Ocena ryzyka zawodowego – algorytm

Ocena ryzyka zawodowego jest procesem analizowania i wyznaczania dopuszczalności ryzyka.

Ocena ryzyka jest następstwem logicznych kroków, jakie wykonuje się w systematycznym oraz systemowym badaniu zagrożeń, zdarzeń niebezpiecznych w środowisku pracy. W wyniku tego badania, tam gdzie jest to wymagane, podejmowane są działania zmierzające do zmniejszenia ryzyka. Ten łączny proces obejmujący ocenę oraz eliminowanie lub ograniczanie ryzyka jest zarządzaniem ryzykiem.

Algorytm zarządzania ryzykiem zawodowym przedstawiono na rys. 1.1. W algorytmie tym proces oceny ryzyka poddaje się iteracji (krokowemu powtarzaniu badania). Następnie, jeżeli jest to konieczne i możliwe, zagrożenia są likwidowane bądź ograniczane przez podjęcie działań ograniczających lub eliminujących ryzyko.

 Algorytm ten obejmuje:

analizę ryzyka:

– określenie charakterystyki obiektu oceny ryzyka (stanowiska pracy),

– identyfikację zagrożeń,

– szacowanie ryzyka,

— wartościowanie ryzyka (określenie wartości ryzyka),

ograniczanie lub eliminowanie ryzyka:

– wybór działań ograniczających lub eliminujących ryzyko,

– realizację działań ograniczających lub eliminujących ryzyko.

Analiza ryzyka kończy się podaniem wymaganej informacji potrzebnej do określenia wartości ryzyka. Na podstawie tych informacji przeprowadza się wartościowanie ryzyka, tzn. określa się poziom (wartość) ryzyka. Podejmowana jest decyzja o poziomie bezpieczeństwa badanego obiektu (stanowiska pracy, procesu, urządzenia lub maszyny) oraz o podjęciu odpowiednich działań profilaktycznych.

Po wprowadzeniu działań profilaktycznych w celu sprawdzenia ich skuteczności należy przeprowadzić powtórnie ocenę ryzyka uwzględniając wszystkie jej kroki. Działania ograniczające lub eliminujące ryzyko mogą spowodować zmianę charakterystyki obiektu oraz rodzaj i wielkość zagrożeń.

Charakterystyka obiektu oceny ryzyka zawodowego

Pierwszym elementem algorytmu analizy ryzyka jest scharakteryzowanie obiektu oceny ryzyka, tzn. zebranie wszystkich niezbędnych informacji do oceny ryzyka. By to uczynić należy określić obiekt oceny ryzyka. Obiektem oceny ryzyka może być człowiek (np. pracownik), maszyna, urządzenie, instalacja, budynek itp. W przypadku oceny ryzyka zawodowego obiektem oceny ryzyka jest stanowisko pracy z wyposażeniem i warunkami na nim panującymi. Należy przy tym pamiętać, że przedmiotem oceny ryzyka jest człowiek – pracownik wykonujący pracę na stanowisku. W praktyce, na wstępie powinno się ustalić najbardziej korzystne podejście do przeprowadzania oceny ryzyka. Kryterium, jakie może mieć do tego zastosowanie, to kryterium wynikające z organizacji pracy w zakładzie i/lub miejsce wykonywania pracy.

Należy tu rozróżnić stanowiska pracy:

— jednozawodowe o stałych warunkach pracy,

— wielozawodowe o stałych warunkach pracy,

— jednozawodowe o zmieniających się warunkach pracy,

— wielozawodowe o zmieniających się warunkach pracy.

Stanowiska pracy jednozawodowe o stałych warunkach pracy

Stanowiska pracy jednozawodowe o stałych warunkach pracy to takie, na których pracownicy wykonują te same powtarzalne czynności pracy. Przykładem takiego stanowiska jest, np. stanowisko frezera w dużym zakładzie pracy, któremu dostarczane są przedmioty do obrabiania na stanowisko. Frezer podczas wykonywania pracy narażony jest stale na te same zagrożenia. Dla takiego stanowiska korzystnie jest wykonywać ocenę ryzyka dla pracownika.

Stanowiska pracy wielozawodowe o stałych warunkach pracy

Stanowiska pracy wielozawodowe o stałych warunkach pracy to takie, na których pracownicy wykonują powtarzalne czynności pracy okresowo dla różnych zawodów. Sytuacja taka może mieć miejsce w małych zakładach pracy. Pracownik, który jest, np. tokarzem okresowo z różnych przyczyn wykonuje czynności w innych zawodach. Często musi sam przygotować sobie półwyroby do obrabiania na tokarce. Pobiera wałek z magazynu lub placu składowania i transportuje go na piłę – wykonuje czynności pracownika transportu; odcina na pilarce ramowej potrzebny element wałka – wykonuje czynności operatora pilarki; toczy na tokarce odcięty element – wykonuje czynności tokarza. Podczas wykonywania wymienionych, kolejnych operacji narażony jest okresowo na inne charakterystyczne dla każdej operacji zagrożenia. Podobne operacje może wykonywać, np. frezer, z tą różnicą, że ostatnia będzie dotyczyć frezowania na frezarce. Przy takiej organizacji pracy w zakładzie ocenę ryzyka wygodniej jest wykonywać nie dla pracownika, w tym przypadku tokarza i frezera, lecz dla poszczególnych etapów ich pracy charakteryzujących się tymi samymi zagrożeniami: – etap transportu; – etap odcinania elementu wałka na pile; – etap toczenia; – etap frezowania. Ocenę ryzyka każdego pracownika można złożyć z oceny ryzyka na poszczególnych etapach.

