Produkcja potokowa jako forma organizacji pracy

Produkcja potokowa to udoskonalona forma produkcji szeregowej, w której przedmiot przechodzi bez przerwy przez kolejne operacje wykonywane na stanowiskach.

J. Mreła produkcję potokową określa jako „(…) udoskonaloną formę produkcji szeregowej, w której przedmiot przechodzi bez przerwy przez kolejne operacje wykonywane na stanowiskach ustawionych według kolejności. operacji wynikającej z procesu technologicznego”.

Produkcyjny proces technologiczny, zorganizowany w formie potoku, jest określany przez:

  • liniowe rozmieszczenie maszyn i urządzeń technologicznych. Stanowiska pracy są ustawiane w takiej kolejności, w jakiej wykonuje się poszczególne operacje w procesie technologicznym. W linii potokowej projektuje się w zasadzie tyle stanowisk pracy, ile jest w danym procesie technologicznym operacji. Stanowiska pracy tworzą więc ze sobą jeden system produkcyjny;
  • wysoką specjalizację stanowisk pracy. Polega ona na stałym przydziale poszczególnych operacji technologicznych ściśle określonym stanowiskom pracy. W tych warunkach uzyskuje się dużą powtarzalność w wykonywaniu operacji ze wszystkimi wynikającymi stąd korzyściami;
  • synchronizację i rytmiczność pracy stanowisk pracy. Polega to na tym, że czas wykonania poszczególnych operacji jest jednakowy albo stanowi jego krotność w liczbach całkowitych. W związku z tym w linii potokowej uzyskuje się rytmiczne pojawianie się przedmiotów pracy w określonym miejscu i w tych samych odstępach czasu. W sposób rytmiczny również pojawiają się obrabiane na końcu potoku przedmioty;
  • płynność ruchu obrabianych (łączonych) przedmiotów pracy. Osiąga się ją przez natychmiastowe przesuwanie przedmiotu pracy na następne stanowisko po ukończeniu operacji na stanowisku poprzednim. Przedmioty pracy przemieszcza się z jednego stanowiska pracy na drugie pojedynczo lub określonymi partiami transportowymi. Skraca to wydatnie długość cyklu technologicznego. Płynność ruchu elementów, podzespołów itp. zapewniają: liniowe rozmieszczenie stanowisk pracy, specjalizacja i synchronizacja pracy.

Z wymienionych cech produkcji potokowej wynika, że przedmioty pracy grupuje się wokół biegu produkcji w przestrzeni i w czasie, a mianowicie:

  • w przestrzeni – bowiem, jeśli przedmioty obrabiane (montowane) znajdują się w ruchu, to nieruchome wyspecjalizowane stanowiska pracy, ustawione kolejno obok siebie, tworzą stacjonarną linię produkcyjną, wzdłuż której realizuje się proces technologiczny. Jeśli zaś same przedmioty pracy są nieruchome (np. podczas budowy samolotów, okrętów), wówczas ruchome stanowiska pracy (wyspecjalizowane zespoły pracownicze) potokowo zmieniają się względem stacjonarnych przedmiotów pracy wykonując przewidziane operacje – dotyczy to np. ekip ślusarzy, spawaczy, monterów;
  • w czasie – gdyż, jeśli uda się wyrównać lub zwielokrotnić wydajność poszczególnych stanowisk pracy, to osiągnie się pełną synchronizację i rytmiczność, a w konsekwencji – jednostajną płynność, ciągłość i potokowość ruchu.

Na podstawie wniosków wysnutych z omówionych cech produkcji potokowej można wskazać następujące podstawowe reguły, według których powinna działać linia potokowa. Są to:

  • minimalizacja drogi i czasu transportu,
  • jednoczesne i równoległe wykonywanie operacji,
  • przekazywanie obrabianych przedmiotów pracy pojedynczo albo odpowiednio dobranymi partiami transportowymi,
  • ograniczone w zasadzie spojenie całej linii potokowej w jednostkę produkcyjną.

