Psychologiczne aspekty wypadków przy pracy

Temat wypadków przy pracy jest bardzo powszechny. Pojęcie wypadków przy pracy można rozpatrywać z psychologicznego punktu widzenia, opierając się tym samym na psychologii bezpieczeństwa pracy.

Psychologia bezpieczeństwa pracy to dział psychologii pracy, którego nadrzędnym zadaniem jest badanie zachowań ludzi w środowisku pracy pod kątem ochrony zdrowia i życia pracowników. Obejmuje ona takie zagadnienia, jak: zagrożenia wypadkowe i postawy człowieka wobec nich, cechy psychiczne ofiar wypadków oraz zapobieganie wypadkom.

Za wypadek przy pracy, zgodnie z ustawą z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:

  • podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności albo poleceń przełożonych,
  • podczas lub w związku z wykonaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy nawet bez polecenia,
  • w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.

W przeszłości służby bezpieczeństwa i higieny pracy, badając wypadek przy pracy i nie uwzględniając czynników psychologicznych, całą uwagę skupiały na ustaleniu winnego wypadku, ukarania go i zrekompensowania pracownikowi, który uległ wypadkowi poniesionych szkód. Stosunkowo bardzo mało uwagi przykładano do profilaktyki przeciwwypadkowej, aby w przyszłości takiego wypadku uniknąć.

Psychologia bezpieczeństwa pracy duży nacisk kładzie na problem zapobiegania wypadkom. Zapobieganie to nie jest możliwe bez dokładnej i szerokiej analizy przyczyn wypadków. Z punktu widzenia profilaktyki wypadek przy pracy to zakłócenie normalnego, przewidywanego i zamierzonego przebiegu pracy, w wyniku którego dochodzi do uszkodzenia maszyn, materiałów lub ludzi. Wypadki możemy podzielić na bezurazowe i urazowe. Wypadek bezurazowy powoduje tylko awarię urządzenia, bez żadnych uszkodzeń człowieka. Żaden wypadek, również ten bezurazowy nie powinien uchodzić uwagi obserwatorów, zainteresowanych zapobieganiem wypadkom w przyszłości. Sprawcą wypadku jest osoba, która w sposób świadomy lub nieświadomy przyczyniła się na powstanie wypadku. Może to być sprawca bezpośredni lub pośredni. Np. sprawcą bezpośrednim awarii obrabiarki po naprawie jest pracownik, który ją uruchomił, ale sprawcą pośrednim jest pracownik, który źle wykonał naprawę. Badając przyczyny wypadku i poszukując sprawców wypadków najczęściej dochodzimy do człowieka, który czegoś nie dopilnował, czegoś zaniedbał czy coś źle wykonał. Na podstawie badań (np. Głównego Urzędu Statystycznego) wiemy, że około 80% przypadków za przyczynę wypadku uważa się tzw. czynnik ludzki.

Zasadniczym motywem psychologicznych analiz bezpieczeństwa pracy jest poszukiwanie skutecznych działań zapobiegawczych. Koniecznym etapem staje się poznanie przyczyn wypadków czyli potencjalnych zagrożeń wypadkowych.

Wszystkie zagrożenia wypadkowe występujące na terenie zakładów pracy można zakwalifikować do jednej z następujących grup zagrożeń:

  • zagrożenia techniczne i technologiczne (projektowe, konstrukcyjne, niebezpieczne materiały, brak odpowiednich osłon itp.);
  • zagrożenia organizacyjne (niewłaściwie zaprojektowane drogi transportowe, brak ładu i porządku, niewłaściwa odzież ochronna itp.);
  • zagrożenia osobowe (stres, zły stan zdrowia, pośpiech);
  • zagrożenia środowiska społecznego (napięta atmosfera w zakładzie, na wydziale czy w grupie roboczej).

Jak już wiadomo, bardzo znaczna ilość wypadków powstaje w wyniku błędów popełnionych przez człowieka. Nie wszystkie błędy kończą się wypadkiem, ale każdy błąd może być przyczyną zagrożenia. Z tego powodu psychologia bezpieczeństwa pracy dużą uwagę przykłada do błędów popełnianych przez człowieka podczas wykonywania pracy, w szczególności mechanizmy powstawania i likwidacji błędów. Reakcją pracowników na zagrożenia wypadkowe są procesy emocjonalne. Mogą być one zarówno dodatnie jak i ujemne, bardziej lub mniej intensywne. Jeśli są zbyt słabe pracownik w ogóle nie dostrzega sygnałów zagrożenia, lub źle je odczytuje, lekceważy instrukcje bezpieczeństwa. Emocje zbyt silne utrudniają odbiór sygnałów zagrożenia. Natomiast emocje umiarkowane zwiększają aktywność i efektywność pracy. Stany emocjonalne, które powstają podczas zagrożeń wypadkowych, mogą mieć różne źródła (np. konflikt w rodzinie, w zakładzie pracy itp.).

Najskuteczniejszym sposobem przeciwdziałania powstawaniu wypadków jest odpowiednia profilaktyka przeciwwypadkowa. W tym celu należy likwidować lub ograniczyć wszelkiego rodzaju zagrożenia wypadkowe poprzez podjęcie pewnych działań psychologicznych i pozapsychologicznych (działania społeczne, ekonomiczne i fizyczne). Udział psychologii w działaniach profilaktycznych może być dwojaki: pośredni i bezpośredni. Bezpośrednio psychologia może oddziaływać na osoby zagrożone jakimś niebezpiecznym lub szkodliwym czynnikiem środowiska pracy, ustrzec od poważnego konfliktu, zmniejszyć nadmierne wymagania pracy itp.

Pośrednio – to psycholog może oddziaływać profilaktycznie na odpowiednie służby decydujące o przyjmowaniu pracownika do pracy na odpowiednie stanowisko, na współtworzenie odpowiednich programów szkolenia, bezpiecznych zachowań, dbać o sprawiedliwe rozstrzyganie sporów pracowniczych itp.

Do działań profilaktyki pozapsychologicznej między innymi możemy zaliczyć:

  • zatrudnianie do pracy na określonych stanowiskach ludzi o odpowiednich kwalifikacjach,
  • przestrzeganie przeprowadzania badań lekarskich wstępnych, okresowych i kontrolnych,
  • systematyczne doszkalanie pracowników w celu podwyższania kwalifikacji zawodowych i pod względem bezpieczeństwa pracy,
  • eksploatowanie wszelkich maszyn i urządzeń zgodnie z instrukcjami eksploatacji,
  • prawidłowe wykonywanie wszelkich napraw i przeglądów,
  • właściwe organizowanie procesów produkcyjnych,
  • nagradzanie osób przestrzegających przepisy i normy bezpieczeństwa pracy.

Podstawa prawna:

  1. Ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. z 2018 r. poz. 1376 i 1669).

Skomentuj