Kryteria wyboru metody oceny ryzyka

Ocenę ryzyka zawodowego można przeprowadzać w różny sposób, w zależności od potrzeb przedsiębiorstwa lub zakładu pracy.

Przepisy nie określają jednej obowiązującej metody oceny ryzyka zawodowego. Decyzję o wyborze metody oceny ryzyka zawodowego podejmuje osoba uprawniona lub zespół oceniający takie ryzyko, mający odpowiednie kwalifikacje, doświadczenie oraz umocowanie decyzyjne w całej strukturze zakładu pracy. 

Metody oceny ryzyka różnią się między sobą m.in.

• sposobem postępowania podczas zbierania informacji o ryzyku,
• zasobem informacji niezbędnych do przeprowadzenia oceny,
• kryteriami stosowanymi podczas realizacji oceny,
• zakresem zastosowań poszczególnych metod.

Ryzyko zawodowe można szacować ilościowo i jakościowo.

Ilościowe szacowanie może być prowadzone, gdy ma się do dyspozycji odpowiednią liczbę danych statystycznych dotyczących ilości i rodzaju wypadków przy pracy, zdarzeń niebezpiecznych, chorób zawodowych, czasu narażenia na czynniki środowiska pracy, liczby zatrudnionych itp. Warunkiem ilościowej oceny ryzyka jest posiadanie dużej liczby danych spełniających wymagania statystyki. Metody te nadają się do oceny ryzyka tzw. procesowego w rozpa­trywaniu niezawodności i bezpieczeństwa w procesach technologicznych. Nie oznacza to, że nie mogą być stosowane do oceny ryzyka zawodowego.

Praktycznie do oceny ryzyka zawodowego stosowane są głównie metody jakościowe. Są to metody, w których ocena ryzyka zawodowego jest oceną subiektywną i tylko przygo­towanie potrzebnych informacji i rzetelne podejście do oceny spowodują, że ocena bę­dzie zbliżona do obiektywnej. O wyborze metody oceny ryzyka zawodowego zdecyduje osoba lub zespół prowadzący ocenę. Dobór metody jest sprawą indywidualną.

Jakościowe metody oceny ryzyka zawodowego można podzielić na trzy grupy:

• matrycowe,
• wskaźnikowe,
• grafy ryzyka.

Wybierając metodę należy zapoznać się z jej cechami charakterystycznymi. Metody ma­trycowe są to przeważnie metody dwuparametrowe. Cechą charakterystyczną tych me­tod jest wartościowanie ryzyka na podstawie matrycy zbudowanej z dwóch parametrów. Po oszacowaniu parametrów wartościowanie ryzyka jest bardzo łatwe. Decydując się na wybór metody z tej grupy należy mieć świadomość, że brak parametrów ułatwiających szacowanie, odnoszących się do środowiska pracy, jak np. ekspozycja na zagrożenie lub możliwość ochrony przed zagrożeniem, może uniemożliwić precyzyjną ocenę ryzyka.

Metody wskaźnikowe są metodami wieloparametrowymi i wielopoziomowymi. Ocenę ryzyka zawodowego ułatwiają takie parametry, jak: ekspozycja na zagrożenie, możliwość ochrony przed zagrożeniami, liczba osób narażonych. Wartościowanie ryzyka opiera się na obliczeniu wartości wskaźnika, który jest iloczynem wag parametrów. Wprowadzenie wielu poziomów dla szacowanych parametrów jak i wartości ryzyka powoduje, że ocena jest oceną pełniejszą i bardziej precyzyjną, a w konsekwencji łatwiejszą w zastosowaniu.

Metody grafów są metodami, w których szacowane są cztery parametry, natomiast pod względem liczby poziomów dla każdego z szacowanych parametrów są najbardziej zróż­nicowanymi metodami – od dwóch do pięciu poziomów. Przy małej liczbie poziomów łatwo jest oszacować parametry, ale ocena ryzyka będzie mało precyzyjna. W grafach są brane pod uwagę dodatkowe parametry, takie jak ekspozycja i możliwość zastosowania ochrony przed zagrożeniami; pozwala to na pełniejszą ocenę ryzyka. Jednak w skraj­nych przypadkach, przy najniższym i najwyższym poziomie szkód, te dodatkowe para­metry często są pomijane. Wartościowanie ryzyka sprowadza się do wyboru „ścieżki”, jest proste i nie wymaga żadnych obliczeń.

