Osoba niepełnosprawna w pracy

Początkiem maja obchodziliśmy Dzień Walki z Dyskryminacją Osób Niepełnosprawnych. Jak zatem wygląda praca osób niepełnosprawnych? Czy mają takie same prawa i obowiązki jak każdy pracownik?

Aktem normatywnym regulującym uprawnienia i obowiązki niepełnosprawnego pracownika oraz jego pracodawcy jest ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (J.t.: Dz. U. z 2016 r. poz. 2046, z późn. zm.). Jak w przypadku wszystkich pracowników zakres regulacji w odniesieniu do pracowników niepełnosprawnych odnajdziemy także w Kodeksie pracy.

Powyższa ustawa o rehabilitacji dotyczy osób, których niepełnosprawność została potwierdzona orzeczeniem:

• o zakwalifikowaniu przez organy orzekające do jednego z trzech stopni niepoprawności: znacznego, umiarkowanego lub lekkiego,
• o całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy na podstawie odrębnych przepisów lub
• o niepełnosprawności, wydany przed ukończeniem 16 roku z życia.

Stopnie niepełnosprawności

Znaczny	Zaliczamy się do nich osoby z naruszoną sprawnością organizmu, które nie są zdolne do pracy albo mogą pracować jedynie w warunkach pracy chronionej i wymagające, w celu pełnienia ról społecznych, stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji;
Umiarkowany	Do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności możemy zaliczyć osoby z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolnych do pracy albo zdolnych do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej lub wymagającej czasowej lub częściowej pomocy innych osób w celu pełnienia ról społecznych;
Lekki	Zaliczamy do nich osoby z naruszoną sprawnością organizmu, powodującej w sposób istotny obniżenie zdolności do wykonywania pracy, w porównaniu  do zdolności, jaką wykazują osoby o podobnych kwalifikacjach zawodowych z pełną sprawnością psychiczną i fizyczną lub mające ograniczenia w pełnieniu ról społecznych dające się kompensować przy pomocy wyposażenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze lub środki techniczne.

Stopień niepełnosprawności dla osoby niepełnosprawnej orzeka się na czas określony (jeżeli według wiedzy medycznej może nastąpić poprawa stanu zdrowia) lub na stałe (jeżeli według rokowań medycznych nie istnieje szansa na poprawę stanu zdrowia).

Osoba niepełnosprawna, której stan zdrowia uległ zmianie może wystąpić z wnioskiem o ponowne wydanie orzeczenia o niepełnosprawności lub o stopniu niepełnosprawności, która będzie uwzględniać zmianę stanu zdrowia.

Czas pracy osoby niepełnosprawnej

Czas pracy osoby niepełnosprawnej nie może przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo. Czas pracy osoby niepełnosprawnej zaliczanej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nie może przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo.

Stosowanie wyżej wymienionych norm pracy nie powoduje obniżenia wysokości wynagrodzenia wypłacanego w stałej miesięcznej wysokości.

Osoba niepełnosprawna nie może być zatrudniona w porze nocnej i w godzinach nadliczbowych.

Zgodnie z art. 16 ustawy o rehabilitacji, normy czasu pracy oraz zakaz pracy w nocy i w nadgodzinach nie obowiązuje: 

• osób zatrudnionych przy pilnowaniu oraz
• gdy na wniosek osoby zatrudnionej, lekarz prowadzący badania profilaktyczne pracowników lub w razie jego braku lekarz sprawujący opiekę nad tą osobą wyrazi na to zgodę.

Racjonalne usprawnienia jako obowiązek pracodawcy

Racjonalne usprawnienia oznaczają przeprowadzenie koniecznych w konkretnej sytuacji zmian lub dostosowań do szczególnych, zgłoszonych pracodawcy potrzeb wynikających z niepełnosprawności danej osoby.

Racjonalne usprawnienia:

• przystosowanie pomieszczeń (likwidacja barier architektonicznych),
• odpowiednie wyposażenie (np. sprzęt biurowy sterowany głosem dla osób niewidomych),
• ustalenie czasu pracy,
• podział zadań lub oferty kształceniowej, uzależnionych od rodzaju niepełnosprawności i zgłoszonych potrzeb.

Obowiązkiem pracodawcy jest wprowadzenie racjonalnych usprawnień, jeżeli tylko jego możliwości finansowe i organizacyjne są w wystarczającym stopniu refundowane ze środków publicznych.

