Gospodarka odpadami medycznymi

Punktem wyjścia dla tematu gospodarowania odpadami medycznymi jest rozporządzenie Ministra Środowiska z 29 grudnia 2014 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz.U. poz. 1923).

Odpadom medycznym wytwarzanym w placówkach zdrowia oraz weterynaryjnych został przydzielony kod 18. Z kolei sposób postępowania z nimi został doprecyzowany w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z 30 lipca 2010 r. w sprawie szczegółowego sposobu postępowania z odpadami medycznymi (Dz.U. nr 139 poz. 940).

Rozporządzenie to zostało uchylone w dniu 24 stycznia 2016 r., a mające je zastąpić nie zostało jeszcze ogłoszone i jest na etapie opiniowania. Jednak nowy projekt rozporządzenia w dużej mierze bazuje na poprzednim, a różnice dotyczą uszczelnienia luk formalnych.

Odpady wytwarzane w placówkach zdrowia zostały podzielone na trzy grupy:

Odpady zakaźne

Odpady medyczne o kodach¹ 18 01 02*, 18 01 03* i 18 01 82*. Są to odpady niebezpieczne, które zawierają żywe mikroorganizmy lub ich toksyny, o których wiadomo lub co do których istnieją wiarygodne podstawy do przyjęcia, że wywołują choroby zakaźne u ludzi lub innych żywych organizmów.

Do tej grupy odpadów możemy zaliczyć: części ciała i organy, pojemniki na krew, zużyte materiały opatrunkowe, strzykawki, materiały medyczne, szpatułki, rękawiczki jednorazowe, dreny, sondy, kaniule, cewniki, ssaki, fartuchy jednorazowe, probówki do pobierania krwi, igły, skalpele i inne ostre narzędzia jednorazowe oraz odpady zawierające żywe drobnoustroje chorobotwórcze lub ich toksyny.

Odpady specjalne

Odpady medyczne o kodach 18 01 06*, 18 01 08* i 18 01 10*. Są to odpady niebezpieczne, które zawierają substancje chemiczne, o których wiadomo lub co do których istnieją wiarygodne podstawy do sądzenia, że wywołują choroby niezakaźne u ludzi lub innych żywych organizmów, albo mogą być źródłem skażenia środowiska.

Do tej grupy zaliczamy: chemikalia oraz odczynniki chemiczne, leki cytotoksyczne i cytostatyczne, odpady amalgamatu dentystycznego.

Odpady pozostałe

Odpady medyczne o kodach 18 01 01, 18 01 04, 18 01 07 i 18 01 09. Są to odpady medyczne nieposiadające właściwości niebezpiecznych.

Do tej grupy zaliczamy: nieskażone narzędzia i ich resztki, chemikalia nie zawierające substancji niebezpiecznych, leki z wyjątkiem leków cytotoksycznych i cytostatycznych, opakowania po lekach, szczepionkach oraz inne odpady niezakaźne i nie zawierające substancji niebezpiecznych.

¹ Odpady oznakowane indeksem górnym w postaci gwiazdki * przy kodzie rodzaju odpadów oznaczają odpad niebezpieczny.

Podmioty udzielające świadczeń zdrowotnych lub prowadzące badania naukowe w zakresie medycyny muszą opracować, a następnie wdrożyć szczegółową procedurę postępowania z odpadami medycznymi. Wszystkie procedury tworzone na potrzeby ochrony epidemiologicznej sporządza w formie papierowej oraz elektronicznej, a następnie zapewnia się ich dostępność w każdej jednostce organizacyjnej podmiotu, w której udzielane są świadczenia zdrowotne. Procedury muszą podlegać ocenie nie rzadziej niż raz na 2 lata. O aktualizacji danej procedury będzie świadczyła naniesiona na niej data aktualizacji.

Opis proceduralny powinien zawierać:

Schemat postępowania z odpadami zakaźnymi

1. Odpady niebezpieczne, z wyjątkiem odpadów o ostrych końcach i krawędziach, zbiera się do worków jednorazowego użycia koloru czerwonego z folii polietylenowej, nieprzeźroczystych, wytrzymałych, odpornych na działanie wilgoci i środków chemicznych, z możliwością jednokrotnego zamknięcia.
2. Worki jednorazowego użycia umieszcza się na stelażach lub w sztywnych pojemnikach (jednorazowego lub wielokrotnego użycia), w taki sposób, aby ich górna, wywinięta na szerokość około 20 cm krawędź, nie uległa skażeniu.

