Kto może prowadzić szkolenia okresowe bhp?

Szkolenia okresowe bhp są podobno intratnym zajęciem. Szybko można zarobić niezłą kasę. Takie stwierdzenie zasłyszałem w rozmowie dwóch młodych panów oczekujących z dokumentami przed dziekanatem jednej z uczelni

Szkoda tylko, że osoba w dziekanacie nie wyprowadziła panów z błędu, szczególnie jeśli chodzi o kwalifikacje jakie należy posiadać, aby szkolić pracowników realizujących obowiązek odbycia szkolenia okresowego w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.

Na początek, co na to przepis podstawowy, jeśli chodzi o szkolenia w dziedzinie bhp – rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2007 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. Nr 180, poz. 1860; zm.: Dz. U. z 2005 r. Nr 116, poz. 972, z 2007 r. Nr 196, poz. 1420)

W § 5 wskazano, że to pracodawca organizujący i prowadzący szkolenie oraz jednostka organizacyjna prowadząca działalność szkoleniową w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, zwani dalej „organizatorami szkolenia”, zapewniają m.in. wykładowców i instruktorów posiadających:

• zasób wiedzy,
• doświadczenie zawodowe,
• przygotowanie dydaktyczne,

zapewniające właściwą realizację programów szkolenia.

Co to jest zasób wiedzy – wiedza, umiejętności i potrzeba, to trzy elementy, które w sytuacji, gdy wzajemnie się uzupełniają świadczą o przydatności osoby do wykonywania określonych czynności w stopniu wymaganym sytuacją. Zasób wiedzy zależy w dużym stopniu ode mnie. Wiedza to zestaw informacji przyjęty świadomie przez podmiot i przechowywany w jego pamięci oraz wykorzystywany do ukształtowania określonych umiejętności. Wiedza powszechnie nazywana jest „teorią”. Trzeba mieć jednak świadomość, czy ukończenie studiów podyplomowych bhp lub innego dłuższego, bądź krótszego szkolenia w tej dziedzinie, pozwoli mi na pozyskanie odpowiedniego zasobu wiedzy.

Co to jest doświadczenie zawodowe – w przypadku wykładowców i instruktorów, doświadczeniem zawodowym jest dotychczasowa praca w kształceniu z tematyki związanej z ogólnie rozumianym bezpieczeństwem i higieną pracy. Jaki okres czasu powinna ta działalność trwać, aby uznać, że ktoś ma doświadczenie? Ile szkoleń powinienem przeprowadzić? Ile osób powinienem przeszkolić? Nie ma na to recepty i wskaźników. To pracodawca decyduje, a czasami przepisy.

Co to są kwalifikacje zawodowe – określenie „kwalifikacje” zwykle jest utożsamiane z wykształceniem oraz stażem zawodowym. Czy jednak każdy, kto ma określone wykształcenie lub staż zawodowy posiada kwalifikacje do wykonywania określonej pracy czy zajęcia? Pojawia się tu pojęcie umiejętności. Czy potrafię, a jeśli tak to w jakim stopniu potrafię wykorzystać moją wiedzę w aspekcie praktycznym? Jeśli nie, to znikoma jest moja przydatność do wykonywania zawodu, a jeśli tak to staję się pełnowartościowym ogniwem w łańcuchu kształcenia. Umiejętność to gotowość do świadomego działania, oparta na wiedzy, oparta na ruchowym opanowaniu (wyćwiczeniu) określonych czynności.

Co to jest przygotowanie dydaktyczne – wg Rozporządzenia, rozumie się przez to ukończenie kształcenia lub szkolenia przygotowującego do prowadzenia procesu szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy w sposób zapewniający wysoką efektywność, z uwzględnieniem, odpowiednich dla określonych grup uczestników szkolenia i rodzajów szkolenia: form organizacyjnych i metod szkolenia oraz środków dydaktycznych.

Czy ukończenie studiów podyplomowych jest w stanie przygotować do prowadzenia szkoleń w dziedzinie bhp?