W razie sporu osoby niepełnosprawnej z pracodawca o ustalenie, czy stopień rekompensaty kosztów ze środków publicznych można uznać za dostateczny, ocenia sąd.

Niedokonanie niezbędnych racjonalnych usprawnień, o których mowa w ust. 1, uważa się za naruszenie zasady równego traktowania w zatrudnieniu w rozumieniu przepisów art. 183a § 2–5 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy.

Zwolnienia od pracy

Osoba o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności ma prawo do zwolnienia od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia:

1. w wymiarze do 21 dni roboczych w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym, nie częściej niż raz w roku,

2. w celu wykonania specjalistycznych badań, zabiegów leczniczych lub usprawniających, a także w celu uzyskania zaopatrzenia ortopedycznego lub jego naprawy, jeżeli czynności te nie mogą być wykonane poza godzinami pracy. 

Ad. 1) Pracodawca udziela zwolnienia od pracy w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym, na podstawie wniosku lekarza sprawującego opiekę nad osobą niepełnosprawną, o skierowaniu na turnus rehabilitacyjny.

Łączny wymiar dodatkowego urlopu wypoczynkowego i zwolnienia od pracy w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym nie może przekraczać 21 dni roboczych w roku kalendarzowym. W związku z tym, korzystanie w danym roku przez osobę niepełnosprawną z dodatkowego urlopu wypoczynkowego, pracodawca ustalając wymiar zwolnienia na turnus, udzielonego w tym samym roku kalendarzowym, bierze pod uwagę wymiar wykorzystanego wcześniej dodatkowego urlopu.

Ad. 2) Zwolnienie od pracy w celu wykonania badań specjalistycznych, zabiegów leczniczych lub usprawniających, a także w celu uzyskania zaopatrzenia ortopedycznego lub jego naprawy jest zwolnieniem skutkującym usprawiedliwioną nieobecnością pracownika w pracy, w sytuacji, gdy czynności te nie mogą być wykonywane poza godzinami pracy. Nieobecność w takim przypadku może trwać cały dzień lub kilka godzin, a pracodawca nie może wymagać, aby pracownik korzystał z urlopu wypoczynkowego. 

Ten rodzaj zwolnienia może być udzielone np. na podstawie skierowania lekarza na zabiegi.

Urlop wypoczynkowy

Zgodnie z art. 154 § 1 Kodeksu pracy, wymiar urlopu wypoczynkowego jest uzależniony od stażu pracy i wynosi:

• 20 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony krócej niż 10 lat,
• 26 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony co najmniej 10 lat.

Na podstawnie art. 19 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, osobom ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności przysługuje dodatkowy urlop wypoczynkowy w wymiarze 10 dni roboczych w roku kalendarzowym.

W związku z tym, urlop dla osób niepełnosprawnych ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności będzie wynosił:

• 30 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony krócej niż 10 lat,
• 36 dni- jeżeli pracowni zatrudniony jest co najmniej 10 lat.

Wymiar urlopu dla pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy ustala się proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy tego pracownika.

Pierwszy urlop dodatkowy osoba niepełnosprawna nabywa po przepracowaniu jednego roku po dniu zaliczenia jej do jednego ze wskazanych powyżej stopni niepełnosprawności. Za dzień zaliczenia do stopnia niepełnosprawności uznaje się dzień posiedzenia zespołu orzekającego (data wydania orzeczenia).

Osoba, która posiada znaczny lub umiarkowany stopień niepełnosprawności utraci status osoby niepełnosprawnej albo zostanie zaliczona do lekkiego stopnia niepełnosprawności, nie utraci prawa do urlopów, do których nabyła prawo przed utratą tego statusu lub zmianą stopnia niepełnosprawności na lekki.

Przerwa w pracy

Stosownie do art. 134 Kodeksu pracy, jeżeli dobowy wymiar pracy pracownika wynosi co najmniej 6 godzin, to pracownik ma prawo do przerwy w pracy trwającej co najmniej 15 minut, wliczanej do czasu pracy.

Oprócz tego uprawnienia, osoba niepełnosprawna ma prawo do dodatkowej przerwy w pracy na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek. Czas przerwy wynosi 15 minut i jest wliczany do czasu pracy. Nie narusza to przepisu art. 134 Kodeksu pracy.

