Pracownicy chronieni przed zwolnieniem z pracy

Okres pandemii każdemu dał się we znaki, także ze względów zawodowych. Wiele osób niestety straciło pracę. Jednak w polskim prawie istnieje grupa osób, których pracodawca nie może zwolnić.

Pracodawca przed podjęciem decyzji o rozwiązaniu z pracownikiem umowy o pracę powinien sprawdzić, czy pracownik nie podlega ochronie przed zwolnieniem, a jeśli tak – jaki zakres ochrony jego dotyczy.

Ochrona pracownika w trakcie choroby

Zgodnie z przepisami nie można rozwiązać za wypowiedzeniem umowy o pracę pracownika w czasie, gdy przebywa on na zwolnieniu lekarskim. Ochrona przed rozwiązaniem umowy o pracę ma charakter czasowy i obowiązuje do czasu, gdy pracodawca zyskuje uprawnienie do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia (bez winy pracownika).

Oznacza to, że gdy nieobecność z powodu choroby dotyczy pracownika, który jest zatrudniony krócej niż 6 miesięcy, pracodawca może mu wypowiedzieć jego umowę po 3 miesiącach choroby. W przypadku dłuższego stażu albo choroby zawodowej lub choroby w wyniku wypadku przy pracy wypowiedzenie można złożyć po wyczerpaniu okresu zasiłkowego (182 dni lub 270 dni w przypadku gruźlicy) i ewentualnym pobraniu przez pierwsze trzy miesiące świadczenia rehabilitacyjnego.

Zakres ochrony dotyczy wyłącznie zakazu wypowiadania umowy o pracę, co oznacza, że pracodawca może zwolnić pracownika dyscyplinarnie także w czasie, kiedy jest objęty ochroną przed zwolnieniem za wypowiedzeniem. Jeżeli okaże się, że pracownik w niewłaściwy sposób wykorzystuje zwolnienia lekarskie, czyli np. wykonuje w tym czasie pracę na rzecz innego pracodawcy lub pojechał na urlop, to zgodnie z orzecznictwem sądów stanowi to podstawę do rozwiązania z nim umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika.

Zgodnie z orzecznictwem pracodawca, jeśli wypowiada umowę o pracę pracownikowi, który świadczył pracę, a następnie – po otrzymaniu oświadczenia o wypowiedzeniu – wykazał, że był niezdolny do pracy z powodu choroby (dostarczył zwolnienie lekarskie), wypowiedzenie pracodawcy będzie nieskuteczne.

Dlatego jeżeli pracownik przyjdzie do pracy tylko po, żeby dostarczyć zwolnienie lub udać się na wizytę do lekarza, nie można wręczyć mu oświadczenia o wypowiedzeniu umowy. Pracownik w takich okolicznościach jest chroniony.

Ważne! Ochrona pracownika przed wypowiedzeniem jego umowy w trakcie choroby nie obowiązuje, gdy pracodawca ogłasza upadłość lub likwiduje firmę

Ochrona pracownika w trakcie urlopu lub innej usprawiedliwionej nieobecności w pracy

Umowa o pracę nie może zostać rozwiązana za wypowiedzeniem, jeśli pracownik:

• przebywa na urlopie, np. urlopie wypoczynkowym (urlopie na żądanie), urlopie szkoleniowym, urlopie bezpłatnym (urlop do innych celów niż praca u innego pracodawcy na podstawie porozumienia z dotychczasową firmą),
• jest nieobecny z powodu innej usprawiedliwionej przyczyny, np. sprawowania opieki nad dzieckiem, odosobnienia w związku z chorobą zakaźną.

Oznacza to, że pracodawca możesz w trakcie takiej nieobecności rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia lub może ją rozwiązać wspólnie z pracownikiem tylko i wyłącznie za porozumieniem stron.

Ważne! Pracownik nie jest chroniony (tzn. pracodawca ma prawo wypowiedzieć umowę):

• w trakcie urlopu lub nieusprawiedliwionej obecności, gdy pracodawca ogłasza upadłość lub likwiduje firmę,
• w trakcie urlopu, jeżeli urlop trwa dłużej niż 3 miesiące, a pracodawca przeprowadza
  w firmie zwolnienia grupowe,
• w trakcie urlopu, jeżeli urlop trwa dłużej niż 3 miesiące, a pracodawca przeprowadza
  w firmie zwolnienia indywidualne, pod warunkiem uzyskania zgody zakładowej organizacji związkowej reprezentującej pracownika na wypowiedzenie mu umowy
  o pracę.

