.

Jednakże Wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego   z dnia 13 czerwca 2013 r. w sprawie czasu pracy osób niepełnosprawnych ze stopniem znacznym i umiarkowanym sędziowie TK orzekli, że przepisy regulujące czas pracy niepełnosprawnych w zakresie, w jakim uzależniają zastosowanie jego skróconej normy w stosunku do osób ze znacznym lub umiarkowanym uszczerbkiem na zdrowiu od uzyskania zaświadczenia lekarskiego , są niezgodne z art. 2 w związku z art. 69 ustawy z dnia 2 kwietnia 1997 r., Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej (Dz. U. z 1997 r., Nr 78, poz. 483 z późn. zm.)  

Powołany przepis we wskazanym zakresie traci moc obowiązującą z upływem 12 miesięcy miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw R.P. tj, do czerwca 2014 r.   

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego oznacza, że do upływu roku od ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw RP odnośnie czasu pracy osób niepełnosprawnych zaliczonych do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności zastosowanie mają aktualnie obowiązujące w tym zakresie przepisy. Natomiast po tej dacie, jeżeli ustawodawca nie zmieni przepisów w tym zakresie, osoby niepełnosprawne zaliczone do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności z mocy ustawy, pracować będą maksymalnie 7 godzinna dobę i 35 godzin tygodniowo.

Warto również zaznaczyć, że do u.o.r.n. dodano art. 2a, który stanowi, iż osobę niepełnosprawną wlicza się do stanu zatrudnienia osób niepełnosprawnych począwszy od dnia przedstawienia pracodawcy orzeczenia potwierdzającego niepełnosprawność.  W przypadku  przedstawienia pracodawcy kolejnego orzeczenia potwierdzającego niepełnosprawność, osobę niepełnosprawną wlicza się do stanu zatrudnienia osób niepełnosprawnych począwszy od dnia złożenia wniosku o wydanie orzeczenia, jeżeli z orzeczenia wynika, że w tym okresie osoba ta była niepełnosprawna, a wniosek o wydanie orzeczenia został złożony nie później niż w dniu następującym po dniu, w którym upłynął termin ważności poprzedniego orzeczenia potwierdzającego niepełnosprawność.

Ponadto, bez względu na datę złożenia wniosku o wydanie kolejnego orzeczenia potwierdzającego niepełnosprawność, osobę niepełnosprawną wlicza się do stanu zatrudnienia osób niepełnosprawnych również w okresie do 3 miesięcy poprzedzających dzień przedstawienia pracodawcy kolejnego orzeczenia, jeżeli z treści tego orzeczenia wynika, że w tym okresie osoba ta była niepełnosprawna.

 Przykład

Pan Marek pracuje na stanowisku administracyjno – biurowym. Posiada orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności. Na tej podstawie był zatrudniony w skróconych normach czasu pracy. Jego orzeczenie wygasło 10 września 2013 r. Jakie to spowodowało zmiany w pracy pracownika?

 Pan Marek od dnia 11 września 2013 r. należy już do grupy pracowników pełnosprawnych w zakładzie pracy i należy mu zmienić czas pracy na normy 8 godzin na dobę i 40 tygodniowo. Jednakże  do 10 dnia miesiąca września należy rozliczyć czas pracy z uwzględnieniem posiadanego wówczas stopnia niepełnosprawności.  

Osoba niepełnosprawna nie może być zatrudniona w porze nocnej i w godzinach nadliczbowych. art.15 ust. 3 u.o.r.n.

Powyższych ograniczeń dotyczących czasu pracy nie stosuje się zgodnie z art. 16 ust.1 cyt. ustawy:

• do osób zatrudnionych przy pilnowaniu
• gdy, na wniosek osoby zatrudnionej, lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne pracowników lub w razie jego braku lekarz sprawujący opiekę nad tą osobą, wyrazi na to zgodę.  Koszty badań ponosi wówczas pracodawca.

Odnosząc się do powyższej regulacji u.o.r.n nie definiuje pojęcia „pilnowanie” Nie sprecyzowano również w ustawie czy mówiąc o pilnowaniu odnosimy się do mienia, osób czy porządku w zakładzie pracy. Biorąc jednak pod uwagę, że powyższy przepis dotyczy regulacji pracy osób niepełnosprawnych pojęcie pilnowania należałoby raczej ograniczyć do pilnowania mienia w zakładzie. Stąd w praktyce najczęściej mogą to być stanowiska tj. dozorca, stróż czy portier.  

W kwestii wyrażenia zgody przez lekarza na pracę we wskazanych powyżej normach czasu pracy warto zaakcentować, że regulacja ta ma zastosowanie w określonych przypadkach.

