Przyczyny wypalenia zawodowego
Ludzie w dzisiejszych czasach gonią za sukcesem, karierą i pieniędzmi, a przy tym nie dostrzegają zmęczenia i wyczerpania organizmu. Stąd zjawisko wypalenia zawodowego staje się coraz powszechniejsze.
Wypalenie zawodowe niewątpliwie związane jest nadmiernym stresem. W takich sytuacjach pracownik traci zainteresowanie pracą, staje się coraz mniej aktywny, nie odczuwa satysfakcji z wykonywanych zadań. Pracownik wcześniej zaangażowany w swoją pracę, traci motywację do niej. Jednocześnie doświadcza psychicznego, emocjonalnego i fizycznego wyczerpania.
Przyczyną wypalenia zawodowego są przede wszystkim zmiany we współczesnym systemie pracy. Osoby zatrudniane spotykają się z coraz większymi wymaganiami dotyczącymi ich kompetencji, dyspozycyjności, jakości i tempa wykonywanych zadań. Na wielu stanowiskach pracuje się pod silną presją czasu i wyników. Jednocześnie wzrosło poczucie niepewności zatrudniania i lęku przed utratą pracy.
„Ofiarą” wypalenia zawodowego może stać się każdy i nie ma tu znaczenia zajmowane stanowisko. Może to być osoba z kadry kierowniczej, ale także szeregowy robotnik. Niewątpliwie istnieją grupy, które są szczególnie narażone na wypalenie zawodowe, wśród nich są pracownicy, mający bezpośredni kontakt z drugim człowiekiem oraz odczuwający w związku z wykonywaną pracą duży stres. Do tej grupy możemy zaliczyć np. pedagogów czy pielęgniarki.
Przyczyną wypalenia mogą być też cechy osobowościowe pracownika takie jak:
- niska samoocena,
- nadwrażliwość,
- niepewność, chwiejność emocjonalna,
- trudności w radzeniu sobie ze zmianami,
- wycofanie, unikanie trudnych sytuacji,
- zależność od innych, brak poczucia oparcia w sobie samym,
- bierność, brak inicjatywy, czekanie na innych,
- perfekcjonizm, wyśrubowane standardy pracy,
- zewnętrzne poczucie kontroli (nic ode mnie nie zależy),
- nieumiejętność radzenia sobie ze stresem.
Przyczyny związane z kompetencjami:
- niedostatecznie przygotowanie zawodowe,
- przekonanie, że sobie nie poradzę,
- nadmierne idealistyczne podejście do pracy,
- niskie umiejętności w kontaktach z innymi.
Przyczyny związane z relacjami:
- konflikty z innymi,
- wroga, agresywna rywalizacja,
- pretensje, negatywne emocje,
- brak wzajemnego zaufania,
- zakłócenia komunikacji,
- mobbing.
Przyczyny związane z organizacją:
- rola zawodowa (obciążenie zawodowe, niejednoznaczność zadań),
- środowisko fizyczne (trudne warunki pracy),
- sposób wykonywania pracy (pośpiech, nadmierna kontrola, niedostateczna pomoc),
- pracownik jako członek organizacji (doświadczanie pomijania, lekceważenia; doświadczanie autokratycznego sposobu zarządzania),
- rozwój zawodowy (brak możliwości awansu, brak perspektyw zawodowych),
- jednoczesne funkcjonowanie w organizacji i poza nią (konflikt ról zawodowych, rodzinnych pracy i stylu życia).
Przyczyny związane z obszarem pracy:
Nadmierne obciążenie pracą ma miejsce wtedy, gdy oczekuje się od pracownika, by zrobił zbyt wiele, w zbyt krótkim czasie, nie dysponując odpowiednimi środkami. Przy długotrwałym przeciążeniu pracownik nie ma możliwości odpowiedniego wypoczynku i tym samym odzyskania sił oraz powrotu do równowagi. W konsekwencji pojawia się psychiczne i fizyczne wyczerpanie.
Brak kontroli i współdecydowania ma miejsce wówczas, gdy pracownicy nie mają dostatecznej kontroli i możliwości wpływania na wykonywaną pracę. Pojawia się także wtedy, gdy zatrudnieni pracownicy podlegają nadmiernie skrupulatnemu „policyjnemu” monitoringowi lub też pracują w chaosie organizacyjnym. W każdej z tych sytuacji mają ograniczone możliwości dokonywania wyborów i samodzielnego rozwiązywania problemów oraz podejmowania decyzji. Prowadzi to do osłabienia zaangażowania i spadku poczucia więzi z miejscem pracy.
