Przyczyna zewnętrzna zdarzenia

Z przesłanki tej wynika możliwość uznania zdarzenia za wypadek przy pracy, jeśli zdarzenie to nastąpiło wskutek działania czynników (czynnika) zewnętrznych.

Do takich czynników (przyczyn) należą przede wszystkim:

• działanie elementów ruchomych, luźnych, ostrych itp. maszyn, urządzeń i narzędzi,
• działanie czynników termicznych (zbyt niska i zbyt wysoka temperatura),
• działanie innych czynników fizycznych (energia elektryczna, promieniowanie elektromagnetyczne, hałas, wibracje itp.),
• działanie substancji chemicznych (np. zatrucia),
• potknięcie lub spadnięcie niezależne od poszkodowanego,
• zbyt duży wysiłek fizyczny w stosunku do tego, który może ponieść poszkodowany,
• zadziałanie osób trzecich.

Takie okoliczności pozwalają jednoznacznie kwalifikować zewnętrzny charakter przyczyny wypadku.

Życie stwarza jednak wiele sytuacji niedających się łatwo zakwalifikować, stąd też wypracowana została w orzecznictwie sądowym ogólna zasada, w myśl której zewnętrzną przyczyną sprawczą wypadku przy pracy może być każdy czynnik pochodzący spoza organizmu poszkodowanego zdolny — w istniejących warunkach — wywołać szkodliwe skutki, w tym także pogorszyć stan zdrowia pracownika dotkniętego już schorzeniem samoistnym.

Niewątpliwie każde zdarzenie wypadkowe będzie charakteryzowało się cechami specyficznymi (indywidualnymi) i uznanie zewnętrzności przyczyny będzie wymagało wnikliwości w ocenie okoliczności wypadku. Różnorodność sytuacji i możliwości ich ocen występuje w licznym orzecznictwie Sądu Najwyższego, które może stanowić pomoc w rozstrzyganiu konkretnych spraw.

Nie jest również wykluczone, że wypadek objawi się przez nasilenie przyczyny wewnętrznej, występującej u danej osoby od dłuższego czasu, np. zawał u osoby cierpiącej od dłuższego czasu na chorobę wieńcową lub nadciśnienie tętnicze. Jednak niezbędne jest tutaj wykazanie, że jakieś określone zdarzenie będące przyczyną zewnętrzną, doprowadziło do nagłego skumulowania się skutków i powstania np. zawału, stanowiącego w tym momencie wypadek przy wykonywaniu działalności.

Poznaj orzecznictwo związane zdefinicją przyczyny zewnętrznej wypadku:

Przy kwalifikacji konkretnej okoliczności jako przyczyny zewnętrznej […], ważne jest, aby stanowiła ona przyczynę sprawczą zdarzenia, natomiast nie musi być przyczyną wyłączną (jedyną).

Wyrok SN z dn. 29.11.1990 r., II PR 52/90, PiZS 1991/4/63.

Podniesienie przez pracownika w czasie pracy znacznego ciężaru, które doprowadziło do nagłego uszkodzenia organizmu w takim stopniu, że stał się niezdolnym do wykonywania dotychczasowej pracy, ma charakter wypadku przy pracy, choćby nawet pracownik przed wypadkiem był dotknięty schorzeniem samoistnym, które jednak pozwalało na wykonywanie codziennej pracy.

Wyrok SN z dn. 16.02.1977 r., III PRN 55/76, OSP 1978/12/217.

Glosa: Bieniek G., OSP 1978/12/217.

Dla uznania za udowodnioną zewnętrznej przyczyny wypadku przy pracy nie jest wystarczające stwierdzenie, że pracownik wykonywał czynności ze szczególnym przeciążeniem fizycznym lub psychicznym, ale konieczne jest także powiązanie tego faktu ze skutkiem w postaci uszczerbku jego zdrowia.

Wyrok SN z dn. 5.08.1999 r., II UKN 74/99, OSNAP 2000/19/731.

Zewnętrzną przyczyną sprawczą wypadku przy pracy może być każdy czynnik pochodzący spoza organizmu poszkodowanego, zdolny — w istniejących warunkach — wywołać szkodliwe skutki, w tym także pogorszyć stan zdrowia pracownika dotkniętego już schorzeniem samoistnym.

Wyrok SN z dn. 18.08.1999 r., II UKN 87/99, OSNAP 2000/20/760.