Wypadek przy pracy

Pracodawca ma wobec osób niepełnosprawnych będących pracownikami takie same obowiązki do spełnienia, jak w stosunku do pozostałych pracowników, czyli ma obowiązek chronić ich życie i zdrowie przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.

Osobie zatrudnionej, która w wyniku wypadku przy pracy lub choroby zawodowej utraciła zdolność do pracy na dotychczasowym stanowisku, pracodawca jest obowiązany wydzielić lub zorganizować odpowiednie stanowisko pracy z podstawowym zapleczem socjalnym, nie później niż w okresie trzech miesięcy od daty zgłoszenia przez tę osobę gotowości przystąpienia do pracy. Zgłoszenie gotowości przystąpienia do pracy powinno nastąpić w ciągu miesiąca od dnia uznania za osobę niepełnosprawną.

Powyższego przepisy nie stosuje się, gdy wyłączną przyczyną wypadku przy pracy było naruszenie przepisów w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przez pracownika z jego winy lub jego stanu nietrzeźwości – udowodnione przez pracodawcę.

Prewencja wypadków przy pracy w przypadku osób niepełnosprawnych to przede wszystkim:

• dostosowanie środowiska pracy do indywidualnych potrzeb i możliwości pracownika,
• zastępowanie środków niebezpiecznych mniej niebezpiecznymi,
• stosowanie bezpiecznych rozwiązań technicznych,
• przeprowadzenie właściwego szkolenia wstępnego wobec pracownika niepełnosprawnego.

Wsparcie na zatrudnienie osoby niepełnosprawnej

Pracodawca może otrzymać wsparcie na zatrudnienie osoby niepełnosprawnej. Są to m.in. takie instrumenty, jak:

• miesięczne dofinansowanie do wynagrodzenia pracownika niepełnosprawnego;
• zwrot kosztów związanych z przystosowaniem stanowisk pracy i pomieszczeń zakładu pracy do potrzeb niepełnosprawnego pracownika;
• zwrot kosztów wyposażenia stanowiska pracy osoby niepełnosprawnej;
• zwrot kosztów szkolenia pracownika niepełnosprawnego;
• zwrot miesięcznych kosztów zatrudnienia pracowników pomagających pracownikowi niepełnosprawnemu w pracy w zakresie czynności ułatwiających komunikowanie się z otoczeniem, a także czynności niemożliwych lub trudnych do samodzielnego wykonania przez pracownika niepełnosprawnego na  stanowisku pracy;
• zwrot kosztów szkolenia pracowników pomagających pracownikowi niepełnosprawnemu;
• zwolnienie z wpłat na PFRON.

Finansowanie osób niepełnosprawnych podejmujących działalność gospodarczą, rolnicza albo wnoszących wkład do spółdzielni socjalnej

Osoby niepełnosprawne chcące podjąć działalność gospodarczą, rolnicza albo wnoszące wkład do spółdzielni socjalnej otrzymują dotację z środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON). 

Osoby, które są uprawnione do otrzymania takiej pomocy w rozumieniu ustawy o rehabilitacji, to osoby zarejestrowane w powiatowym urzędzie pracy jako bezrobotne lub poszukujące pracy niepozostające w zatrudnieniu. 

Maksymalna wysokość pomocy wynosi piętnastokrotność przeciętnego wynagrodzenia (tj. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej w poprzednim kwartale od pierwszego dnia następującego po ogłoszeniu przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego).
Kwotę dotacji określa umowa cywilnoprawna, która określa obowiązki stron ją zawierających – starosty i osoby niepełnosprawnej.

W przypadku działalności rolniczej nie może przekroczyć 15.000 EUR.

Osoba niepełnosprawna zainteresowana otrzymaniem takiej pomocy powinna złożyć wniosek do starosty właściwego ze względu na miejsce jej zarejestrowania w powiatowym urzędzie pracy, z którego również pobiera druk wniosku do wypełnienia.

Zawarcie umowy o udzielenie jednorazowych środków poprzedzają negocjacje prowadzone pomiędzy starostą/prezydentem a osobą niepełnosprawną, podczas których m. in. uzgadniana jest wysokość kwoty dotacji, która zostanie przekazana na rachunek bankowy wnioskodawcy jak i inne warunki umowy (m. in. formy zabezpieczenia zwrotu pomocy, termin do rozliczenia uzyskanej pomocy).