Kto może dokonywać oceny ryzyka zawodowego w firmie?

Pracodawca jest osobą odpowiedzialną za dokonywanie oceny ryzyka zawodowego oraz o poinformowaniu pracowników o tym ryzyku, związanym z wykonywaną przez nich pracą.

Za ocenę ryzyka zawodowego na poszczególnych stanowiskach pracy w firmie odpowiedzialny jest pracodawca. Nie ma on jednak obowiązku wykonywania tej oceny osobiście. Zatem kto może dokonywać oceny ryzyka zawodowego na poszczególnych stanowiskach pracy w firmie?

Najlepszą odpowiedzią na postawione wyżej pytanie  jest zapis zawarty w Polskiej Normie PN-N-18002 Systemy zarządzania bezpieczeństwem higieną pracy – Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego. Z zapisu tego wynika, że ocenę ryzyka zawodowego przeprowadza zespół (lub zespoły), w skład którego mogą wchodzić: pracodawca, pracownicy wyznaczeni przez pracodawcę (w tym osoby kierujące pracownikami) lub/i eksperci spoza organizacji.

Wskazane jest, aby zespół zajmujący się oceną ryzyka, składał się z osób które:

• znają i rozumieją zasady oceny ryzyka zawodowego,
• mają wiedzę niezbędną do identyfikowania zagrożeń na ocenianych stanowiskach,
• znają zasady stosowania środków ochrony zapobiegających zagrożeniom,
• potrafią ocenić szkodliwe następstwa występujących zagrożeń.

Oprócz tego zespół powinien znać organizację zakładu, posiadać wiedzę na temat struktury zatrudnienia, stosowanych maszyn, urządzeń, procesów, technologii oraz materiałów. Osoby te powinny także posiadać kwalifikacje do przeprowadzenia konsultacji z innymi pracownikami i ekspertami zewnętrznymi oraz wykorzystywania ich wiedzy.

Do kierowania zespołem należy wyznaczyć osobę, która będzie odpowiedzialna za planowanie i koordynowanie działań.

Może się również zdarzyć tak, że powołany zespół musi posiadać wiedzę o różnych specjalnościach. W takich przypadkach zalecane jest, aby osoby takie były powoływane do zespołu okresowo (np. gdy ocena ryzyka dotyczy danego wydziału, na którym znajdują się maszyny czy urządzenia stwarzające specyficzne zagrożenia) lub zasięgnięcie konsultacji.   

Jeżeli ocena ryzyka ma być wykonywana przez specjalistów z zewnątrz, to przed decyzją o  ich wyborze, pracodawca powinien skonsultować się z pracownikami lub ich przedstawicielami oraz pracownikami służby bezpieczeństwa i higieny pracy. Taką samą konsultację należy przeprowadzić po zakończeniu pracy specjalistów zewnętrznych, w celu omówienia wyników oceny i wydanych zaleceń.

Pracodawca w ramach swoich obowiązków powinien ocenić, czy osoby które będą wykonywać ocenę ryzyka posiadają odpowiednią wiedze i umiejętności, a jeśli jest to konieczne, zapewnić możliwość nabycia tej wiedzy. Wiedza ta może być przekazana w ramach szkolenia, przeprowadzonego we własnym zakresie lub zleconego specjalistom zewnętrznym.

Szkolenia powinny być przeprowadzone według szczegółowego programu. Program ten jeżeli to konieczne, oprócz wiedzy związanej z bezpieczeństwem i higieną pracy, musi być ukierunkowany na zagadnienia występujące w organizacji (zakładzie), a przede wszystkim na procedury oceny ryzyka oraz ogólnego podejścia do oceny ryzyka. Ponadto powinien dotyczyć sporządzania i wykorzystywania charakterystyk stanowisk pracy i urządzeń produkcyjnych, identyfikacji i charakteryzowania zagrożeń, metod jakościowych i ilościowych oceny ryzyka, metod zastosowania i oceny środków ochrony w celu wyeliminowania lub zmniejszenia ryzyka, ustalania priorytetów w zakresie niezbędnych działań, monitorowania zagrożeń i ryzyka, informowania pracowników o zagrożeniach i ryzyku z nich wynikającym, zasadach postępowania w sytuacjach awaryjnych oraz prowadzenia dokumentacji w tym zakresie.

Osoby przeprowadzające ocenę ryzyka, poza posiadaniem niezbędnej wiedzy powinny mieć także możliwość uzyskania w miejscu pracy informacji w zakresie norm i wymogów prawnych dotyczących bhp oraz ryzyka występującego w danym miejscu pracy. Dodatkowo osoby te powinny znać właściwe zasady postępowania w tych dziedzinach, dla których nie ma norm prawnych, używanych w miejscu pracy materiałów, urządzeń i technologii, procedur wykonywania pracy oraz organizacji pracy. Powinny także znać zagrożenia, prawdopodobieństwo i częstotliwość ich występowania oraz zależności między narażeniem na zagrożenie a skutkiem tego zagrożenia, stosowanych i możliwych do zastosowania środków ochrony eliminujących lub zmniejszających ryzyko.

Udostępnienie tych informacji przez pracodawcę pozwoli na prawidłowe wykonanie oceny ryzyka i osiągnięcie zamierzonych celów.

Dlatego też w celu dokonania prawidłowej oceny ryzyka zawodowego należy opracować odpowiednią procedurę, określając w niej m.in.:

• niezbędne zasoby do przeprowadzenia oceny ryzyka zawodowego,
• odpowiednie osoby do realizacji poszczególnych czynności,
• potrzeby szkoleniowe dla osób prowadzących ocenę,
• wykaz stanowisk pracy podlegających ocenie,
• udział pracowników,
• dostęp do informacji,
• sposób informowania o ryzyku zawodowym.

Jaka jest rola specjalistów do spraw bhp w ocenie ryzyka zawodowego?

Specjaliści ds. bhp odgrywają znaczącą rolę w zespołach oceniających ryzyko zawodowe. Zgodnie z przepisami rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy – do zakresu obowiązków służby bhp należy także udział w dokonywaniu oceny ryzyka zawodowego, które wiąże się z wykonywaną pracą.

W praktyce, szczególnie w mniejszych zakładach, ocena ryzyka wykonywana jest najczęściej przez ekspertów zewnętrznych. Wynika to z faktu braku wykwalifikowanych specjalistów w zakładzie pracy do wykonywania tych czynności. Często bywa tak, że przygotowanie swojego specjalisty, który mógłby dokonywać oceny ryzyka zawodowego jest zbyt kosztowne, a tym samym nieopłacalne.

Ważne jest jednak, aby pamiętać o możliwości doradztwa w zakresie charakterystyki danego stanowiska pracy oraz identyfikacji zagrożeń ze strony zakładowego pracownika służby bhp.

Należy mieć także na uwadze, że co prawda nie ma obowiązku stosowania się do Polskich Norm, lecz Norma PN-N-18002:2011 stanowi bardzo dobry przykład słusznego podejścia do oceny ryzyka zawodowego.