Monotypia jako czynnik uciążliwy w pracy

Monotypia, podobnie jak monotonia zaliczana jest do czynników uciążliwych w pracy. Można ją zaliczyć zarówno do zagrożeń związanych z czynnikami psychofizycznymi jak i czynnikami psychicznymi.

Monotypia to wykonywanie prac powtarzalnych z jednostronnym przeciążeniem pewnych grup mięśniowych. Monotypowość ruchów związana jest z powtarzaniem tych samych czynności w krótkim okresie czasu przy udziale tylko pewnych grup mięśni, co powoduje ich szybkie zmęczenie. O pracy monotypowej można mówić, gdy czynności powtarzają się w odstępach krótszych niż pięć minut. Mięśniami najbardziej narażonymi są dłonie, ramiona, plecy.

Do prac monotypowych możemy zaliczyć te, które są silnie zmechanizowane, a więc: prace przy taśmie produkcyjnej, obsłudze automatów, ręczne prace transportowe związane z pakowaniem, przenoszeniem, ładowaniem i rozładowywaniem.

Stanowiska pracy szczególnie narażone na monotypowość ruchów roboczych charakteryzują się:

  • krótkim cyklem wykonywania czynności,
  • określonym schematem wykonania zadania,
  • powtarzalnością czynności,
  • narzuconym rytmem pracy.

Monotypowość ruchów roboczych wiąże się z obciążeniem statycznym. Ocena obciążenia organizmu ludzkiego pracą fizyczną obejmuje ocenę obciążenia statycznego, wynikającego bądź z pozycji człowieka przy pracy, bądź z monotypowości ruchów, odczuwanego przez człowieka w sposób dotkliwy nawet podczas niewielkiego zużycia energii.

Osoba wykonująca pracę monotypową narażona jest na szybsze zmęczenie, które przyczynia się do zmniejszenia efektywności w wykonywaniu obowiązków pracowniczych oraz może skutkować większa liczbą wypadków przy pracy i uszczerbków na zdrowiu. 

Monotypowość dotyczy przede wszystkim fizjologii człowieka, jednak istotny jest również aspekt psychiczny.

Na skutek nieprzerwanego aktywowania tych samych zespołów komórek nerwowych zawiadujących procesami mentalnymi i czynnościami ruchowymi mogą się w nich rozwijać stany hamowania. Prowadzi to do spadku napięcia czynnościowego całego organizmu, które przejawia się objawami fizjologicznymi (np. spowolnieniem akcji serca, wysłużeniem czasu reakcji, osłabieniem percepcji itd.) oraz psychicznymi (np. osłabieniem czujności i uwagi, znudzeniem, osłabieniem pamięci itp.).

Ocenę uciążliwości ruchów monotypowych można określać na podstawie liczby powtórzeń ruchów w czasie zmiany roboczej oraz siły wymaganej do ich wykonania.

Ocena stopnia uciążliwości w zależności od liczby powtórzeń, precyzji i obciążenia zewnętrznego

Stopień

uciążliwości

Liczba powtórzeń stereotypowej operacji roboczej

Ruchy precyzyjne

Siła zewnętrzna do 100 kN

Siła zewnętrzna ponad 100 kN

Mały

do 150

do 800

do 300

Średni

150-3000

800-1600

300-800

Duży

>3000

>1600

>800

Obciążenie układu ruchu monotypią można również ocenić przy pomocy listy kontrolnej przedstawionej poniżej. Negatywny skutek układu ruchu monotypią jest proporcjonalny do liczby odpowiedzi „tak”.

 Lista kontrolna obciążenia monotypią

Lp.

Parametry opisujące obciążenie monotypowością

Odpowiedzi

TAK

NIE

1.

Praca wymaga powtarzania podobnych czynności przez więcej niż 50% czasu zmiany roboczej.

2.

Czas cyklu pracy wynosi mniej niż 1,5 min.

3.

Powtarzanie czynności następuje z dodatkowym obciążeniem (narzędzia, materiały).

4.

Tempo powtarzania jest narzucone.

5.

Rotacja na stanowiskach pracy nie jest przewidziana.

6.

Podczas powtarzania czynności zachodzi konieczność chwytania małych przedmiotów.

7.

Powtarzanie wymaga dużej koncentracji uwagi.

8.

Praca jest bardzo monotonna.

9.

Ocena ryzyka, związanego z powtarzaniem czynności, nie jest dokonywana systematycznie.

10.

Czas pracy i liczba przerw nie są ustalone na podstawie analizy ryzyka.

Liczba odpowiedzi

Dokładniejszymi metodami stosowanymi do oceny obciążenia pracą monotypową oraz ryzyka związanego z tym obciążeniem są:

  1. Metoda OCRA (Occupational Repetitive Action) – wskaźnik OCRA określa wielkość zagrożenia, będącą stosunkiem liczby czynności podstawowych podczas wykonywania pracy w odniesieniu do zalecanej dla danych czynności liczby ich powtórzeń. Do czynności podstawowych w ujęciu OCRA należą m.in.:  przeniesienie (przemieszczenie przedmiotu do określonego położenia za pomocą kończyn górnych), sięganie, pochwycenie, pozycjonowanie przedmiotu lub narzędzia, wkładanie i wyjmowanie (jeśli występuje użycie siły), ciągnięcie i pchanie, pochylenie ciała, ścisk, obrót, obniżenie, uderzenie, szczotkowanie, wygładzanie, szlifowanie, czyszczenie, uderzanie młotkiem, rzucanie.
  2. Metoda JSI – metoda szybkiej oceny obciążenia układu mięśniowo-szkieletowego ukierunkowana na wskazanie czynników ryzyka powstawania dolegliwości i schorzeń w okolicach: rąk, nadgarstków, przedramion i łokci.
  3. Metoda ART (Assessment of Repetitive Tasks of the Upper Limbs) – służy do oceny zadań powtarzalnych wykonywanych kończynami górnymi, z uwzględnieniem wielu różnych czynności składających się na obciążenie.

Metoda ta bierze pod uwagę takie elementy jak: ilość powtórzeń, moc potrzebną do wykonania, nienaturalna pozycja mięśni (kończyn górnych pleców, szyi i głowy), całkowity czas pracy, warunki pracy.

Pracodawca w swoim zakładzie pracy może wprowadzić sposoby zapobiegania skutkom monotypowości m.in. przez:

  • wprowadzenie rotacji na stanowiskach na których występuje praca monotypowa,
  • ograniczenie liczby powtórzeń czynności oraz czasu ich trwania w trakcie zmiany roboczej,
  • wprowadzenie przerw w pracy,
  • zapewnienie odpowiednich warunków pracy – temperatura, jakość powietrza,
  • przestrzeganie wykonywania czynności zgodnie z zasadami ergonomii, zarówno w pozycji stojącej jak i siedzącej,
  • zapewnienie odpowiedniego ubioru pracownikowi oraz niewadliwego sprzętu do pracy,
  • wprowadzenie w uzgodnieniu z pracownikami urozmaicenia w środowisku pracy np. praca przy spokojnej muzyce,
  • zaplanowanie i wprowadzenie czynności wymagających od pracownika działań innych niż te, które towarzyszą czynności rutynowo wykonywanej podczas pracy.

Więcej informacji na temat zagrożeń na stanowisku pracy i nie tylko w polecanych publikacjach: Ergonomia oraz Ocena Ryzyka Zawodowego.

Skomentuj