3. Odpady medyczne o ostrych końcach i krawędziach zbiera się w sztywnych, odpornych na działanie wilgoci, mechanicznie odpornych na przekłucie bądź przecięcie pojemnikach jednorazowego użycia. Pojemniki te umieszcza się w miejscach powstawania odpadów. W przypadku pojemników lub worków jednorazowego użycia niedopuszczalne jest ich ponowne otwieranie!
4. Pojemniki lub worki w/w należy zapełniać do 2/3 ich objętości w sposób umożliwiający ich bezpieczne zamknięcie.
5. Pojemniki lub worki należy wymieniać na nowe tak często jak pozwalają na to warunki przechowywania oraz właściwości odpadów medycznych w nich gromadzonych, nie rzadziej niż co 72 h.
6. W przypadku uszkodzenia worka lub pojemnika należy go w całości umieścić w innym większym, nieuszkodzonym worku lub pojemniku.
7. Każdy pojemnik twardościenny oraz worek jednorazowego użycia powinien posiadać następujące oznakowanie:

– kod zgromadzonych odpadów,

– miejsce wytworzonych odpadów,

– datę zamknięcia.

8. Transport wewnętrzny odpadów medycznych z miejsca ich wytwarzania do miejsca czasowego magazynowania powinien odbywać się z wykorzystaniem wózków zamykanych lub wózków przewożących pojemniki zamykane.

Personel stykający się z workami lub pojemnikami na odpady podczas ich zbierania powinien zakładać jednorazową odzież ochronną, wyrzucaną każdorazowo po zakończeniu udziału w prowadzeniu gospodarki odpadowej.

Po każdym użyciu środek transportu/pojemnik wielokrotnego użycia musi zostać zdezynfekowany, a następnie umyty. Bardzo ważną kwestią staje się wyznaczenie miejsca dedykowanego prowadzeniu czynności higieniczno-sanitarnych w/w urządzeń pomocniczych, gdyż popłuczyny nie mogą być wylewane do umywalki ogólnodostępnej. Zatem niezbędne staje się zaopatrzenie pomieszczenia w oddzielną umywalkę lub kratkę ściekową.

9. Po każdym usunięciu odpadów medycznych pomieszczenie lub urządzenie chłodnicze powinno zostać poddane dezynfekcji, a następnie umyte.

Schemat postępowania z odpadami specjalnymi

1.Odpady specjalne z wyjątkiem odpadów o ostrych końcówkach i krawędziach gromadzi się do worków jednorazowego użycia z folii polietylenowej koloru żółtego, nieprzeźroczystych, z możliwością jednokrotnego zamknięcia (czas przechowywania tego rodzaju odpadów uzależniony od zapewnionej temperatury w miejscu ich czasowego magazynowania został wyszczególniony powyżej).

2. Worek po napełnieniu do 2/3 objętości należy szczelnie zamknąć, oznakować, a następnie dostarczyć do wydzielonego pomieszczenia lub miejsca.

Schemat postępowania z odpadami pozostałymi

1. Pozostałe odpady medyczne z wyjątkiem odpadów o ostrych końcach i krawędziach, gromadzi się w workach koloru niebieskiego. Worek po napełnieniu do 2/3 objętości należy szczelnie zamknąć, oznakować, dostarczyć do kontenera na odpady komunalne.
2. Przedmioty o ostrych końcach, krawędziach m.in. stłuczka szklana (np. butelki, szklanki, słoiki itp.), rozbite wyroby ceramiczne (np. talerze, kubki itp.) zebrać w sztywnych odpornych na przebicie pudłach zamknąć, zakleić, włożyć do oddzielnego worka koloru niebieskiego, zawiązać i ustawić obok kontenera.

Zgodnie z art. 66 ust.1 ustawy z 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz.U. 2013 poz. 21) każdy posiadacz odpadów niebezpiecznych zobowiązany jest do prowadzenia na bieżąco ich ilościowej i jakościowej ewidencji zgodnie z katalogiem odpadów, określonym w rozporządzeniu Ministra Środowiska z 9 grudnia 2014 r. w sprawie katalogów odpadów.

Ewidencjonowanie służy odnotowaniu działań związanych z gospodarowaniem danym odpadem – poczynając od jego wytworzenia do ewentualnego zagospodarowania we własnym zakresie lub przekazania podmiotowi, który posiadając stosowną decyzję administracyjną dokona jego odzysku lub unieszkodliwienia.

Ewidencję odpadów prowadzi się w oparciu o dwa podstawowe dokumenty:

• karty przekazania odpadów,
• karty ewidencji odpadów.

