Informowanie pracowników o ryzyku zawodowym

Kodeks pracy nakłada na pracodawcę obowiązek badania ryzyka zawodowego i informowania o nim pracowników.

Obowiązek informowania pracowników o ryzyku zawodowym wprowadzono do polskiego prawa pracy dopiero w 1991 roku, dodając do artykułu 215 Kodeksu pracy paragraf o brzmieniu: „Zakład pracy jest obowiązany do informowaniapracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą” (art. 215 § 2). Nowelizacja Kodeksu pracy, dokonana ustawą z dnia 2 lutego 1996 r., a następnie ustawą z dnia 14 listopada 2003 r. poszerzyła ten obowiązek, mający obecnie następującą treść (art. 226):

„Pracodawca:

1) ocenia i dokumentuje ryzyko zawodowe związane z wykonywaną pracą oraz stosuje niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko,

2) informuje pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami.”

Nowa regulacja prawna przewiduje nie tylko obowiązek oceniania i dokumentowania ryzyka zawodowego związanego z wykonywaną pracą i informowania o samym ryzyku, ale również o zasadach ochrony przed zagrożeniami. Jest to obowiązek bezwarunkowy i powszechny. Jego niedopełnienie stanowi wykroczenie przeciwko prawom pracowniczym. Ustawodawca nie przewidział przepisów wykonawczych do art. 226. W tej sytuacji treść i forma informowania pracowników o ryzyku zawodowym pozostają w zupełności sprawą odpowiedzialności, uczciwości oraz pomysłowości pracodawców. Nie jest to sprawa łatwa, gdy uwzględnić miliony pracodawców, rozmaitość działalności, a rzetelna informacja o ryzyku zawodowym wymaga gruntownej znajomości zagrożeń zawodowych, rozległej wiedzy z wielu dziedzin ochrony pracy oraz doświadczenia.

Informacja o ryzyku zawodowym powinna zostać przekazana pracownikowi w formie pisemnej. Proponujemy opracowanie w tym celu specjalnych kart zagrożeń zawodowych, które powinny obejmować:

1. Ogólną informację o wypadkach przy pracy i chorobach zawodowych w całym zakładzie pracy w ciągu ostatnich dwóch lat. Wskazane jest podanie wskaźników częstości wypadków, chorób zawodowych, wskaźnika zatrudnionych w warunkach przekroczonych normatywów higieny pracy (NDS, NDN), oraz wysokość stopy procentowej składki na ubezpieczenie z tytułu wypadków przy pracy lub chorób zawodowych, ustaloną zgodnie z ustawą z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (J.t.: Dz. U. z 2009 r. Nr 167, poz. 1322, z późn. zm.).

2. Informację o zagrożeniach wypadkami przy pracy, podając liczbę, rodzaj i przyczyny wypadków z okresu ostatnich dwóch lat — w odniesieniu do stanowiska pracy i wydziału. W razie potrzeby informację tę można uzupełnić danymi o wypadkach przy pracy w wydziałach powiązanych funkcjonalnie z wydziałem macierzystym.

2a. Sformułowanie zasad ochrony przed zagrożeniami i wypadkami, podając konkretne, umiejscowione wiadomości o zapobieganiu wypadku.

3. Informację o zagrożeniach chorobami zawodowymi, podając liczbę i rodzaje orzeczonych chorób w macierzystym wydziale.

3a. Sformułowanie zasad ochrony przed szkodliwymi czynnikami środowiska pracy.

4. Informację o ogólnej zachorowalności pracowników zakładu i wydziału oraz informację o typowych przeciwwskazaniach lekarskich do pracy na danym stanowisku.

5. Informację o wczesnych (dyskretnych) zmianach chorobowych o etiologii zawodowej, występujących u pracowników danego stanowiska, wydziału. Szybkie kojarzenie określonych objawów chorobowych z faktem narażenia pracownika na oddziaływanie szkodliwych czynników środowiska pracy stanowi podstawę skutecznej pomocy lekarskiej.

6. Informację o wielkości stężeń i natężeń szkodliwych czynników środowiska pracy z podaniem przekroczeń wartości NDS i NDN — w odniesieniu do stanowiska pracy (hali) i wydziału.

7. Informację o występowaniu w środowisku pracy czynników rakotwórczych.

8. Informację o awaryjności urządzeń technicznych oraz usytuowaniu zbiorników, w których przechowywane są niebezpieczne substancje.

9. Informację o prawdopodobnych (możliwych) zagrożeniach wybuchami spowodowanymi:

a) mieszaninami powietrza z palnymi gazami,

b) mieszaninami powietrza z parami palnymi rozpuszczalników organicznych,

c) mieszaninami pyłowo-powietrznymi.

10. W karcie zagrożeń zawodowych powinny być wymienione sytuacje stanowiące bezpośrednie zagrożenie zdrowia lub życia oraz prace, których nie wolno wykonywać w pojedynkę.

Treść karty zagrożenia zawodowego powinna być formułowana na możliwie najniższym szczeblu organizacji zakładu pracy, a następnie uzupełniona i zweryfikowana przez pracodawcę. W małych i nowo powstałych zakładach pracy zwykle nie będzie dostatecznych informacji o wypadkach i chorobach zawodowych (brak wiarygodnego układu odniesienia), dlatego pracodawcy tych zakładów powinni zasięgnąć wiadomości w innych, podobnych zakładach pracy, tudzież wykorzystać możliwość uzyskania porad w Państwowej Inspekcji Pracy. Każda informacja o ryzyku zawodowym powinna zawierać wiadomości dotyczące rodzajów ryzyka i wielkości jego natężenia i być wyrażona w sposób przystępny. Treść karty zagrożenia zawodowego powinna być aktualizowana po każdej istotniejszej zmianie techniki, technologii i organizacji pracy oraz weryfikowana co 3—5 lat, by móc uwzględnić dorobek ochrony pracy.

Wręczenie pracownikowi karty zagrożenia zawodowego powinno zostać poprzedzone omówieniem i wyjaśnieniem jej treści. Proponuje się, aby każdy pracownik wraz z kartą zagrożenia zawodowego — otrzymał również wydruk treści art. 210–211 K.p., wykonany czytelnie, estetycznie i trwale (ofoliowany). Wnioski z analizy przyczyn i okoliczności wypadków przy pracy, awarii i katastrof wskazują, iż znaczna liczba poszkodowanych w nich pracowników nie zdawała sobie sprawy z istniejących zagrożeń lub miała na ich temat spłycone, a nawet fałszywe wiadomości i wyobrażenia. Konsekwentne egzekwowanie obowiązku informowania pracowników o ryzyku zawodowym stanie się z czasem jedną z podstawowych form powszechnej edukacji pracowników w dziedzinie ochrony pracy, a także zaczątkiem budowania ładu moralnego pomiędzy pracodawcą a pracobiorcą w tej dziedzinie.

Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego określa norma PN-N-18002:2011 Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego.