Niebezpieczna praca w handlu

Praca w sektorze handlu należy do prac o szczególnie wysokim ergonomicznym czynniku ryzyka. Osoby pracujące w tej branży narażone są przede wszystkim na dolegliwości układu mięśniowo-szkieletowego.

Pracami typowymi w sektorze handlu, które przyczyniają się do powstania dolegliwości układu mięśniowo-szkieletowego, są prace:

• związane z długotrwałym obciążeniem statycznym mięśni, np. podczas pracy w pozycji kucznej lub na klęczkach przy układaniu towaru na niskich półkach;
• związane z częstym podnoszeniem ładunków o dużej masie np. wielopaków lub opakowań zbiorczych;
• przy pchaniu lub ciągnięciu wózków ręcznych z towarami np. na hali sklepowej;
• wymagające przyjmowania przez dłuższy czas wymuszonej pozycji ciała, podczas pracy w pozycji siedzącej na niewłaściwie dobranym siedzisku przy kasie;
• w chłodzie – głównie w pomieszczeniach do porcjowania mięsa lub przechowywania warzyw i owoców.

Poziom ryzyka wystąpienia dolegliwości układu mięśniowo-szkieletowego zależy w dużej mierze od ergonomicznych czynników ryzyka, takich jak:

• intensywność i czas narażenia na warunki środowiska pracy (chłód, drgania mechaniczne),
• tempo pracy i jej organizację determinującą powtarzalność ruchów,
• indywidualne (osobnicze) zdolności do radzenia sobie z niesprzyjającymi warunkami pracy.

Ergonomicznymi czynnikami ryzyka nazywamy zagrożenia dla zdrowia będące skutkiem niedopasowania technicznego stanowiska pracy oraz procesu pracy do możliwości poszczególnych ludzi.

Środki profilaktyczne

Przy zastosowaniu odpowiednich środków profilaktycznych możliwe jest ograniczenie lub całkowite wyeliminowanie ryzyka wystąpienia dolegliwości układu mięśniowo-szkieletowego. Do środków tych możemy zaliczyć maszyny i urządzenia np.:

1. suwnice eliminujące konieczność ręcznego przenoszenia i przesypywania zawartości kilkukilogramowych worków;
2. wózki ręczne służące do przemieszczenia towaru;
3. wózki akumulatorowe pomocne przy przenoszeniu towaru – urządzenia te wyposażone są w płaszczyznę roboczą z regulacją wysokości, dzięki czemu pracownik steruje wysokością, z której podnosi produkty, co nie wymaga już schylania się;
4. podnośniki służące do przemieszczania ciężkich ładunków z półek, które są usytuowane bardzo wysoko lub bardzo nisko;
5. zastosowanie skanera niestacjonarnego przy kasie, który to eliminuje konieczność podnoszenia i przesuwania wielopaku po taśmie;
6. podest roboczy umożliwiający układanie towaru na półkach usytuowanych wysoko;
7. wykorzystywanie uchwytu z przyssawkami, który to ułatwia podnoszenie i przenoszenie kartonu z puszkami.

Istnieje jeszcze wiele innych urządzeń i maszyn ułatwiających pracę w branży handlu, specyfika tych środków uzależniona jest także od rodzaju sprzedawanych towarów.

W omawianej profilaktyce ważne jest również odpowiednie przystosowanie stanowiska pracy do potrzeb pracownika. Powinno być ono dostosowane do jego wymiarów antropometrycznych. Przykładowo dla pracującego przy kasie należy uwzględnić wysokość płaszczyzny roboczej, siedziska, oparcia pozwalające na podparcie kręgosłupa w odcinku lędźwiowym, a także w razie potrzeby wyposażenie go w podnóżek.

Kluczowe jest odpowiednie przeszkolenie pracownika m.in. z technik podnoszenia towarów, tak, by podczas pracy nie stała mu się żadna krzywda.

Należy pamiętać, że każdorazowe wprowadzenie nowego rozwiązania na stanowisku pracy należy zweryfikować pod względem jego skuteczności. Jednocześnie należy obserwować czy zastosowany środek korygujący nie powoduje nowych zagrożeń dla pracownika lub osób z jego otoczenia.