Wśród przedmiotów w ramach studiów jest metodyka prowadzenia szkoleń. Czas trwania oraz zakres takich szkoleń jest w większości oparty na programie kształcenia dla instruktorów praktycznej nauki zawodu zgodnie z wymaganiami rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 15 grudnia 2010 r. w sprawie praktycznej nauki zawodu (Dz. U. Nr 244, poz. 1626) wydanego na podstawie art. 70 ust. 4 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572, z późn. zm.). Program taki w jego pierwotnym przeznaczeniu był zatwierdzany przez kuratora oświaty i obejmował łącznie co najmniej 70 godzin zajęć z psychologii, pedagogiki i metodyki oraz 10 godzin praktyki metodycznej. Kurs zakończony był egzaminem przed komisją w skład, której wchodzili przedstawiciel Kuratorium oświaty. Obecnie nie ma wymogu zgłaszania takiego kursu do kuratorium oświaty.

Należy jednak zadać pytanie, czy ukończenie takiego kursu wystarczy, aby prowadzić szkolenia okresowe w dziedzinie bhp? Dla instruktorów praktycznej nauki zawodu, których ten program dotyczy wymagane jest również wykazanie odpowiedniego (wyrażonego w latach) stażu pracy w zależności od poziomu i kierunku wykształcenia.

Instruktorzy praktycznej nauki zawodu powinni posiadać co najmniej tytuł mistrza w zawodzie, którego będą nauczać, lub w zawodzie wchodzącym w zakres zawodu, którego będą nauczać, i przygotowanie pedagogiczne wymagane od nauczycieli lub ukończony kurs pedagogiczny, którego program został zatwierdzony przez kuratora oświaty i obejmował łącznie co najmniej 70 godzin zajęć z psychologii, pedagogiki i metodyki oraz 10 godzin praktyki metodycznej, albo ukończony przed dniem 6 stycznia 1993 r. kurs pedagogiczny uprawniający do pełnienia funkcji instruktora praktycznej nauki zawodu.

Instruktorzy praktycznej nauki zawodu niemający tytułu mistrza w zawodzie, powinni posiadać przygotowanie pedagogiczne lub ukończony kurs pedagogiczny oraz:

• świadectwo ukończenia technikum, technikum uzupełniającego lub szkoły równorzędnej albo świadectwo ukończenia szkoły policealnej lub dyplom ukończenia szkoły pomaturalnej lub policealnej i tytuł zawodowy w zawodzie, którego będą nauczać, lub w zawodzie pokrewnym do zawodu, którego będą nauczać, oraz co najmniej trzyletni staż pracy w zawodzie, którego będą nauczać, lub
• świadectwo ukończenia liceum zawodowego i tytuł robotnika wykwalifikowanego lub równorzędny w zawodzie, którego będą nauczać, oraz co najmniej czteroletni staż pracy w tym zawodzie nabyty po uzyskaniu tytułu zawodowego, lub
• świadectwo ukończenia liceum ogólnokształcącego, liceum technicznego, liceum profilowanego, uzupełniającego liceum ogólnokształcącego, technikum i technikum uzupełniającego, kształcących w innym zawodzie niż ten, którego będą nauczać, lub średniego studium zawodowego i tytuł robotnika wykwalifikowanego lub równorzędny w zawodzie, którego będą nauczać, oraz co najmniej sześcioletni staż pracy w tym zawodzie nabyty po uzyskaniu tytułu zawodowego, lub
• dyplom ukończenia studiów wyższych na kierunku (specjalności) odpowiednim dla zawodu, którego będą nauczać, oraz co najmniej trzyletni staż pracy  tym zawodzie nabyty po uzyskaniu dyplomu lub dyplom ukończenia studiów wyższych na innym kierunku (specjalności) oraz co najmniej sześcioletni staż pracy w zawodzie, którego będą nauczać.

Z powyższego wynika, że ważne jest nie tylko wykształcenie, ale też staż pracy w zawodzie, w którym będziemy nauczać. Ważne jest również, czy wykształcenie jest zgodne z przedmiotem nauczania, bo od tego zależy wymagana długość stażu pracy przy wykonywaniu danego zawodu. W przypadku prowadzenia szkoleń w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, czyli nauczania o bezpiecznym wykonywaniu pracy, takie kryterium tez powinno być stosowane przy doborze wykładowców i instruktorów.