Dopuszczenie pracownika do wykonywania pracy na określonym stanowisku na podstawie aktualnego okresowego orzeczenia lekarskiego, które było oczywiście błędne, może stanowić zewnętrzną przyczynę wypadku […].

Z uzasadnienia: Zaświadczenie lekarskie zawierające błędną ocenę o zdolno­ści do wykonywania pracy nie zapewnia właściwej ochrony przed szkodliwymi w konkretnym stanie zdrowia pracownika warunkami pracy (art. 207 § 1 KP w związku z art. 212 pkt 1 i 3 KP). Zakaz dopuszczenia do pracy pracownika bez aktualnego zaświadcze­nia lekarskiego implikuje obowiązek pracownika poddania się badaniu profilaktycznemu, którego wynikiem jest […] orzeczenie lekarskie o braku przeciwwskazań zdrowotnych do pracy na określonym stano­wisku. Badający lekarz dokonuje oceny, czy dana praca nie sta­nowi zagrożenia dla zdrowia, a więc należy przyjmować, że badania te mają zabezpieczyć pracownika przed wykonywaniem pracy, która może okazać się dla niego szkodliwa, a także zabezpieczyć pracodawcę przed ryzykiem wypadku przy pracy lub cho­roby zawodowej. Jeżeli ocena ta jest błędna i zezwala na dopu­szczenie pracownika do wykonywania czynności w jego stanie zdrowia przeciwwskazanych, to wypadek zaistniały przy takiej pracy ma cechy wypadku […], bowiem szkoda na osobie pracownika jest wówczas wywołana przyczyną zewnętrzną, pozostającą w związku z pracą.

Dopuszczenie pracownika do wykonywania pracy przeciw­wskazanej w konkretnym stanie zdrowia stanowi dla niego zagro­żenie takiego samego stopnia, jak zadziałanie szczególnych czynników, które judykatura uznaje za zewnętrzne przyczyny wy­padku. W wykonywanej pracy zachodzi nadzwyczajna dla pra­cownika sytuacja, wytworzona obiektywnymi okolicznościami od niego niezależnymi, toteż — na gruncie ustawy wypadkowej — analizowany stan faktyczny wypełnia znamiona zewnętrznej przy­czyny wypadku, pozostającej w związku z pracą, wymienionej ja­ko jeden z tych elementów, które obejmuje ryzyko pracodawcy. Dlatego dopuszczenie pracownika do wykonywania pracy na określonym stanowisku na podstawie aktualnego okresowego orzeczenia lekarskiego, które było oczywiście błędne, stanowi zewnętrzną przyczynę wypadku […].

Wyrok SN z dn. 18.08.1999 r., II UKN 89/99, OSNAP 2000/20/762.

 1. W związku z ustanowionym w art. 229 § 4 KP zakazem dopuszczenia pracownika do pracy bez aktualnego orzeczenia lekarskiego za zewnętrzną przyczynę wypadku można przyjąć dopuszczenie do pracy bez przeprowadzenia badań kontrolnych lub na podstawie orzeczenia lekarskiego wydanego po upływie terminu obowiązującego do przeprowadzenia tych badań albo w przypadku oczywistej błędności tego orzeczenia. O oczywistej błędności zaświadczenia lekarskiego można twierdzić tylko wówczas, gdy łatwo dostrzec jego wady lub braki, bez wnikania w zawartą w nim, zastrzeżoną dla lekarzy ocenę merytoryczną.

2. W razie skierowania do pracy pracownika, u którego w kontrolnych badaniach lekarskich nie ujęto przeciwwskazania do jej wykonywania, a błędu tej oceny nie można było ustalić bez wiadomości medycznych, stwierdzenie wypadku przy pracy wymaga ustalenia istnienia przyczyny zewnętrznej.

Wyrok SN z dn. 07.02.2006 r., I UK 192/05, MOPR 2006/5/269.

’Nie można nadać charakteru przyczyny zewnętrznej […] samemu faktowi zdenerwowania, spowodowanego nieodpowiadającym życzeniom pracownika przesunięciem go do innej pracy.

Wyrok SN z dn. 22.06.1977 r., III PRN 12/77, OSNC 1977/12/248.

Dopuszczenie do pracy pracownika dotkniętego schorzeniem samoistnym, które w danym dniu czyniło go niezdolnym do pracy, stanowi przyczynę zewnętrzną.

