Rola czynników psychofizycznych w pracy

Czynniki szkodliwe w środowisku pracy dzielimy zwykle na: fizyczne, chemiczne, biologiczne i psychofizyczne. Te ostatnie często zupełnie niesłusznie są bagatelizowane.

Lekceważenie zagrożeń jakie mogą wywołać czynniki psychofizyczne w środowisku pracy może mieć bardzo duże konsekwencje. Obciążenia te bowiem stanowią obciążenia emocjonalne i umysłowe, a więc wpływają przede wszystkim na efektywność i jakość naszej pracy oraz na nasze zdrowie.

Podstawowymi postaciami obciążenia emocjonalnego w pracy są:

  1. stres,
  2. frustracja,
  3. wypalenie zawodowe.

Ad.1

Stres jest aktywną reakcją organizmu na otoczenie, na stawiane mu wymagania i pojawiające się zagrożenia czyli stresory.

Rozróżniamy stresory:

  • fizyczne (np. hałas, wahania temperatury, zmiany ciśnienia powietrza, głód, infekcja, urazy fizyczne),
  • psychiczne (nadmiar obowiązków, brak czasu, utrata kontroli),
  • społeczne (konflikty, izolacja, mobbing),
  • organizacyjne (zakres pracy, tempo, praca zmianowa).

Długotrwały stres w pracy najczęściej powodowany jest przyczynami tkwiącymi w tzw. psychospołecznych warunkach pracy, tj. w przeciążeniu ilościowym pracą, przeciążeniu jakościowym pracą, ograniczonym zakresie kontroli nad pracą, niejasności roli zawodowej, a także fizycznymi warunkami pracy.

Stres w pracy pojawia się zwykle tam, gdzie wymagania przekraczają możliwości człowieka. Czasem pracownik nie posiada wystarczająco dużo wiedzy na dany temat, nie ma umiejętności lub wsparcia innych osób do poradzenia sobie z trudnościami, które napotyka w pracy. Taka osoba znajduje się w stanie ciągłego napięcia.

W zależności od sytuacji i przyczyny stresu można odczuwać różnego rodzaju przykre uczucia takie jak: strach, lęk, złość, gniew. Gdy taki stan trwa przez dłuższy okres, osoba może zacząć tracić siły, odczuwać zmęczenie oraz bóle mięśniowo-szkieletowe. Osoba taka jest niechętna do działania, brak jej motywacji. Wydłużanie się okresu, w którym stres odgrywa rolę dominującą może doprowadzić do poczucia apatii, bezradności, utraty zaufania do firmy, niechęci do współpracowników.

Stres sam w sobie nie jest chorobą. Jest ludzką reakcją na wymagania i obowiązki stawiane nam w pracy. Niemniej jednak jego długotrwałe negatywne oddziaływanie na organizm może doprowadzić do różnego rodzaju chorób np.:

  • depresji, nerwic;
  • owrzodzenia układu pokarmowego oraz bolesnych skurczów jelit,
  • obniżenia odporności organizmu i związanych z nią chorób infekcyjnych,
  • nadciśnienia tętniczego, choroby wieńcowej, zawału mięśnia sercowego,
  • zwiększenia ryzyka zachorowania na chorobę nowotworową,
  • innych (choroby wywołane nadmiernym piciem alkoholu lub paleniem tytoniu).

Poznanie przyczyny stresu to pierwszy krok do jego zwalczenia. Natomiast kolejny to ewentualne podjęcie działań zmierzających do zapobiegania negatywnym skutkom zdrowotnym wywołanych tym czynnikiem. (opracowane na podstawie www.pip.gov.pl)

Ad. 2

Drugim omawianym obciążeniem emocjonalnym jest frustracja.

Frustracją nazywamy zespół przykrych emocji związanych z niemożliwością realizacji potrzeby lub osiągnięcia określonego celu.

Niekiedy frustracją nazywamy każdą sytuacje, która wywołuje nieprzyjemne reakcje takie jak: ból, gniew, złość, nudę, irytacje, lęk. Może to być także reakcja na jakąś przeszkodę w osiągnięciu założonego celu, do którego się dąży.

Frustracja w pracy zawodowej przejawia się w następujących sytuacjach:

  1. Niskie zarobki. Większość z nas ma zapewne wrażenie, że za mało zarabia. Oczywiście prawie zawsze można znaleźć kogoś, kto zarabia jeszcze mniej, ale raczej porównujemy się do osób, które zarabiają więcej. Frustracja pojawia się zwłaszcza wtedy, gdy wiemy ile zarabiają pozostali pracownicy w firmie.
  2. Pomijanie przy podwyżkach i awansach. Może być tak, że jesteśmy zadowoleni ze swojej pensji, ale pomimo tego, gdy dowiemy się o podwyżkach u innych członków zespołu odczuwamy frustracje. Identycznie sprawy się mają jeśli chodzi o awans, wolelibyśmy awansować sami niż nasz kolega czy koleżanka z zespołu. Tym bardziej jeśli mamy świadomość, że rzetelnie i sumiennie wykonujemy swojego obowiązki, a przez długi okres nikt nie doceni naszych starań. Dodatkowo frustracja może okazać się jeszcze większa, gdy dowiemy się, że osoby nagrodzone podwyżkami czy awansem, nie przysłużyły się swoją własną pracą, tylko znaczącą role w tym odgrywała osobista sympatia szefa.
  3. Ignorowanie pomysłów. Pracownicy to osoby mające najbliższy kontakt z klientem, są to też osoby pracujące bezpośrednio przy jakiś maszynach, dlatego to oni wiedzą najlepiej co usprawniłoby proces produkcji lub usługi. Niestety wiele firm kieruje się odgórnymi zasadami, narzuconymi w całej korporacji i tym samym zdanie zwykłego pracownika nie wpływa znacząco na decyzje wydawane przez przełożonych.
  4. Wyznaczanie do najgorszych projektów. Zakres naszych obowiązków i zadań służbowych ma olbrzymie znaczenie dla naszej satysfakcji z pracy. Jeżeli widzimy, że szef wyznacza nas ciągle do najnudniejszych projektów, które są najmniej opłacane, a prowizja za ich wykonanie jest niska to możemy czuć się niedowartościowani. Także pracownik, który ciągle przydzielany jest do najtrudniejszych projektów, na początku może z tego powodu odczuwać dumę, jednak po pewnym czasie pojawi się znużenie i chęć zajęcia się innymi zleceniami.
  5. Obarczanie uciążliwymi i niepotrzebnymi obowiązkami. Często zdanie pracodawcy różni się znacząco od zdania pracownika. Zdarza się, że pracodawca zleca nam wykonywanie zadań, które zajmują dużo czasu, tym samym pracownik nie może zająć się swoimi najważniejszymi obowiązkami, a to doprowadza do sytuacji kiedy będzie zmuszony pracować w nadgodzinach.
    Niewątpliwie jednak pewne prace można zorganizować w taki sposób, aby nie wywoływać u pracownika poczucia frustracji. Może to być np. zmiana sposobu raportowania wyników swojej pracy. Wiele osób narzeka bowiem na to, że coraz większą część pracy zabiera im generowanie raportów przeznaczonych dla kilku różnych osób. Każdy raport zawiera te same dane, ale musi być przygotowany osobno, gdyż każda z osób oczekujących na raport chce go otrzymać w innym programie, z danymi uszeregowanymi w innej kolejności, w odmiennej formie graficznej itd.

Przykładów może być wiele, warto zatem zastanowić się jak pracownikom ułatwiać pracę, a nie ją dodatkowo utrudniać.

Ad. 3

Częste przebywanie człowieka w stanie stresu przewlekłego doprowadza do wypalenia zawodowego. Wypalenie zawodowe najczęściej opisuje się jako stan wyczerpania cielesnego, duchowego lub uczuciowego. Trudno jest określić dokładny początek tego procesu. Proces wypalania zawodowego zależy od wieku i stażu pracy pracownika. Najczęściej sugeruje się, iż proces ten zaczyna się bardzo powoli i niezauważalnie, a ujawnia się nagle i z dużą siłą. Objawy mają ogromny wpływ na życie zawodowe, czas wolny od pracy, relacje ze znajomymi, związki partnerskie i funkcjonowanie jednostki w rodzinie.

Dla pracownika wypalenie zawodowe oznacza utratę motywacji do działania, obniżenie efektywności oraz brak satysfakcji z dotychczas wykonywanej pracy. Dla pracodawcy oznacza to poważny problem, mogący zakończyć się utratą dyscypliny w firmie, spadkiem wydajności zespołów i w efekcie utratą kadry.

Symptomami wypalenia zawodowego są:

Wyczerpanie emocjonalne – objawia się ono zniechęceniem do pracy, coraz mniejszym zainteresowaniem sprawami zawodowymi, obniżoną aktywnością, pesymizmem, stałym napięciem psychofizycznym, drażliwością oraz zmianami somatycznymi takimi jak: bóle głowy, bezsenność, częste przeziębienia itd.

Depersonalizacja – czyli odczłowieczenie, inaczej uprzedmiotowienie, jest próba zwiększenia psychicznego dystansu wobec osoby, z którą się pracuje. Ma ona związek z obojętnością i dystansowaniem się wobec współpracowników i klientów, obwinianiem innych za nasze niepowodzenia w pracy. Przykładem może być lekarz, który traktuje swoich pacjentów powierzchownie, stosuje szybkie i mechaniczne diagnozy, traktuje pacjenta tylko jako „jednostkę chorobową”.

Obniżenie oceny własnych dokonań w życiu zawodowym i nie tylko – poczucie marnowania czasu i wysiłku na stanowisku pracy. Objawia się ono niską samooceną swych możliwości zawodowych, poczuciem niedocenienie i własnej przegranej.

Skuteczne i szybkie rozpoznanie u siebie symptomów wypalenia zawodowego może dać szansę na odzyskanie równowagi i powrót do normalności, dlatego też ważne jest obserwowanie siebie, swoich reakcji, jak również reakcji otoczenia w kontakcie z nami.

Pamiętaj, że stres nie zawsze musi być tylko tym złym czynnikiem. Dawka stresu i dostrzegane szanse jego przezwyciężenia decydują o tym, czy stres oddziałuje na nas negatywnie, czy też pozytywnie. Każdy człowiek ma swój własny próg odporności na stres, najważniejsze to nie przegapić momentu, w którym widzimy, że nie jesteśmy w stanie racjonalnie podejmować decyzji oraz efektywnie pracować. Jeżeli nie potrafimy poradzić sobie sami nie wstydźmy się poprosić innych o pomoc.

Skomentuj