Czy nauczyciel ma przygotowanie dydaktyczne do prowadzenia procesu szkolenia w dziedzinie bhp? Z pewnością przygotowanie pedagogiczne ma i nie można podważać jego kwalifikacji do nauczania innych z tym, że muszą mieć świadomość różnic w nauczaniu dzieci i dorosłych. W takim przypadku powinien uzupełnić wiedzę w dziedzinie kształcenia osób dorosłych.

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 20 grudnia 2003 r. w sprawie akredytacji placówek i ośrodków prowadzących kształcenie ustawiczne w formach pozaszkolnych (Dz. U. Nr 227, poz. 2247; zm.: Dz. U. z 2005 r. Nr 88, poz. 746) wydane na podstawie art. 68b ust. 9 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 1996 r. Nr 67, poz. 329, z późn. zm.) wymaga, aby placówka prowadząca kształcenie w formach pozaszkolnych zatrudniała wykwalifikowaną kadrę, w tym kadrę posiadającą kwalifikacje i doświadczenie zawodowe odpowiednie do prowadzonego kształcenia.

Szkolenia okresowe w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy są kształceniem pozaszkolnym osób dorosłych i co do tego nikt nie może mieć wątpliwości. Jeśli tak będziemy je traktować, to kwalifikacje osób prowadzących takie szkolenie powinny odpowiadać, co najmniej kwalifikacjom instruktorów praktycznej nauki zawodu opisanym powyżej.

Wielu pracodawców wymaga od organizatorów szkoleń okresowych bhp potwierdzenia kwalifikacji wykładowców i instruktorów, którzy będą szkolić ich pracowników. To zdrowy objaw dbałości o zapewnienie odpowiedniego poziomu szkoleń oraz pewność, że na szkoleniu poruszane będą problemy bezpieczeństwa pracy odpowiednie do zagrożeń występujących na stanowiskach pracy w tym zakładzie.

Trzeba mieć jednak świadomość, że zatrudnienie odpowiednio wykwalifikowanych i przygotowanych wykładowców kosztuje. Prawnik, ergonomista, ratownik medyczny lub lekarz, strażak, inspektorzy rożnych instytucji nadzoru nad warunkami pracy – to osoby, które z pewnością posiadają wiedzę w swoich dziedzinach, a często również maja kwalifikacje pedagogiczne. Nie da się jednak zapewnić odpowiedniego poziomu szkolenia i korzyści z tego płynących dla pracowników, jeśli chodzi o treści związane z bhp, jeżeli za wiedzę i umiejętności tych osób nie zapłacimy. Dopóki czynnikiem decydującym o wyborze organizatora szkolenia będzie najniższa cena, dopóty szkolenia realizować będą osoby bez odpowiedniej wiedzy, umiejętności i kwalifikacji, osoby o braku umiejętności nauczania osób dorosłych, osoby niepotrafiące w procesie nauczania uwzględnić cech ucznia dorosłego, niepotrafiące ocenić zasobu ich wiedzy i umiejętności, a na tej podstawie dobrać treści kształcenia.

Jeśli babcia chodzi do lasu i zbiera chrust, to nie znaczy, że będzie dobrym drwalem. Tak samo ukończenie dwugodzinnych zajęć w zakresie organizacji i metodyki szkolenia, czy ośmiogodzinnego seminarium z zakresu metodyki szkoleń, nie pozwoli na uzyskanie wiedzy i umiejętności niezbędnych do nauczania podczas szkoleń okresowych bhp.

Trzeba jeszcze pamiętać o technikach szkoleń, metodach nauczania, zasadach nauczania. Umiejętność przygotowania pomocy dydaktycznych, materiałów dydaktycznych, doboru metod nauczania czy pedagogicznych środków pracy – tego żadne kilkugodzinne szkolenie nie zapewni.