Wyrok SN z dn. 9.12.1977 r., III PRN 49/77, OSP 1979/3/48.

Glosa: Masewicz W., OSP 1979/3/48.

”Przyczyną zewnętrzną wypadku przy pracy […] nie jest sam „fakt dopuszczenia” do pracy pracownika niedolnego do jej wykonywania; przyczyną taką jest „zadziałanie” czynnika zewnętrznego na niepełnosprawny organizm pracownika.

Wyrok SN z dn. 2.12.2003 r., II UK 175/03, MOPR 2005/1/18.

Przy ocenie o zewnętrzności można mówić wtedy, gdy wypadek pozostaje poza wolą i świadomością pracownika w odróżnieniu od przyczyny wewnętrznej — tkwiącej w organizmie poszkodowanego, która również może spowodować uszczerbek na zdrowiu.

Wyrok SN z dn. 24.10.1978 r., III URN 26/78, PiZS 1980/7/70.

Wypadek wskutek poślizgu samochodu jest spowodowany przyczyną zewnętrzną […], a fakt, że doszło do niego wyłącznie na skutek nadmiernej prędkości i nieostrożności poszkodowanego pracownika może mieć jedynie wpływ na zakres uprawnień odszkodowawczych.

Wyrok SN z dn. 18.02.1998 r., II UKN 529/97, OSNAP 1999/4/144.

Poronienie jako następstwo wysiłku fizycznego pracownicy w związku z pracą jest wypadkiem przy pracy.

Uchwała SN z dn. 10.01.1979 r., III PZP 19/78, OSNC 1979/5/99.

Zawał serca może być uznany za wypadek przy pracy […], jeżeli został spowodowany silnym przeżyciem psychicznym pracownika wskutek nawarstwienia się szczególnie krzywdzących go okoliczności mających związek z pracą.

Wyrok SN z dn. 12.12.1979 r., III PRN 53/79, (niepublikowany).

Przeżycie wewnętrzne (uraz psychiczny) w postaci emocji o znacznym nasileniu, wywołujące negatywne skutki w organizmie pracownika, może być uznane za przyczynę zewnętrzną wypadku […], jeżeli zostało wywołane nie przez pracownika, lecz powstało wskutek okoliczności nietypowych dla normalnych stosunków pracowniczych.

Wyrok SN z dn. 23.01.1986 r., II PR 1/86, PiZS 1986/8/74.

Stres psychiczny związany z wykonywaniem obowiązków pracowniczych, który przeciętny organizm ludzki jest w stanie znieść bez istotnego uszczerbku dla zdrowia, nie jest przyczyną zewnętrzną […].

Wyrok SN z dn. 7.10.1986 r., II URN 166/86, OSNC 1988/2–3/37.

Glosa: Cholewińska-Trzcianka J., PiZS 1988/7/63.

Praca w normalnych warunkach może, przy uwzględnieniu indywidualnego stanu psychicznego i faktycznego pracownika, stanowić dla niego nadmierny wysiłek i stać się przyczyną zewnętrzną wypadku przy pracy […].

Wyrok SN z dn. 9.07.1991 r., II PRN 3/91, OSP 1992/11/263.

Glosa: Jędrasik-Jankowska I., OSP 1992/11–12/263.

Ocena nadmierności wysiłku fizycznego wymaga uwzględnienia możliwości fizycznych i psychicznych pracownika, w tym jego wieku i kondycji w dniu wypadku, która zależy także od tego, czy pracownik przystąpił do pracy po okresie dłuższego odpoczynku (urlopu), czy też wykonywał ją przemęczony dotychczasową jej intensywnością i rozmiarem oraz bez odpoczynku przez dłuższy czas.