Stanowiska pracy jednozawodowe o zmiennych warunkach pracy

Stanowiska pracy jednozawodowe o zmiennych warunkach pracy to takie, na których pracownicy wykonują te same powtarzalne czynności pracy, ale okresowo zmieniają się warunki wykonywania pracy, a wraz z nimi zagrożenia. Zmiana warunków pracy może być wynikiem ruchomego miejsca pracy, warunków pogodowych oraz postępu robót. Przykładem takiego stanowiska jest stanowisko murarza wykonującego prace murarskie na budowie. Zagrożenia murarza i wynikające z nich ryzyko będzie różne zależnie od warunków pracy na budowie. Na jednej budowie murarz będzie wykonywał roboty wewnątrz obiektu w otoczeniu pracujących w pobliżu maszyn, na drugiej na zewnątrz, w różnych warunkach pogodowych, na zmieniającej się postępem robót wysokości. W tym przypadku istnieje konieczność wykonywania oceny ryzyka dla pracownika – murarza, pracującego na stanowiskach pracy w różnych warunkach.

Stanowiska pracy wielozawodowe o zmiennych warunkach pracy

Stanowiska pracy wielozawodowe o zmiennych warunkach pracy to takie, na których pracownicy wykonują powtarzalne czynności pracy okresowo dla różnych zawodów oraz w różnych warunkach. Przykładem takiej organizacji pracy może być praca w firmach, najczęściej małych, wykonujących roboty wykończeniowe i wyposażeniowe w budownictwie. Pracownik może wykonywać w zależności od okresowych potrzeb, np. osadzanie okien, układanie tynków z płyt gipsowych lub malowanie pomieszczeń. Ponadto zależnie od obiektu roboty te mogą być prowadzone w innych warunkach. Osadzanie okien może odbywać się w budynku parterowym i wielokondygnacyjnym, układanie płyt w pomieszczeniach o wysokości 2,5 m i 6 m itp. Zależnie od warunków narażony jest na inne zagrożenia. W tym przypadku wygodniej jest wykonać ocenę ryzyka dla poszczególnych czynności, ale z uwzględnieniem różnych warunków wykonywania robót.

W charakterystyce stanowiska pracy należy uwzględnić:

— fazę używania obiektu,

— granice obiektu,

— wykonywane czynności,

— poziom wykształcenia, doświadczenia, umiejętności i predyspozycje,

— niedogodności,

— inne osoby, które mogą być narażone na ryzyko,

— inne informacje.

Faza używania obiektu

Faza używania obiektu jest to stan, w jakim znajduje się obiekt w czasie użytkowania. Jeżeli mówimy o ryzyku zawodowym, dla którego obiektem oceny ryzyka jest stanowisko pracy pracownika, to fazą używania obiektu będzie stan stanowiska pracy. Stan ten będą charakteryzować wykonywane przez pracownika czynności związane z procesem technologicznym. Mogą to być czynności związane z wykonywaniem produkcji (dla operatora maszyny, kierowcy — eksploatacji), naprawami, przezbrajaniem, regulacjami itp.

Dla stanowiska tokarza wykonującego przedmioty na tokarce przez toczenie fazą używania obiektu – tokarki, jest wykonywanie procesu produkcyjnego. Dla tej samej tokarki podczas wykonywania napraw fazą używania obiektu będzie naprawa. Jeżeli tokarką będzie tokarka rewolwerowa to zazwyczaj obsługiwana jest przez pracownika o niższych kwalifikacjach — faza wykonywania produkcji, natomiast czynności ustawcze i regulacyjne wykonuje inny pracownik, o odpowiednich kwalifikacjach — faza ustawień i regulacji. Fazy używania obiektu mogą być ze sobą ściśle powiązane i wyszczególnianie ich z punku widzenia technologii może być nieistotne. W przypadku oceny ryzyka zawodowego jest to konieczne, ponieważ czynności w poszczególnych fazach są wykonywane najczęściej przez innych pracowników.