Dobierając metodę oceny ryzyka zawodowego należy wziąć pod uwagę:

• jakie doświadczenie posiada osoba lub zespół dokonujący oceny ryzyka zawodowe­go oraz jakie mogą być skutki braku doświadczenia,
• jakie informacje (parametry) opisują warunki środowiskowe panujące na stanowi­sku pracy,
• czy te informacje są dostępne, przydatne i wiarygodne,
• w jaki sposób przyjęte wartości parametrów ryzyka wpłyną na jego ocenę,
• jakie wady ma wybrana metoda.

W skład zespołów oceniających ryzyko zawodowe powinny wchodzić osoby o dużym doświadczeniu zawodowym oraz wiedzy dotyczącej ocenianych stanowisk pracy, wy­stępujących na nich zagrożeń i ich skutków. Brak takiej wiedzy nie tylko może spowo­dować, że nie zostaną rozpoznane wszystkie istotne zagrożenia oraz skutki zdrowotne, ale również mogą wystąpić błędy przy szacowaniu ich parametrów, co w konsekwencji prowadzi do błędnej oceny ryzyka zawodowego. Bardzo pomocne jest, gdy w wybra­nej metodzie szacowanie parametrów ryzyka oparto nie tylko na opisie słownym, ale również na ocenach liczbowych – „wagach”. Przy braku doświadczenia należy unikać metod, w których istnieje możliwość dowolnej interpretacji wartości szacowanych pa­rametrów. Prowadzi to do manipulowania wynikiem oceny ryzyka.

Oceniając ryzyko zawodowe najtrudniej jest oszacować prawdopodobieństwo zda­rzenia lub skutku zdarzenia. Przy szacowaniu prawdopodobieństwa należy wziąć pod uwagę historię wypadków, chorób zawodowych i wszystkie inne informacje o skutkach zdrowotnych w zakładzie pracy. Wybierając metodę należy sprawdzić, czy posiadamy potrzebne w tej metodzie informacje, np. ekspozycję, liczbę osób poszkodowanych, możliwość zastosowania środków ochrony, pomiary czynników szkodliwych i niebez­piecznych itp. Oszacowanie prawdopodobieństwa zdarzenia lub skutku zdarzenia jest łatwiejsze w tych metodach, w których uwzględniany jest dodatkowy parametr, taki jak ekspozycja na zagrożenie, ale tylko w tym przypadku, kiedy posiadamy pełną informa­cję dotyczącą pracy w warunkach szkodliwych lub niebezpiecznych.

Jeżeli na stanowisku pracy występują zagrożenia mierzalnymi czynnikami szkodliwymi, oraz gdy posiadamy zmierzone ich wartości, najkorzystniej jest zastosować metodę oce­ny ryzyka zawodowego przedstawioną w normie PN-N-18002:2011 System zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego. W me­todzie tej szacowanie ryzyka następuje na podstawie zmierzonych wartości czynników na stanowisku pracy.

Bardziej obiektywną ocenę ryzyka uzyskuje się w metodach, w których do dyspozycji jest więcej parametrów, a każdy z parametrów opisuje wielopoziomowa skala (np. Risk Score, Grafy itp.). Bardziej precyzyjną ocenę ryzyka uzyskuje się również tymi metoda­mi, w których ryzyko jest wartościowane na więcej niż trzech poziomach. W metodach takich nie ma gwałtownego przejścia od poziomu „ryzyka akceptowalnego” do pozio­mu „ryzyka niedopuszczalnego”.

Nie ma metody idealnej, każda z nich ma swoje wady i zalety. Do wad metody można przede wszystkim zaliczyć: lakoniczny opis poziomów szacowanych parametrów, zbyt małą liczbę poziomów, brak wskazówek dotyczących działań profilaktycznych. Metody prezentowane w wielu publikacjach zostały opracowane przez ekspertów na podstawie badań statystycznych i obserwacji zdarzeń. Zawierają one, poza wiedzą, również osobi­ste poglądy eksperta na problemy ryzyka. Powoduje to, że wybrana metoda niekoniecz­nie jest najlepsza do oceny ryzyka w danym zakładzie.