Ocena ryzyka

Każdą ocenę ryzyka, w tym także ocenę ryzyka ergonomicznego należy rozpocząć od zebrania informacji. Możliwe jest to poprzez obserwację zadań wykonywanych na stanowisku pracy i poza nim – w tym sposobów wykonywania pracy, wykorzystywanych maszyn i urządzeń, obserwację środowiska pracy (w tym też czynników zewnętrznych – takich jak np. obecność pracowników innych firm, którzy mogą wpływać na bezpieczeństwo; warunki atmosferyczne), wywiad z pracownikami, analizę dokumentacji – danych technicznych o stosowanych na stanowisku maszynach i urządzeniach, instrukcji stanowiskowych, wyników badań i pomiarów czynników szkodliwych (np. pyły, hałas), a także uciążliwych (np. nieprawidłowe oświetlenie, długotrwały wysiłek fizyczny), kart charakterystyki substancji chemicznych, dokumentacji dotyczącej wypadków przy pracy, chorób zawodowych, informacje o powtarzających się błędach pracowników (powodujących obniżenie jakości produktów).

Bardzo ważne jest zebranie aktualnych i wiarygodnych informacji o wykonywanych przez pracowników zadaniach. Od tego będzie zależał sposób oceny obciążenia pracą. Można ocenić np. ze względu na obciążenie dynamiczne, statyczne lub wysoką powtarzalność ruchów oraz dobór stosowanych metod oceny.

W mniejszych sklepach osoby zatrudnione jako sprzedawcy wykonują szereg zadań w ciągu zmiany roboczej. Osoby te muszą dowozić towar, rozładowywać go na półkach, obsługiwać klientów przy kasie, sprzątać zaplecze magazynowe. W przypadku pracowników hipermarketów nie zauważa się takiej zmienności zadań w ciągu jednej zmiany roboczej. Występuje tu większa specjalizacja, co wpływać może na małą zmienność w obciążeniu pracą. Wyodrębnić można różne stanowiska pracy np. pracowników działów zajmujących się wyrobem lub przygotowaniem produktów do sprzedaży, pakowaczy, kasjerów, magazynierów.

Zasadniczymi etapami podczas oceny warunków pracy na tych stanowiskach jest:

• wyodrębnienie wykonywanych czynności, ich charakterystyka z podaniem wielkości obciążenia np. podczas przewożenia ładunków i rodzaju stosowanego sprzętu pomocniczego,
• ustalenie czasu trwania każdej czynności, co pozwoli na ocenę poziomu narażenia na poszczególne czynniki ryzyka.

Na pełną charakterystykę prac będzie składał się także opis sposobu wykonywania tych prac z rozróżnieniem na obciążenie statyczne i dynamiczne. Każde z nich będzie oceniane w inny sposób. Do oceny obciążenia statycznego można posłużyć się np. metodą OWAS (Ovako Working Posture Analysis System), które pozwoli na ustalenie położenia pleców, nóg i ramion pracownika oraz obciążenia zewnętrznego i wskazania poziomu ryzyka.

Jeżeli podczas wykonywanych prac (np. ręcznych prac transportowych związanych z przewożeniem towaru z magazynu na halę sklepową oraz jego rozładowywania i układania na półce) konieczne jest częste powtarzanie czynności, w które zaangażowane są duże grupy mieści – pleców, karku, barków, rąk, może to świadczyć o znacznej ilości energii wydatkowanej na taką pracę. Ocenę wydatku energetycznego można przeprowadzić kilkoma metodami. Najprościej jest zakupić miernik wydatku energetycznego, który zmierzy wentylację płuc przez czujnik przepływu powietrza. Na podstawie wyniku badania opracowuje się klasyfikacje ciężkości pracy fizycznej na stanowiskach pracy.

Po zebraniu wszystkich potrzebnych informacji należy ustalić, jakiego typu zagrożenia występują na stanowisku pracy lub w środowisku pracy.

Przykład:

Przykład stanowiska pracy	Czynnik ryzyka	Przykład występowania czynnika ryzyka	Przyczyna wstępowania czynnika ryzyka	Proponowana metoda oceny ryzyka wynikającego z narażenia na czynnik
Sprzedawca	Przyjmowanie pozycji ciała (np. długotrwałe klęczenie lub kucanie)	Pracownik układa przez dłuższy czas towar na półkach na wysokości poniżej kolan w pozycji kucznej	Niewłaściwa organizacja pracy uniemożliwiająca zmianę rodzaju wykonywanej pracy w celu zmiany pozycji ciała	KIM, MAC (omówienie tych metod w kolejnych artykułach)

Źródła pomocnicze:

1. www.pip.gov.pl