Niedostateczne wynagrodzenie, czyli nieodpowiednia gratyfikacja za wykonywaną pracę jest postrzegana jako brak uznania dla pracownika i jego działań. Na ocenę wynagrodzenia wpływają zewnętrzne (finansowe, socjalne) i wewnętrzne formy gratyfikacji (satysfakcja, uznanie ze strony innych). Dla wielu pracowników ważna jest dobra opinia lub pochwała zwierzchników. Niedostateczne wynagrodzenie prowadzi do frustracji i obniżenia poczucia wartości wykonywanej pracy, jak i siebie samego jako pracownika.
Rozpad wspólnoty następuje wtedy, gdy pracownicy tracą sens i gotowość podtrzymywania pozytywnych relacji z innymi. Narastające konflikty wśród współpracowników prowadzą do poczucia frustracji i wrogości wobec innych. Jednocześnie uniemożliwiają uzyskanie pomocy w realizacji zadań, która jest bardzo ważna w przeciwdziałaniu wypaleniu zawodowemu.
Brak sprawiedliwości pojawia się wówczas, gdy działania w miejscu pracy są niezgodne z zasadami wzajemnego szacunku i uczciwości. Może to dotyczyć nierównomiernego rozłożenia obowiązków w pracy, oszukiwania pracownika czy stronniczości w jego ocenie lub nagradzaniu. Jeśli pracownik nie ma możliwości obiektywnego dochodzenia swoich racji i praw lub obrony, czuje się skrzywdzony. Efektem tego jest: spadek zaangażowania, wyczerpanie emocjonalne i cynizm w podejściu do pracy.
Konflikt wartości występuje, gdy dochodzi do rozbieżności między wymogami stawianymi w pracy a osobistymi standardami pracownika. Może on czuć np. zobowiązany, a nawet przymuszony do nieetycznych działań. Pracodawca oczekuje zachowań, które nie przystają do systemu wartości człowieka. Innym źródłem konfliktu wartości w pracy może być doświadczenie rozbieżności między wzniosłym przesłaniem firmy a stosowaną na co dzień praktyką lub ukryte, niejasne cele i zadania instytucji.
Procesowi wypalenia zawodowego, podobnie jak w innych doświadczeniach związanych z przewlekłym stresem, oprócz objawów fizjologicznych, poznawczych i behawioralnych towarzyszą też te związane bezpośrednio z pracą, takie jak:
- utrata zapału,
- poczucie, że wciąż brakuje czasu,
- obawy i opór przed codziennym wyjściem do pracy,
- rosnące poczucie niekompetencji,
- narastające niezadowolenie z pracy,
- utrzymująca się złość i pielęgnowanie urazów do przełożonych, kolegów i współpracowników,
- potrzeba częstego patrzenia na zegarek,
- schematyczne traktowanie swoich podwładnych,
- niezdolność do podejmowania decyzji.
Etapy procesu wypalenia zawodowego
- W stadium ostrzegawczym pojawia się poczucie przygnębienia, irytacji, zmęczenia, ustępujące bóle głowy, przeziębienia, bezsenności. Na tym etapie należy zmniejszyć obciążenie pracą i zorganizować sobie, nawet krótki wypoczynek.
- W stadium drugim występują częste wybuchy irytacji, negatywna postawa wobec innych. W takich sytuacjach należy wziąć dłuższy urlop, a także zaangażować się w aktywność sprawiająca przyjemność poza pracą, spędzanie wolnego czasu w gronie znajomych.
- Stadium trzecie charakteryzuje się zdecydowanym pogorszeniem jakości wykonywanych zadań, uczuciem osamotnienia, wyobcowania. Pojawiają się kryzysy rodzinne, małżeńskie, przyjacielskie, choroby, a nawet depresja. Potrzebna jest tutaj specjalistyczna pomoc lekarska i/lub psychologiczna.
Źródło:
- Sposoby na stres. Poradnik dla pracodawców. – Państwowa Inspekcja Pracy (www.pip.gov.pl).
Skomentuj