Z wnioskiem do lekarza musi zgłosić się zainteresowany pracownik, stąd inicjatywa musi być podjęta przez pracownika, ponadto zgłaszająca się osoba musi być osobą zatrudnioną. Przepis w swoim brzmieniu wyklucza bowiem możliwość zgłoszenia się kandydata do pracy w celu uzyskania takiego zaświadczenia. 

 Przykład

Zatrudniamy stróża, który ma orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności. Czy możemy zatrudnić go w nocy?

Tak. Zgodnie z art. 16 ust.1 zakaz  zatrudniania w godzinach nadliczbowych pracowników ze stopniem niepełnosprawności nie odnosi się do osób zatrudnionych przy pilnowaniu.

Stosowanie krótszych norm czasu pracy nie może spowodować obniżenia wysokości wynagrodzenia wypłacanego w stałej miesięcznej wysokości. Godzinowe stawki wynagrodzenia zasadniczego, które odpowiadają zaszeregowaniu wykonywanej pracy, po przejściu na zmienione normy czasy pracy po otrzymaniu orzeczenia o niepełnosprawności ulegają podwyższeniu w stosunku, w jakim pozostaje dotychczasowy wymiar czasu pracy do tych norm. Potwierdził to także SN w uchwale z dn. 18.04.2000 r., ( III ZP 6/00, OSNP 2000/20/740) podnosząc, że stosowanie skróconej normy czasu pracy wobec pracownika niepełnosprawnego podejmującego zatrudnienie nie może spowodować obniżenia wynagrodzenia ustalanego według godzinowej stawki osobistego zaszeregowania.

Przykład

Zatrudniamy pracownice w biurze, która ma orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności. Zatrudniona jest na ½ etatu. Ile wynosi dla niej dobowa norma czasu pracy?

Pracownik niepełnosprawny z orzeczonym umiarkowanym stopniem niepełnosprawności nie może pracować dłużej niż 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo. W stosunku do pracownika zatrudnionego na ½ etatu maksymalna dzienną i tygodniową normę czasu pracy należy ustalić proporcjonalnie do jej wymiaru czasu pracy W przedstawionym przykładzie dobowa norma czasu pracy pracownika wynosi 3,5 godziny, a tygodniowa 17,5 godziny.

Osoba niepełnosprawna ma prawo do dodatkowej przerwy w pracy na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek zgodnie z art. 17 u.o.r.n. Czas dodatkowej przerwy wynosi 15 minut i jest wliczany do czasu pracy.

Prawo do dodatkowej przerwy jest roszczeniem niezależnym od uprawnień pracowniczych z tytułu innych przerw w pracy określonych art. 134  kp czy art. 187 kp. Tym samym przerwa nie może być również wykorzystana w ramach przerwy z art. 141 kp. Przeznaczonej na spożycie posiłku czy załatwianie spraw osobistych nie wliczanej do czasu pracy.

Uprawnienia  z art. 17 u.o.r.n. pracownik niepełnosprawny nie może się zrzec i jest ono niezależne od posiadanego stopnia niepełnosprawności.

Osoba o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności ma prawo do zwolnienia od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia:

• w wymiarze 21 dni roboczych w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym, na który skierował lekarz, pod którego opieką znajduje się ta osoba, nie częściej niż raz w roku,
• w celu wykonania badań specjalistycznych, zabiegów leczniczych lub usprawniających, a także w celu uzyskania zaopatrzenia ortopedycznego lub jego naprawy, jeżeli czynności te nie mogą być wykonane poza godzinami pracy,

Należy zaznaczyć, że prawo do zwolnienia z pracy jest niezależne od prawa do urlopu wypoczynkowego, w tym dodatkowego. Pracodawca nie może żądać, aby pracownik niepełnosprawny wyjeżdżał na turnus w okresie urlopu wypoczynkowego.

Szczegółowe zasady udzielania zwolnień od pracy w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym określił Minister Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej w rozporządzeniu z dn. 22.05.2003 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania zwolnień od pracy osobom o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym (Dz. U. nr 100, poz. 927).

 Przepisy natomiast nie określają szczegółowych zasad udzielania przez pracodawcę zwolnienia od pracy w celu wykonania zabiegów leczniczych lub usprawniających. Do pracodawcy więc należy określenie tych zasad. Zwolnienie to może być udzielane np. na podstawie skierowania lekarza na zabiegi. Istotny jest również fakt, iż w przypadku zwolnienia na zabiegi lecznicze czy usprawniające nie stosuje się ograniczeń co do maksymalnego, łącznego wymiaru liczby dni roboczych tego zwolnienia. Określony jest tylko jeden warunek, że czynności te nie mogą być wykonane poza godzinami pracy.