Monotonia w pracy

Monotonia w pracy może być zaliczana do czynników uciążliwości pracy. Prowadzi ona także do zwiększenia zmęczenia psychicznego.

Monotonia to stan niezmienności, w którym wykazujemy niski poziom aktywności. Może być ona wywołana skutkiem długotrwałego wykonywania jednych i tych samych czynności, powtarzających się cyklicznie. W najbardziej rozpoznawalnych formach występuje w stanach bezczynności, długotrwałego oczekiwania np. obserwacja wskaźników na ekranie monitora, czy nawet wielogodzinna jazda na autostradzie może doprowadzić do monotonii.

Monotonia wywołana brakiem aktywizujących bodźców wzrokowych lub słuchowych przyczynia się do zmniejszenia aktywność funkcji psychomotorycznych, a także prowadzi do spowolnienia czynności układu krążenia i oddechowego, sprzyja wystąpieniu senności, zmniejszeniu aktywności ruchowej i czujności, co w efekcie skutkuje spadkiem wydajności pracy i wzrostem liczby popełnianych błędów.

Można zatem wyróżnić dwa rodzaje monotonii:

• monotonia sensoryczna – wywołana brakiem aktywizujących bodźców wzrokowych czy słuchowych,
• monotonia czynnościowa – wywołana długotrwałą, jednostajną aktywnością.

Jak już powyżej zostało wspomniane źródłem monotonii w pracy jest długotrwała, jednostajna aktywność, która także doprowadza do przeciążenia wybranych grup mięśniowych, przykładem może być praca przy taśmie produkcyjnej. Grupą mięśni najczęściej obciążonych wysiłkiem dynamicznym, niekiedy bardzo intensywnym, są mięśnie kończyn górnych. Często dochodzi także do zespołów przeciążenia w obrębie stawów: nadgarstkowego, łokciowego i barkowego. Zespół cieśni nadgarstka stwierdza się w takich zawodach jak: malarz czy pracownik biurowy. Natomiast przeciążenie stawów łokciowych oraz barkowych może zdarzyć się przy jednostajnych pracach wymagających większej siły. Jednostajna aktywność przyczynia się również do obciążenia mięśni kręgosłupa, zwłaszcza narażone są na to osoby wykonujące pracę w wymuszonej pozycji – stojącej bądź siedzącej.

Praca monotonna szybciej powoduje zmęczenie pracownika, a to z kolei obniża jego czujność i zdolność dostosowania się do zmieniających się warunków pracy, zmniejszeniem sprawności oraz wydajności pracy, co w efekcie może również zagrażać bezpieczeństwu pracy. Problem ten jest poważny zwłaszcza przy takich zawodach, w których czujność decyduje o bezpieczeństwie np. w zawodzie kierowcy.

Podsumowując monotonię pracy można opisać za pomocą takich kryteriów jak:

• niezmienność (jednostajność) procesu pracy,
• niezmienność (jednostajność) otaczających warunków,
• konieczność stałego zachowania uwagi bez możliwości oderwania myśli od przedmiotu działania, kontaktowania się z innymi ludźmi,
• łatwość pracy, zmniejszającej potrzebę występowania procesów intelektualnych.

Monotonie można uznać za:

• dużą – jeśli jednocześnie występują wszystkie wymienione okoliczności,
• średnia – jeśli występują jednocześnie trzy z nich,
• mała – jeśli występują dwie z podanych okoliczności.

Ocena ryzyka

Aby można było zapobiegać monotonii w pracy należy przeprowadzić odpowiednią ocenę stopnia ryzyka zawodowego. Podstawowym krokiem w tym celu jest przegląd warunków pracy na danym stanowisku. Można tego dokonać poprzez wykonanie listy kontrolnej.

Przykładowa lista kontrolna występowania monotonii podczas pracy

W pracy
1		zadania są głównie operacyjne (kontrola procesów lub inne)
2		zadaniom brakuje bodźców stymulujących
3		zadania są jednostajne i powtarzalne
4		cały czas wymagana jest koncentracja
5		nie ma możliwości współpracy z kimkolwiek
6		nie można z nikim porozmawiać lub w razie potrzeby skonsultować się
7		robi się zbyt mały użytek z wiedzy i umiejętności pracownika
Występują dodatkowe czynniki
8		pomieszczenie jest przegrzane lub zbyt zimne
9		pomieszczenie jest zbyt ciemne
10		powtarzają się jednostajne dźwięki
Zagadnienia dotyczące wydajności i zachowania
11		wymaga się zbyt mało
12		coraz bardziej spada wydajność
13		wydłuża się czas reakcji
14		wykonywanie dodatkowych czynności lub brak koncentracji mimo wymagalnej ciągłej uwagi
15		nuda
16		rozproszenie uwagi

Zagadnienia od 11 do 16 mogą być oceniane tylko przez pracowników

Procent zaznaczonych odpowiedzi
Ryzyko małe	Ryzyko średnie	Ryzyko duże
0 do 33 %	34 do 66%	67 do 100%
potrzeba działań odnoszących się do niektórych odpowiedzi	zalecane zmiany	wymagane zmiany

Jeżeli przeprowadzana ocena ryzyka wskazuje, że monotonia jest dużym zagrożeniem w naszym środowisku pracy, należy podjąć odpowiednie działania. Przede wszystkim należy skupić się na:

• wprowadzeniu przerw na stanowiskach pracy monotonnej,
• urozmaiceniu samej pracy np. poprzez wprowadzenie czynności odmiennych, które będą wymagały od pracownika aktywności  o innym charakterze,
• ograniczeniu liczby powtórzeń tych samych czynności, ich częstotliwości oraz czasu ich trwania w trakcie jednej zmiany roboczej (np. włączanie dodatkowych pracowników),
• prowadzeniu szkoleń instruktażowych, ukazujących sposoby przeciwdziałania monotonii i jej skutkom,
• odpowiednim wyposażeniu stanowiska pracy, a także zorganizowaniu miejsca na odpoczynek,
• prawidłowym konstruowaniu i rozmieszczeniu urządzeń kontrolnych i sterowniczych uwzgledniające tempo odbioru i przetwarzania informacji oraz ich ilość, ważność złożoność i zmienność,
• wprowadzeniu urozmaicenia w środowisku pracy w porozumieniu z pracownikami, np. praca przy odpowiedniej muzyce.

Źródła pomocnicze:

1. Publikacja dr hab. Marii Konarskiej „Monotonia jako czynnik obciążenia podczas pracy – ocena ryzyka zawodowego”, Centralny Instytut Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy (www.ciop.pl)

Więcej na temat oceny ryzyka związanego z obciążeniami psychicznymi na stanowisku pracy i nie tylko odnajdą Państwo w książce Ocena ryzyka zawodowego.