
O kulturze bhp
Kultura bhp może być mylnie interpretowana jako coś filozoficznego lub teoretycznego. Takie podejście prowadzi do niezrozumienia jej historycznych korzeni i praktycznego znaczenia. Dla wielu ludzi rozważania o psychologicznych aspektach zarządzania bezpieczeństwem są mało konkretne i nie przydają się w działaniach „tu i teraz”. Istnieją różnice w podejściu do nowych trendów w kulturze bhp w różnych sektorach gospodarki. Niektóre firmy i specjaliści mogą przyjmować te zmiany z entuzjazmem i widzieć w nich korzyści dla ogólnego bezpieczeństwa i dobrostanu pracowników, a inni mogą być bardziej sceptyczni wobec nowych koncepcji. Czy kultura bhp to filozoficzne bajania czy jednak twarda strategia zarządzania bezpieczeństwem i zdrowiem?
Ewolucja koncepcji bezpieczeństwa i higieny pracy oraz strategii zarządzania bezpieczeństwem i zdrowiem pracowników wykazuje wyraźny trend w kierunku coraz bardziej kompleksowego i holistycznego spojrzenia. Z biegiem lat w bhp zmieniło się podejście: od skupienia na konieczności ustanowienia i przestrzegania przepisów, likwidowania przyczyn ludzkich błędów do kształtowania kultury bezpieczeństwa jako integralnej części codziennego funkcjonowania firmy. Obecne kształtowanie strategii zarządzania bezpieczeństwem i zdrowiem pracowników odwołuje się do świadomości i poczucia odpowiedzialności osobistej pracownika.
Korzenie kultury bhp
Potrzeba zapewnienia bezpiecznych warunków pracy (m.in. poprzez przepisy, profilaktykę wypadkową, ograniczanie wpływu pracy na zdrowie ludzi) rozwijała się od dawna.
Już w starożytności pojawiały się pierwsze działania mające na celu ochronę zdrowia pracowników. Egipcjanie stosowali ochronę przed pyłem w kopalniach, a w Rzymie pisarze tacy jak Pliniusz Starszy opisywali środki ochrony przed szkodliwymi substancjami. Zasady regulujące bezpieczeństwo pracy często były pochodną zapewnienia jakości produktów. Potrzeba rozwoju zagadnień związanych z bezpieczeństwem pracowników narodziła się wraz z rewolucją przemysłową. Był to okres gwałtownych zmian technologicznych, ekonomicznych i społecznych, które miały miejsce głównie w Wielkiej Brytanii, a następnie w innych częściach świata, od końca XVIII wieku do początku XIX wieku. Rewolucja przemysłowa miała kluczowe znaczenie dla rozwoju nowoczesnej gospodarki przemysłowej. Przemysł przeniósł się z małych warsztatów do dużych zakładów produkcyjnych, co sprzyjało masowej produkcji. Warunki pracy były trudne, co doprowadziło do zrzeszania się robotników i walki o prawa pracownicze.
Uwaga szczególnie skupiona była na ochronie zdrowia dzieci, masowo zatrudnianych w fabrykach i kopalniach. Długie godziny pracy i niebezpieczne warunki miały negatywny wpływ na zdrowie fizyczne i psychiczne dzieci. Często cierpiały one na trwałe urazy, choroby zawodowe i problemy zdrowotne wynikające z wyczerpania i złej diety. Regulacje prawne wprowadzone w Anglii w 1802 r. określały m.in. czas pracy, wiek i warunki sanitarne dotyczące dzieci pracujących w przemyśle. Ustanowienie wymogów bezpieczeństwa i sanitarnych miało wpływ na rozwój społeczny, a wprowadzenie powszechnej edukacji najmłodszych stało się dla nich alternatywą dla ciężkiej pracy w fabrykach.
Rewolucja przemysłowa była okresem głębokich zmian technologicznych, ekonomicznych i społecznych, które miały dalekosiężne konsekwencje dla świata pracy. Wynalezienie maszyn, rozwój przemysłu tekstylnego, budowa fabryk, rozwój transportu i urbanizacja stworzyły nowe wyzwania i zagrożenia dla pracowników, co w konsekwencji doprowadziło do wprowadzenia pierwszych przepisów ochronnych i ukształtowania podstaw współczesnej kultury bhp.
W ślad za pierwszymi regulacjami w późniejszym okresie wprowadzono funkcję kontrolerów – inspektorów fabrycznych. Ich zadaniem było sprawdzanie przestrzegania zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Stopniowo działalności inspektorów rozszerzano na inne sektory gospodarki. Podobne instytucje pojawiały się w innych krajach. Wprowadzano nowe przepisy i regulacje, które miały na celu ochronę wszystkich pracowników, a nie tylko tych w fabrykach.
Rewolucja przemysłowa była okresem głębokich zmian technologicznych, ekonomicznych i społecznych, które miały dalekosiężne konsekwencje dla świata pracy.
Wielka katastrofa
Jednym z kluczowych momentów, który przyczynił się do zwrócenia uwagi na kulturę bezpieczeństwa, była katastrofa w Czarnobylskiej Elektrowni Jądrowej w 1986 r.