Do podstawowych warunków i czynników, wpływających na sprawne działanie linii potokowej, należą:

  • właściwa organizacja i  odpowiedni podział pracy. Podział pracy w produkcji potokowej powinien zapewnić pełne obciążenie stanowisk pracy oraz możliwie maksymalną zwartość procesu technologicznego;
  • stosowanie przerw w pracy usuwających niekorzystny wpływ pracy w liniach potokowych na zdrowie psychiczne i fizyczne pracowników. Wystarczy, by przerwy te były krótkie, ale dość częste w ciągu zmiany. Pracownicy zatrudnieni w linii potokowej powinni mieć możliwość prowadzenia rozmów, oczywiście nie powodujących rozproszenia uwagi ani też powstania przerw w pracy;
  • zorganizowanie odpowiednich grup pracowników rezerwowych, którzy będą zdolni do wykonania pracy na różnych stanowiskach w linii potokowej;
  • odpowiednie zasilanie linii potokowej w potrzebne surowce, materiały i półfabrykaty. Warunkiem ciągłości pracy linii potokowej jest stałe i rytmiczne zasilanie jej we wszystkie potrzebne surowce i materiały. Nieprzestrzeganie tego postulatu może doprowadzić do wstrzymania pracy linii potokowej lub do powstania nadmiernych zapasów;
  • stała kontrola rytmicznej pracy potoku. Polega ona na bezwzględnym utrzymaniu rytmu produkcji przez wszystkie stanowiska pracy w potoku. Uruchamianie, zatrzymywanie i szybkość poruszania się taśmy muszą odbywać się zgodnie z ustalonym porządkiem.
  • Produkcja potokowa była najbardziej efektywną formą organizacji produkcji przemysłowej do czasu opracowania i wdrożenia koncepcji pracy rotacyjnej. Na wysoką efektywność tej formy organizacji pracy zespołowej wpłynęły przede wszystkim:
  • wyraźny wzrost wydajności pracy – na skutek bardziej racjonalnego wykonywania pracy, uproszczenia organizacji produkcji i znacznego zmniejszenia strat czasu;
  • oszczędność miejsca – przez przyspieszenie i ustabilizowanie przepływu materiałów oraz uproszczenie transportu, co daje oszczędność powierzchni produkcyjnej;
  • przyspieszenie realizacji procesu produkcyjnego;
  • zmniejszenie stanu zapasów – przez rytmiczność pracy, szybszy przepływ materiałów i obrabianych elementów oraz ułatwienie ich składowania;
  • zmniejszenie braków i podniesienie jakości produktów;
  • obniżkę jednostkowych kosztów własnych;
  • ułatwienie pracy – przez specjalizację bazującą na podziale pracy, prowadzi do oszczędności pracy ludzkiej, uwalnia od nakłaniania pracowników do stałego przyśpieszenia pracy, skrócenie czasu na szkolenia i opanowanie umiejętności potrzebnych do wykonywania pracy (operacji) [4, 13, 20].

Wyżej przedstawionym zaletom, wpływającym na efektywność produkcji potokowej jako wysokiej formy organizacji pracy zespołowej, towarzyszą również wady. Produkcja potokowo-taśmowa (np. przy taśmach montażowych w zakładach samochodowych), przy zbyt daleko posuniętym podziale pracy, wykazuje wiele cech ujemnych w postaci psychofizycznych i fizjologicznych negatywnych skutków. Ważniejsze z nich to:

  • monotonia pracy prowadząca do znużenia, zniechęcenia i przedwczesnego zmęczenia;
  • szkodliwy wpływ na samopoczucie pracowników i ich chęć do pracy;
  • zatracanie wszechstronności zawodowej;
  • osłabienie więzi z pracownikami i z zakładem pracy;
  • zbyt szybkie tempo pracy;
  • wzrost absencji i płynności kadr.