Zgodnie z art. 69 w/w ustawy o odpadach kartę przekazania odpadów zawsze sporządza posiadacz odpadów – czyli podmiot leczniczy przekazujący odpad. Z chwilą przekazania odpadów aktualny ich posiadacz, który przejmuje odpady od placówki zdrowia (przedstawiciel firmy odbierającej) ma obowiązek potwierdzić przejęcie odpadów na karcie przekazania odpadów, wypełnionej przez wytwórcę odpadów, niezwłocznie po jej otrzymaniu.

Sprawowanie pieczy nad kwestią prawidłowego wypełnienia karty ewidencji tj. umieszczenie wszystkich podpisów w wymaganych miejscach, opis odpadów i ich przekazywana ilość nabierają fundamentalnego znaczenia w kontekście ważności dokumentu. W gospodarce odpadowej obowiązuje żelazna zasada: „jeżeli wytwórca odpadów lub inny posiadacz odpadów przekazuje odpady następnemu posiadaczowi odpadów, który posiada właściwą decyzję albo posiada wpis do rejestru, odpowiedzialność za gospodarowanie odpadami, z chwilą ich przekazania, przechodzi na tego następnego posiadacza odpadów”.

W sytuacji gdy przekazujemy odpad danego rodzaju łącznie w okresie miesiąca kalendarzowego za pośrednictwem tego samego podmiotu świadczącego usługę transportową dla posiadacza odpadów, który następnie dokona odzysku lub unieszkodliwienia przekazanych odpadów zgodnie z podpisaną umową, istnieje możliwość sporządzenia zbiorczej karty przekazania odpadów, którą sporządza się niezwłocznie po zakończeniu miesiąca, którego ona dotyczy.

Zatem wystawienie jednej zbiorczej karty, obrazującej historię etapowych odbiorów odpadów, jest idealnym rozwiązaniem dla większych podmiotów leczniczych, wytwarzających ilości, których nie byłyby w stanie pomieścić przygotowane do tego celu urządzenia chłodnicze.

Istnieje również możliwość prowadzenia ewidencjonowania odpadów w formie uproszczonej, w przypadkach, w których podmioty:

• wytwarzają odpady niebezpieczne w ilości do 100 kg rocznie,
• wytwarzają odpady inne niż niebezpieczne, niebędące odpadami komunalnymi, w ilości do 5 Mg rocznie,
• transportujące odpady wykonują wyłącznie usługę transportu odpadów.

Jeśli podmiot spełnia powyższe wymagania, ewidencja odpadów prowadzona jest wyłącznie w oparciu o Kartę przekazania odpadów. Jednocześnie trzeba pamiętać, że możliwość prowadzenia uproszczonej ewidencji odpadów nie zwalnia z obowiązku składania „zbiorczego zestawienia danych o rodzajach i ilości odpadów, o sposobach gospodarowania nimi oraz o instalacjach i urządzeniach służących do odzysku lub unieszkodliwiania odpadów” do Urzędu Marszałkowskiego!

Prawidłowo wypełnioną Kartę przekazania odpadów należy bezwzględnie przechowywać przez okres 5 latod końca roku kalendarzowego, w którym ją wystawiono. Karta przekazania odpadów, jako jedyny dokument potwierdzający prawidłowe wypełnianie obowiązku ewidencyjnego, stanowi podstawę kontroli dla organów kontrolnych.

Prowadzenie czynności rejestrowych ilości wytwarzanych odpadów w żaden sposób nie będzie dotyczyło odpadów komunalnych, dlatego organy kontrolne – Sanepid, NFZ bądź wojewoda, nie mają prawa kontrolowania gospodarki odpadami komunalnymi i żądania w tym zakresie przedstawienia jakichkolwiek dokumentów.

Na zbieraczu odpadów lub je przetwarzającym ciążą konsekwencje prawne z tytułu nieprowadzenia ewidencji odpadów lub prowadzenia jej w sposób nieterminowy, wybiórczy, czy też odbiegający od stanu rzeczywistego.

Narzędziem wykonawczym staje się przywołana ustawa o odpadach – zwana również „małym kodeksem karnym”, który przewiduje możliwość wymierzenia podmiotowi kary grzywny w drodze mandatu karnego. Na podstawie art.180, do którego będą miały zastosowanie przepisy kodeksu wykroczeń i kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenie może zostać na placówkę zdrowia nałożony mandat do 5000 zł. Wyłącznie Inspekcja Ochrony Środowiska jest uprawniona do nakładania kar za zauważone uchybienia. Bardzo często ukaranie podmiotu następuje w oparciu o informację od Sanepidu.

Elżbieta Kowalska

Artykuł z miesięcznika Przyjaciel przy Pracy 10/2016