Ochrona pracownika w wieku przedemerytalnym

Pracownicy, którzy są bliscy osiągnięcia wieku emerytalnego, tj.:

• kobieta pracownica – gdy skończyła 56 lat,
• mężczyzna pracownik – gdy skończył 61 lat,

podlegają ochronie przed rozwiązaniem umowy o pracę za wypowiedzeniem. Ochrona pracownika w wieku przedemerytalnym dotyczy wyłącznie wypowiedzenia, co oznacza, że pracodawca jest uprawniony do rozwiązania umowy o pracę takiego pracownika bez wypowiedzenia, tj. z winy pracownika (zwolnienie dyscyplinarne) i bez winy pracownika.

W opracowaniach prawnych rozróżnia się dwa rodzaje wieku emerytalnego: normalny, czyli powszechny wiek emerytalny – 60 lat w przypadku kobiet i 65 lat w przypadku mężczyzn – oraz obniżony wiek emerytalny, który przysługuje określonym grupom zawodowym, np. górnikom.

Pracownik nabywa tę ochronę pod warunkiem, że jego okres zatrudnienia umożliwia uzyskanie prawa do emerytury, gdy osiągnie wiek emerytalny. Zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami prawo do emerytury po osiągnięciu 60/65 lat nabędzie każdy, kto przepracował chociaż jeden dzień na podstawie stosunku pracy, od którego zostały uiszczone składki na ubezpieczenia społeczne (np. umowy o pracę czy umowy zlecenia).

Ważne! Ochrona przed rozwiązaniem umowy o pracę nie będzie obowiązywała wtedy, gdy pracownik uzyska prawo do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.

Ochrona pracownicy w ciąży

Pracownicy, która jest w ciąży, przysługuje ochrona przed:

• wypowiedzeniem umowy o pracę,
• wypowiedzeniem warunków pracy i płacy,
• rozwiązaniem umowy o pracę.

Ochrona przed rozwiązaniem umowy o pracę pracownicy w ciąży nie działa:

• gdy zachodzą przyczyny, które umożliwiają rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownicy (zwolnienie dyscyplinarne), i organizacja związkowa (jeśli działa w firmie), która reprezentuje pracownicę, wyraziła zgodę na jej zwolnienie lub
• gdy pracownica została zatrudniona na podstawie umowy o pracę zawartej na okres próbny, który nie przekracza miesiąca.

Jeśli pracownica podpisała z pracodawcą umowę o pracę zawartą:

• na czas określony (nie dotyczy umowy zawartej w celu zastępstwa pracownika w czasie jego usprawiedliwionej nieobecności) albo
• na okres próbny przekraczający miesiąc,

która rozwiązałaby się po trzecim miesiącu ciąży, taka umowa zostanie automatycznie przedłużona do dnia porodu. W tym dniu umowa ulegnie rozwiązaniu, a na pracodawcy będzie ciążył obowiązek wystawienia świadectwa pracy. Obliczając termin upływu trzeciego miesiąca ciąży, zgodnie z orzecznictwem sądów, należy brać pod uwagę miesiące księżycowe, a nie kalendarzowe. Dlatego, aby aktywować ochronę przed zwolnieniem, należy ustalić, czy umowa o pracę rozwiązałaby się po 85 dniach (czyli 3 miesiącach księżycowych + 1 dzień) od dnia poczęcia dziecka. Wynika to z faktu, że ochrona rozpoczyna się po upływie trzeciego miesiąca, a nie w jego trakcie.

Ochrona przed wypowiedzeniem i rozwiązaniem umowy przysługuje pracownicy od czasu stwierdzenia ciąży. Stan ciąży zgodnie z przepisami musi być stwierdzony zaświadczeniem lekarskim. Od dnia przedstawienia zaświadczenia pracodawca nie może wypowiedzieć lub rozwiązać umowy pracownicy (poza wyżej opisanymi sytuacjami). W praktyce pracodawca często dowiaduje się o ciąży pracownicy ze zwolnienia lekarskiego, oznaczonego kodem „B”.

Jeśli nie wiedząc o tym, że pracownica jest w ciąży, pracodawca wręczy jej oświadczenie
o wypowiedzeniu umowy o pracę, a pracownica w okresie wypowiedzenia przedstawi zaświadczenie o stanie ciąży, które stwierdzi fakt bycia w ciąży i jej prawdopodobny wiek, obowiązkiem pracodawcy jest wycofać złożone jej oświadczenie. W takiej sytuacji jej umowa o pracę nadal trwa.

