Ochrona pracowników przed kleszczami

Okres między majem a listopadem jest szczególnie niebezpieczny jeśli chodzi o aktywność kleszczy. Niektórzy pracownicy mogą być narażeni na ukąszenia przez kleszcze oraz występuje u nich ryzyko zachorowania na choroby.

Kleszcze są stawonogami zaliczanymi do pajęczaków. Kleszcz pospolity, który przenosi choroby groźne dla zdrowia a nawet życia, to bardzo niewielki organizm – jego rozmiary w zależności od fazy życia wahają się od 1 do 5 mm.

Kleszcze większości z nas kojarzą się z lasami, ale spotkamy je niemal wszędzie: na łąkach, nad rzekami i jeziorami, w zaroślach a nawet na trawnikach w miastach i we wsiach.

Zagrożenie ugryzieniem przez kleszcza dotyczy praktycznie terenu całego kraju. Aktywność kleszczy występuje między majem a listopadem, a najwięcej zachorowań notuje się w czasie żerowania nimf – od maja do sierpnia. Co ciekawe kleszcza można „złapać” nawet w lutym. Wystarczy ciepła zima z temperaturą 7-12 °C, by przerwać ich hibernację.

Najczęstszą chorobę przenoszoną przez kleszcze jest borelioza. Borelioza (krętkowica kleszczowa) to groźna choroba zakaźna atakująca wiele narządów. Jest dziś najczęściej stwierdzaną chorobą odkleszczową. Przebiega wieloetapowo, a każda z jej faz daje inne objawy. Ze względu na miejsca bytowania kleszczy, na boreliozę najbardziej narażeni są leśnicy, rolnicy. Sporadycznie choroba występuje u pracowników budowlanych. Przypadki boreliozy zanotowano również u osób zatrudnionych w branży turystycznej lub sportowej.

Borelioza – opis i objawy

Borelioza przebiega w dwóch fazach – wczesnej, trwającej do kilku tygodni od zakażenia i późnej, mogącej trwać nawet lata. Różnią się one objawami, których liczba powoduje często błędne diagnozowanie. U różnych osób choroba może przebiegać całkowicie odmiennie. Ważne, by zgłaszać lekarzowi wszystkie niepokojące objawy – nawet te pozornie niezwiązane z ukąszeniem przez kleszcza. Krętki boreliozy atakują układ nerwowy (penetrują płyn mózgowo-rdzeniowy, mózg i opony mózgowo-rdzeniowe) krótko po zakażeniu, wpływając na zachowanie osoby zarażonej. Borelioza bywa więc mylona z chorobami psychicznymi, nerwicą, reumatoidalnym zapaleniem stawów, wadami serca, stwardnieniem rozsianym czy chorobą Alzheimera. Tylko rozpoznany rumień wędrujący jest potwierdzeniem zakażenia i podstawą do rozpoczęcia leczenia. Jeśli nie wystąpił (został zignorowany lub pomylony z innym objawem), do zdiagnozowania boreliozy konieczne jest wykonanie testów diagnostycznych.

Objawy boreliozy wczesnej

Objawy boreliozy późnej

  • rumień wędrujący i inne zmiany skórne;
  • objawy grypopodobne kilka lub kilkanaście dni po ugryzieniu
  • przedłużający się stan podgorączkowy, dreszcze, poty z nieznanych przyczyn;
  • nawracające bóle głowy, mięśni i stawów;
  • dezorientacja, zagubienie, oszołomienie;
  • huśtawki nastrojów, depresja;
  • duszności, kaszel;
  • nagłe problemy ze słuchem;
  • powiększone węzły chłonne;
  • nawracające bóle brzucha;
  • wszelkiego rodzaju nagłe i nawracające objawy, które wcześniej nie występowały.

Kleszczowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych

Kleszczowe zapalenie mózgu, to obok boreliozy, druga bardzo poważna choroba przenoszona przez kleszcze. KZM to choroba, która daje objawy podobne do grypy.

Objawami tej choroby jest:

  • gorączka,
  • bóle głowy,
  • nudności i wymioty.

Choć zwykle choroba przebiega łagodnie, to w skrajnych przypadkach może prowadzić do uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego – porażenia nerwów, niedowładów kończyn. KZM, podobnie jak borelioza, daje w pierwszej fazie objawy grypopodobne – bóle głowy, gorączkę, bóle mięśni, które utrzymywać się mogą od kilku dni do dwóch tygodni. U niektórych osób następuje zaostrzenie objawów. Rośnie gorączka, pojawiają się wymioty i objawy ze strony układu neurologicznego (m.in. sztywność karku). Nie podjęte na czas leczenie może trwale uszkodzić układ nerwowy.

Środki zapobiegające zachorowaniom na choroby przenoszone przez kleszcze

Grupy zawodowe o zwiększonym ryzyku zachorowania na boreliozę i inne choroby przenoszone przez kleszcze, są poddawane badaniu wstępnemu, jeszcze przed rozpoczęciem pracy. Następnie, w określonych odstępach czasu, przeprowadza się u nich badania okresowe. Zazwyczaj polegają one na określonych testach serologicznych.