Z uzasadnienia: […] zdaniem Sądu Najwyższego — przyczyną zewnętrzną może być nie tylko narzędzie pracy, maszyna, siły przyrody, ale także praca i czynności samego poszkodowanego (np. jego potknięcie się, odruch). Taką przyczyną jest również nadmierny wysiłek pracownika, za który u człowieka dotkniętego schorzeniem samoistnym może być uważana praca wykonywana także jako codzienne zadanie w warunkach normalnych, gdyż nadmierność wysiłku pracownika powinna być oceniana przy uwzględnieniu je­go indywidualnych właściwości — aktualnego stanu zdrowia i sprawności ustroju. […] wypadek przy pracy w rozumieniu ustawy może zdarzyć się również podczas zwykłych czynności pracow­nika, lecz w warunkach ich wykonywania musi powstać czynnik zewnętrzny, to znaczy istniejący poza organizmem pracownika, który był przyczyną sprawczą określonego skutku. W przypadku zawału serca za taki czynnik może być uznany nadmierny wysi­łek fizyczny pracownika, spowodowany na przykład intensywno­ścią i tempem pracy, dźwignięciem ciężaru, niewygodną, wymu­szoną pozycją ciała. Konieczne jest jednak także, by właśnie ów czynnik stał się istotną i współdecydującą przyczyną skutku w postaci zawału serca.

Wyrok SN z dn. 30.06.1999 r., II UKN 22/99, OSNAP 2000/18/696.

Zewnętrzną przyczyną sprawczą wypadku przy pracy może być każdy czynnik pochodzący spoza organizmu poszkodowanego zdolny wywołać w istniejących warunkach szkodliwe skutki, w tym także pogorszyć stan pracownika dotkniętego już schorzeniem samoistnym.

Wyrok SA w Krakowie z dn. 15.12.1994 r., III APr 41/94, OSA 1995/2/16.

Przeżycie wewnętrzne w postaci emocji o znacznym nasileniu, wywołujące negaty-wne skutki w organizmie pracownika, może być uznane za przyczynę zewnętrzną zdarze-nia, jeżeli powstało wskutek okoliczności nietypowych dla stosunków pracowniczych […].

Wyrok SN z dn. 24.03.1995 r., II PRN 1/95, OSNAP 1995/17/216.

Dopuszczenie przez pracodawcę pracownika do pracy na podstawie wadliwego orzeczenia lekarskiego może stanowić zewnętrzną przyczynę wypadku przy pracy tylko wówczas, gdy zdarzenie wypadkowe nastąpiło przy wykonywaniu pracy przeciwwskazanej ze względu na stan zdrowia pracownika.

Wyrok SN z dn. 3.07.2007 r., I UK 35/07, MOPR 2008/10/235.

Wypadkiem przy pracy w rozumieniu art. 3 ustawy z 30.10.2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. Nr 199, poz. 1673 ze zm.) jest doznanie obrażeń, które spowodowały śmierć pracownika w czasie wypełniania obowiązków służbowych na skutek zderzenia pojazdów mechanicznych, do którego doszło z tej przyczyny, że samochód kierowany przez pracownika poruszał się po niewłaściwym pasie ruchu.

Wyrok SN z dn. 12.07.2007 r., I UK 20/07, MOPR 2008/11/265.

Przyczyną zewnętrzną wypadku przy pracy […] może być wykonywanie codziennych obowiązków pracowniczych, jeżeli przyczyniły się w znaczącym stopniu do pogorszenia samoistnej choroby pracownika.

Wyrok SN z dn. 5.02.1997 r., II UKN 85/96, OSNAP 1997/19/386.

Stres związany z wykonywaniem obowiązków pracowniczych jest cechą tych obowiązków i nie może być uznany za przyczynę zewnętrzną zawału serca […], chyba że jego gwałtowny charakter jest wynikiem rażąco nietypowych warunków pracy.

Wyrok SN z dn. 16.12.1997 r., II UKN 407/97, OSNAP 1998/21/644.

Fakt, że potknięcie się pracownika i jego upadek nastąpiło w trakcie ucieczki z miejsca pracy, spowodowanej obiektywnie nieuzasadnioną obawą, nie odbiera zdarzeniu cech wypadku przy pracy […].

Wyrok SN z dn. 28.01.1998 r., II UKN 483/97, OSNAP 1999/2/64.

Praca świadczona przez kilka tygodni z ewidentnym naruszeniem przez pracodawcę przepisów o czasie pracy […] może stanowić przyczynę zewnętrzną doznanego przez pracownika zawału serca jako wypadku przy pracy […].

Wyrok SN z dn. 1.12.2000 r., II UKN 107/00, OSNAPIUS 2002/14/342.