Pracownicy ci wykonują te czynności w innych warunkach i są narażeni na inne zagrożenia, mają inne ryzyko. W przypadku tokarki, pracownikowi wykonującemu czynności w fazie produkcji ogranicza się dostęp do stref niebezpiecznych przez zakaz zdejmowania osłon w czasie pracy tokarki. Pracownik wykonujący ustawienia i regulacje tokarki rewolwerowej często będzie musiał wykonywać te czynności przy zdjętych osłonach. Naprawa np. zespołu napędowego tokarki bez zdemontowania osłon nie będzie możliwa.

Granice obiektu

Przez granice obiektu należy rozumieć obszar, po którym porusza się operator obsługujący obiekt. W ocenie ryzyka zawodowego będą to granice obszaru stanowiska pracy, po którym porusza się pracownik. Ustalenie granic stanowiska pracy jest konieczne. W obszarze ustalonym przez te granice identyfikowane będą zagrożenia, na które narażony jest pracownik.

Ustalony przez granice obiektu obszar stanowiska pracy będzie zależał głównie od stosowanej organizacji pracy, zakresu obowiązków i wykonywanych przez pracownika czynności. Dla tokarza wykonującego prace tokarskie, któremu materiał i narzędzia będą dostarczać pracownicy innych służb, granicami obiektu – stanowiska pracy są granice obszaru wokół tokarki. Jeżeli ten sam tokarz w ramach swoich obowiązków będzie wykonywał ostrzenie noży tokarskich, to granica stanowiska pracy obejmie również obszar, na którym znajduje się szlifierka-ostrzarka.

Gdy na drodze między tokarką i szlifierką-ostrzarką pracownik będzie narażony na istotne dla oceny ryzyka zagrożenia, to ustalając granice stanowiska pracy należy uwzględnić również tę drogę. Do obowiązków tokarza może należeć, co często będzie miało miejsce w małym zakładzie pracy, samodzielne przy-gotowanie procesu pracy. Tokarz będzie pobierał materiał z magazynu lub placu składowania w postaci pręta, transportował pręt na pilarkę, odcinał na pilarce potrzebny kawałek, a następnie toczył na tokarce. W tym przypadku, mimo że będzie to dalej stanowisko tokarza, granice jego stanowiska będą bardzo szerokie oraz będzie on narażony w ramach tych granic na dodatkowe zagrożenia.

W szczególnym przypadku, np. dla elektryka-konserwatora obszarem jego stanowiska pracy może być cały zakład. W takim przypadku ustalając granice stanowiska pracy należy jednak pamiętać o zasadach zdroworozsądkowych, co oznacza uwzględnienie tylko tych obszarów, na których będą występować istotne zagrożenia.

Biorąc pod uwagę w ocenie ryzyka poziom wykształcenia, doświadczenia, umiejętności i predyspozycji należy uwzględniać operatorów (pracowników), uczniów i praktykantów oraz inne osoby, do obowiązków których nie należy praca na danym stanowisku, a okresowo z różnych przyczyn ją wykonują.

Inne osoby, które mogą być narażone na ryzyko

Inne osoby, które mogą być narażone na zagrożenia na stanowisku pracy, to przede wszystkim osoby, które mogą znaleźć się w strefie wykonywania pracy przez pracownika. Najczęściej będą to pracownicy wykonujący pracę wspólnie w zespołach, pracownicy na sąsiednich stanowiskach pracy oraz pracownicy dozoru. Należy pamiętać również o pracownikach innych przedsiębiorstw, którzy mogą wykonywać pracę na terenie zakładu i być okresowo narażeni na zagrożenia z ocenianego stanowiska pracy. Często na te zagrożenia mogą być narażone inne osoby przebywające okresowo w strefie stanowiska. Przykładem mogą być tu praktykanci, klienci, osoby z innych firm wynajmujących pomieszczenia na terenie zakładu, które często bez uzasadnienia i nadzoru przebywają w różnych miejscach zakładu.

Uwzględniając inne osoby, które mogą być narażone na zagrożenia należy postępować w sposób zdroworozsądkowy na podstawie obserwacji i zdarzeń z przeszłości.

Inne informacje

Ponadto, jeżeli ma to istotne znaczenie dla oceny ryzyka zawodowego, należy wykorzystać takie informacje:

— lokalizacja i opis stanowiska pracy oraz specjalne zadania na nim realizowane,

— osoby pracujące na stanowisku z uwzględnieniem szczególnych kryteriów takich jak: wymagane uprawnienia, kobiety w ciąży, młodociani, osoby niepełnosprawne itp.,

— stosowane niebezpieczne środki pracy, materiały i wykonywane operacje technologiczne,

— wykonywane niebezpieczne czynności oraz sposób i czas ich wykonywania,

— specjalne wymagania przepisów i norm dotyczących stanowiska,

— zidentyfikowane zagrożenia, ich źródła i charakterystyki,

— możliwe skutki występujących zagrożeń,

— wypadki i choroby zawodowe i wszystkie inne szkodliwe lub uciążliwe efekty dla  zdrowia pracowników,

— inne czynniki zaobserwowane na stanowisku pracy, istotne dla bezpieczeństwa.

Skomentuj