Raport INSAG-1, opublikowany przez Międzynarodową Agencję Energii Atomowej (IAEA) w tym samym roku, oraz jego zaktualizowana wersja INSAG-7 z 1992 r., szczegółowo opisują, jak niski poziom kultury bhp przyczynił się do tej tragedii.
Raporty koncentrują się na przyczynach technicznych, operacyjnych i zarządczych, które doprowadziły do wypadku. Dokument ten zidentyfikował główne przyczyny katastrofy, które obejmowały błędy operatorów, niewłaściwe procedury oraz poważne wady konstrukcyjne reaktora RBMK-1000. Raport podkreślał również, że niska kultura bezpieczeństwa w zakładzie była kluczowym czynnikiem przyczyniającym się do wypadku. W tych rozważaniach pojawiła się więc nowa definicja: „kultury bezpieczeństwa”, która podkreślała wagę współpracy w zespole, skutki zaburzonej hierarchii, braku zaufania do pracowników o małym stażu jako osób mniej kompetentnych. Stawianie wyników nad potrzebą zapewnienia bezpieczeństwa procesu i ludzi. Zła komunikacja, lekceważenie zasad bezpieczeństwa i niereagowanie na sygnały wskazujące na zagrożenie. To wszystko w konsekwencji doprowadziło do katastrofy.
Uwidoczniła ona pilną potrzebę poprawy kultury bezpieczeństwa w przemyśle jądrowym na całym świecie. W ramach poprawy kultury bhp wprowadzono nowe, bardziej rygorystyczne regulacje i standardy dotyczące bezpieczeństwa jądrowego. Organizacje odpowiedzialne za bezpieczeństwo jądrowe zaczęły wymagać większej transparentności i wymiany informacji między krajami. Podkreślano nacisk na konieczność edukacji i poprawę świadomości pracowników. Kultura bhp stała się wymaganą i integralną częścią zarządzania w przemyśle jądrowym. Opracowania i rozważania po katastrofie elektrowni podkreślały wartość rozwoju kultury bhp jako profilaktyki powstawania niebezpiecznych zdarzeń.
Pomnik ku czci likwidatorów skutków wypadku w elektrowni w Czarnobylu.
Pracownik jako jednostka szczęśliwa
Dobrostan pracowników, uznawany dziś za integralną część kultury bhp, stał się priorytetem w stosunkowo niedawnym czasie. Chociaż już pierwsze regulacje dotyczące bezpieczeństwa pracy miały na celu ochronę zdrowia i zapewnienie bezpiecznych warunków pracy, pełne uznanie dobrostanu pracowników za kluczowy element pojawiło się wraz z rozwojem społecznej świadomości i nauk o zarządzaniu. Uznano, że pracownik jako jednostka szczęśliwa, zdrowa i otoczona opieką jest fundamentem efektywnej, bezpiecznej i pozytywnej organizacji. Współczesne podejście do bhp wykracza poza ochronę przed fizycznymi zagrożeniami, koncentrując się na całościowym dobrostanie, co jest niezbędne dla długoterminowego zdrowia i szczęścia pracowników oraz sukcesu biznesowego organizacji. Normy dotyczące systemów zarządzania oraz zdrowia psychicznego określają wytyczne i zadania przedsiębiorstw, oczekując rozwoju i wysokiej kultury bhp.
Nowoczesne technologie i IT
Współczesność pokazuje, jak ważne jest kompleksowe podejście do ochrony zdrowia i bezpieczeństwa pracowników. Rośnie świadomość zagrożeń oraz potrzeba tworzenia bardziej zrównoważonych i bezpiecznych miejsc pracy. Obecnie strategie bhp są zintegrowane z innymi systemami zarządzania i obejmują nie tylko fizyczne, ale także psychiczne aspekty zdrowia pracowników, co odgrywa kluczową rolę w budowaniu efektywnych i zdrowych organizacji. Poprzez pracę nad zaangażowaniem pracowników, budowę kultury bhp i dobrostan ludzi wchodzimy w nową erę bhp. Nowe technologie, takie jak systemy monitorowania w czasie rzeczywistym, analityka danych i sztuczna inteligencja, pomagają w identyfikacji i zapobieganiu zagrożeniom. Używanie zielonej energii, dążenie do zrównoważonego rozwoju wpływa na bezpieczeństwo i zdrowie ludzi. Otwiera nowe wyzwania i możliwości kształtowania bezpieczeństwa i zdrowia ludzi w efektywnym i dochodowym biznesie.
Od podstawowych przepisów ochronnych w XVIII wieku poprzez rozwój systemów zarządzania i międzynarodowych standardów aż po współczesne podejście obejmujące dobrostan pracowników, zintegrowane systemy zarządzania i zrównoważony rozwój kultura bhp stała się strategią wielu firm i stale się rozwija, aby lepiej chronić i wspierać pracowników w dynamicznie zmieniającym się świecie biznesu i życia zawodowego.
Wysoka kultura bhp przedsiębiorstwa jest oczekiwaną i niezbędną strategią w ograniczaniu ryzyka i zapewnianiu sprawnie działającego i efektywnego systemu zarządzania.
tekst:
Edyta Bączek
z wykształcenia specjalista ds. ochrony środowiska, z wyboru specjalista ds. bhp, autorka bloga „bezpieczniepracuje”
Artykuł z miesięcznika ATEST – Ochrona Pracy nr 10/2024
www.atest.com.pl
Skomentuj