Występowanie w grudniu przejawów zimowej pogody (śnieg, mróz, lód, śliska nawierzchnia itp.) jest zjawiskiem typowym w polskiej strefie klimatycznej, więc stres pracownika dojeżdżającego do pracy środkiem komunikacji publicznej związany z przemieszczaniem się z domu do przystanku autobusowego nie może być kwalifikowany jako współistotna zewnętrzna przyczyna zawału serca doznanego w trakcie odbywania drogi do pracy.

Wyrok SN z dn. 9.02.2005 r., III UK 192/04, MOPR 2005/11/19.

Stres psychiczny wywołany nieporozumieniem z przełożonym pracownika może być — zależnie od źródeł i przebiegu konfliktu — kwalifikowany jako zewnętrzna współprzyczyna udaru mózgu, gdy przełożony niewłaściwie czyni użytek z kompetencji do wydawania podwładnym poleceń dotyczących pracy.

Z uzasadnienia: Ponadprzeciętny stres psychiczny związany z wykonywa­niem pracowniczych obowiązków może być, w świetle utrwalonej judykatury Sądu Najwyższego, kwalifikowany jako współistotna przyczyna zewnętrzna nawet takich zdarzeń wypadkowych, jak zawał serca czy udar mózgu. Choroba miażdżycowa, jako ich przyczyna wewnętrzna, nie wyklucza więc uznania danego zawa­łu czy udaru za wypadek przy pracy zaistniały z tzw. mieszanych przyczyn. Otwarta pozostaje jedynie kwestia, jakie obciążenia psychiczne związane z wykonywaniem pracowniczych powinno­ści można dziś traktować jako normalne (zwykłe), a którym trze­ba by przypisywać charakter obciążeń szczególnych (ponadprze­ciętnych), uzasadniających upatrywanie w nich współistotnych, zewnętrznych przyczyn zdarzenia wypadkowego. Co prawda ta­kie oceny można formułować jedynie w odniesieniu do okoliczno­ści konkretnego przypadku, ale to nie wyklucza kierowania się w tym względzie określonymi dyrektywami aksjologicznymi.

Najbardziej ogólne założenie nakazuje przyjąć, że skoro w warunkach funkcjonowania rynku pracy rosną wymagania pracodawcy co do ilości i jakości pracy świadczonej przez pracowni­ka, to zwiększają się również jego obciążenia psychiczne związa­ne z koniecznością sprostania tym wymaganiom i obawą o ewentualną utratę miejsca pracy, którym musi podołać przecięt­ny ludzki organizm. Dotyczy to także zadrażnień, które na tym tle mogą powstawać między pracownikiem i jego przełożonymi, wyda­jącymi mu polecenia dotyczące pracy (art. 100 § 1 KP) oraz oce­niającymi ich wykonanie. Czynienie użytku z dyrektywnych kompe­tencji pracodawcy musi jednak następować w sposób szanujący pracowniczą godność (art. 11¹ KP) i respektujący ukształtowane w zakładzie pracy zasady współżycia społecznego (art. 94 pkt 10 KP). Nietaktowne czy niekulturalne odnoszenie się przełożonego do podległych mu pracowników, nie mówiąc już o przejawianiu wo­bec nich fizycznej agresji, jest więc zachowaniem bezprawnym i je­śli nawet „dotyczy” umówionej pracy, to wystawia pracownika na stres, którego w żadnym razie nie sposób uznać za normalnie związany z jej wykonywaniem. To samo można powiedzieć o stre­sie pracownika, który z grubiaństwem przełożonego styka się w związku z nieobiektywną lub niesprawiedliwą oceną swej pracy, a zatem z oceną naruszającą ponadto normę z art. 94 pkt 9 KP.

Stres psychiczny wywołany „nieporozumieniem” z przełożo­nym może więc być kwalifikowany jako zewnętrzna współprzyczy­na udaru mózgu, zależnie od źródeł danego konfliktu i form jego przebiegu, nie wyłączając konfliktów dotyczących sposobu czy­nienia przez przełożonych użytku z kompetencji do wydawania podwładnym poleceń dotyczących pracy.

Wyrok SN z dn. 11.02.1999 r., II UKN 472/98, OSNAP 2000/7/292.

Praca dyrektora jest z istoty swej związana z dużą odpowiedzialnością, a występujące w jej toku stresy nie mogą być uznane za nietypowe warunki pracy w rozumieniu przyczyny zewnętrznej zdarzenia.

Wyrok SN z dn. 14.02.1996 r., II PRN 2/96, OSNAP 1996/17/252.