Wszystko to wpływa ujemnie na wydajność pracy. Dokładniejsze zbadanie wad wykazało, że te, które wynikają z powtarzalnego charakteru wykonywanej pracy są generalnie związane ze współczesną pracą w przemyśle i występują również wtedy, gdy nie znajduje zastosowania forma organizacji produkcji potokowej. Często chodzi również o wady, które powstają tylko na skutek błędnego, przesadnego stosowania zasady potoku oraz nierzeczowego i sprzecznego z jego istotą procesu realizacji. Dlatego też, szczególnie w okresie wprowadzania formy organizacji produkcji potokowej, organizator pracy musi zwrócić specjalną uwagą na to, że niebezpieczeństwo powstaje przede wszystkim na skutek zbyt daleko posuniętego podziału pracy (aż do absurdu: jeden ruch – jeden pracownik), błędnego wyboru i złej organizacji środków transportu, jak również na skutek ustalenia zbyt szybkiego tempa pracy. Błędy te niesłusznie dyskredytują efektywną formę organizacji produkcji potokowej.

W celu przezwyciężenia ujemnych skutków produkcji potokowej wprowadza się na świecie wiele innowacji, które mają przywrócić człowiekowi świadomość i poczucie własnej wartości. Usprawnienia te zmierzają do urozmaicenia pracy indywidualnej oraz do bardziej elastycznego traktowania podziału pracy w ramach autonomicznych zespołów pracowniczych. Do ważniejszych innowacji w tym względzie należą:

  • poszerzenie zakresu pracy (ang. Job Enlargement) przez przechodzenie od wykonania w procesie produkcji potokowej powtarzalnych czynności fragmentarycznych do realizacji pełnego zadania (np. powierzenie pracownikowi montażu całego urządzenia, zespołu lub podzespołu w miejsce powtarzalnego wykonywania przy taśmie tylko jednej operacji lub czynności);
  • wzbogacenie pracy (ang. Job Enrichment) przez przekazywanie autonomicznemu zespołowi pracowniczemu pewnych zadań i możliwości zmian ich wykonania dotychczas przysługujących zwierzchnikowi;
  • zmienność pracy – operacji technologicznych (ang. Job Rotation) w zespole przez rotację pracowników między stanowiskami pracy danego odcinka produkcyjnego (praca w niewielkich zespołach i co pewien okres zmiana rodzaju pracy – wykonywanej operacji). Ten system (formę) organizacji produkcji z sukcesem zastosowano m.in. w Zakładach Samochodowych Volvo w Szwecji.

W wyniku takiego urozmaicenia pracy następuje na ogół:

  • znaczny spadek znużenia i monotonii pracy,
  • zwiększenie zainteresowania i zadowolenia z pracy,
  • przywrócenie aktywności i chęci do podejmowania działań innowacyjnych przez pracowników,
  • poprawa atmosfery w pracy i zmniejszenie płynności kadr,
  • ograniczenie przestojów i liczby nadgodzin,
  • wzrost wydajności pracy,
  • poprawa jakości wytwarzanych produktów (zmniejszenie braków).

Zabiegi zmierzające do urozmaicenia pracy, poza wyraźną poprawą wyników ekonomicznych, przynoszą pracownikom satysfakcję z pracy oraz możliwości lepszego rozwoju własnej osobowości i zaspokojenie ambicji. Dzięki temu znacznej poprawie ulega motywacja do twórczej i aktywnej pracy. Proces urozmaicenia pracy kryje w sobie jednak pewne niebezpieczeństwo. Nadmierne poszerzanie zakresu pracy jednych pracowników nie może wynikać ze zbytniego zawężania zakresu prac innych. Zwraca się także uwagę na konieczność optymalizowania podziału pracy nie tylko między pracownikami, ale również w relacji człowiek – maszyna.

Polecamy:

Organizacja bezpiecznej pracy

Skomentuj