Ważne! Ochrona pracownicy w ciąży nie będzie obowiązywała wtedy, gdy pracodawca ogłasza upadłość lub likwiduje swoją firmę. Pracodawca musi wtedy ustalić z organizacją związkową, która reprezentuje pracownicę (jeśli działają w firmie związki zawodowe), termin, w którym nastąpi rozwiązanie umowy pracownicy. Jeśli organizacji związkowych nie ma, to pracodawca podejmie decyzję samodzielnie.

Ochrona pracownika w czasie urlopów związanych z rodzicielstwem

Urlopy związane z rodzicielstwem

Do grona osób, którym przysługuje ochrona w związku z korzystaniem z urlopów związanych z rodzicielstwem, należą:

• pracownica matka,
• pracownik ojciec,
• pracownik inny członek rodziny (np. matka pracownicy matki lub matka pracownika ojca).

Do urlopów, w czasie korzystania z których pracownik jest objęty ochroną, należą:

• urlop macierzyński,
• urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego,
• urlop rodzicielski,
• urlop ojcowski.

Ochrona pracownika w czasie korzystania z urlopu częściowo pokrywa się z ochroną przysługującą pracownicy w czasie ciąży i polega na:

• zakazie wypowiadania umowy o pracę,
• zakazie wypowiadania warunków pracy i płacy,
• zakazie rozwiązywania umowy o pracę bez wypowiedzenia, chyba że organizacja związkowa, która reprezentuje pracownika, wyrazi zgodę na decyzję pracodawcy.

Ochrona nie przysługuje pracownikowi, który zawarł umowę na okres próbny nieprzekraczający miesiąca.

Ważne! Ochrona pracownika w trakcie urlopu związanego z rodzicielstwem nie będzie obowiązywała wtedy, gdy pracodawca ogłasza upadłość lub likwiduje swoją firmę. Pracodawca musi wtedy ustalić z organizacją związkową reprezentującą pracownika (jeśli działają w firmie związki zawodowe) termin, w którym nastąpi rozwiązanie jego umowy. Jeśli w firmie nie działają związki, pracodawca podejmuje decyzję sam.

Urlop wychowawczy

Urlop wychowawczy rządzi się nieco odmiennymi zasadami, które obowiązują od dnia złożenia przez pracownika wniosku o:

• udzielenie urlopu wychowawczego,
• obniżenie wymiaru czasu pracy (na przykład z pełnego wymiaru do 7/8 czy 3/4 etatu).

W pierwszym wypadku ochrona będzie obowiązywała pracownika do zakończenia urlopu wychowawczego, w drugim maksymalnie przez rok, chyba że pracownik wcześniej wróci do starego wymiaru czasu pracy.

W tym czasie pracodawca nie może:

• wypowiedzieć umowy o pracę pracownika,
• wypowiedzieć warunków pracy lub płacy pracownika,
• rozwiązać umowy o pracę bez wypowiedzenia.

Ważne! Rozwiązanie umowy o pracę pracownika w związku z urlopem wychowawczym lub korzystaniem z obniżonego wymiaru czasu pracy jest możliwe:

• gdy pracodawca likwiduje zakład pracy lub ogłasza upadłość,
• gdy pracodawca chce rozwiązać umowę o pracę pracownika bez wypowiedzenia
  z jego winy (zwolnienie dyscyplinarne).

Ochrona pracowników w czasie likwidacji lub w związku z upadłością pracodawcy

Czy ochrona obowiązuje w czasie likwidacji lub upadłości firmy?
Pracownik w trakcie choroby	NIE
Pracownik w trakcie urlopu lub innej nieobecności	NIE
Pracownik w wieku przedemerytalnym	NIE
Pracownica w ciąży	NIE przy czym w tym przypadku trzeba ustalić termin rozwiązania umowy ze związkami zawodowym
Pracownik w czasie urlopu związanego z rodzicielstwem	NIE przy czym w tym przypadku trzeba ustalić terminu rozwiązania umowy ze związkami zawodowymi

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r.- Kodeks pracy (Dz. U. z 2020 r. poz. 1320),
2. Ustawa z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracownika (Dz. U. z 2018 r. poz. 1969),
3. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 września 1999 r., sygnatura akt II UKN 119/99,
4. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 czerwca 2004 r., sygnatura akt I PK 639/03,
5. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 marca 1993 r., sygnatura akt I PZP 68/92,
6. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 2017 r., sygnatura akt III PK 84/16,
7. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 stycznia 2019 r., sygnatura akt II PK 252/17.

Źródło pomocnicze:

1. www.biznes.gov.pl