Można także ustalić środki do obowiązkowego stosowania lub środki zalecane, zwiększające poziom zabezpieczenia przed zachorowaniem tj.:

  1. Środki odstraszające kleszcze (repelenty).
  2. Odzież i obuwie zabezpieczające ciało: wysokie buty, spodnie z długimi nogawkami spinanymi, koszula  z zapinanym kołnierzem i długimi zapinanymi rękawami, nakrycia głowy z rondem na karku.
  3. Apteczki do pracy w terenie powinny być wyposażone w pęsetkę, środek odkażający (spirytus salicylowy, woda utleniona) i środki do zabezpieczenia rany (gaziki i plastry). Na rynku dostępne są także pompki do odsysania kleszczy i toksyn z miejsca ukąszenia owadów. 
  4. Kontrola całego ciała pod kątem obecności kleszczy – na bieżąco i bezpośrednio po powrocie z pracy w terenie.
  5. Usunięcie możliwie jak najszybciej zagnieżdżonego kleszcza.

Co należy zrobić

Czego nie należy robić

  • jeśli kleszcz wbił się w trudno dostępnym miejscu, poproś o pomoc drugą osobę;
  • uchwyć kleszcza pęsetą lub specjalnym przyrządem do usuwania kleszczy; można też podważyć kleszcza sterylną igłą;
  • złap kleszcza tuż przy skórze, możliwie najbliżej główki;
  • pociągnij lekko, ale zdecydowanie i prostopadle do skóry, wyciągając kleszcza;
  • dokładnie obejrzyj wyciągniętego pasożyta, sprawdzając, czy nie został rozerwany (ma główkę i odnóża);
  • zgnieć kleszcza, wyrzuć go i dokładnie umyj ręce;
  • przemyj miejsce po ukąszeniu środkiem dezynfekującym (np. spirytusem), a następnie przez kilka dni obserwuj, czy nie pojawiają się niepokojące objawy (opuchlizna, rumień).
  • nie smaruj kleszcza tłuszczem, masłem, benzyną czy jakąkolwiek inną substancją (kleszcz oddycha tchawkami położonymi na odwłoku – ich zatkanie powoduje, że pajęczak się dusi i wymiotuje wprost do wnętrza ciała);
  • nie przypalaj kleszcza, nie podrażniaj go;
  • nie łap kleszcza w najgrubszym miejscu, za odwłok (może to spowodować oderwanie odwłoka i pozostawienie w skórze główki);
  • nie wykręcaj, nie szarp na boki.
  1. Obserwacja miejsca ukłucia kleszcza i stanu zdrowia.

Po wystąpieniu jakichkolwiek objawów wskazujących na boreliozę lub zapalenie opon mózgowych, należy natychmiast udać się do lekarza.

  1. Szczepienia ochronne.

Na rynku dostępne są szczepionki przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu. Ministerstwo Zdrowia zaleca wykonywanie szczepień, m.in. u  rolników i leśników jako grup szczególnie narażonych na wystąpienie choroby.

Odporność nabywa się zwykle po podaniu dwóch dawek szczepionki (zalecane jest podanie trzech). Szczepienie wymaga co pięć lat podania dawki przypominającej. O podaniu dostępnych na rynku szczepionek decyduje lekarz, wykluczając ewentualne przeciwskazania.

Obowiązek kierowania na szczepienia pracowników narażonych na kleszczowe zapalenie mózgu wynika z zapisów rozporządzenia w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki. Przepisy tego rozporządzenia mówią, że w przypadku wystąpienia lub możliwości wystąpienia w środowisku pracy szkodliwego czynnika biologicznego, przeciw któremu jest dostępna szczepionka, stosuje się odpowiednio przepisy ustawy o chorobach zakaźnych i zakażeniach.

Zapisy o szczepieniach ochronnych odnaleźć można także w załączniku do rozporządzenia w sprawie wykazu rodzajów czynności zawodowych oraz zalecanych szczepień ochronnych wymaganych u pracowników, funkcjonariuszy, żołnierzy lub podwładnych podejmujących pracę lub wyznaczonych do wykonywania tych czynności. Przepisy te stanowią, że szczepieniu przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu podlegają pracownicy wykonujący:

  • czynności bezpośrednio związane z uprawą roślin lub hodowlą zwierząt na obszarach endemicznego występowania zachorowań na kleszczowe zapalenie mózgu,
  • czynności wykonywane w kompleksach leśnych oraz na terenach zadrzewionych na obszarach endemicznego występowania zachorowań na kleszczowe zapalenie mózgu.

Podstawa prawna:

  1. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 3 stycznia 2012 r. w sprawie wykazu rodzajów czynności zawodowych oraz zalecanych szczepień ochronnych wymaganych u pracowników, funkcjonariuszy, żołnierzy lub podwładnych podejmujących pracę, zatrudnionych lub wyznaczonych do wykonywania tych czynności (Dz. U. poz. 40);
  2. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki (Dz. U. poz. 716 oraz 2008 r. poz. 288).

Źródła pomocnicze:

  1. Borelioza i kleszczowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych – www.krus.gov.pl;
  2. www.gis.gov.pl .

Skomentuj