Świadczenia z tytułu wypadków przy pracy

Art. 6 ust. 1 ustawy wypadkowej określa rodzaje świadczeń z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej.

Ustalanie (badanie) okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz okoliczności i przyczyn powstania chorób zawodowych, jak to mocno podkreślono, spełnia głównie cel zapobiegawczy w zakresie ich powtarzalności. Jednak realizując ten cel nadrzędny (ogólnozakładowy), nie możemy zapomnieć o osobie (osobach) poszkodowanej w wypadku przy pracy czy w związku z chorobą zawodową.

W zależności od okoliczności prawo gwarantuje poszkodowanym różnorodne świadczenia, rekompensujące lub łagodzące dolegliwości związane ze skutkami zdarzeń mających związek z pracą.

Rodzaje świadczeń

 Art. 6 ust. 1 ustawy wypadkowej określa rodzaje świadczeń z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, jako następujące:

• zasiłek chorobowy,
• świadczenie rehabilitacyjne,
• zasiłek wyrównawczy,
• jednorazowe odszkodowanie z tytułu stałego lub długotrwałego uszczerbku na  zdrowiu,
• jednorazowe odszkodowanie dla członka rodziny osoby zmarłej na skutek wypadku  przy pracy lub choroby zawodowej,
• renta z tytułu niezdolności do pracy,
• renta szkoleniowa,
• renta rodzinna dla członków rodziny osoby zmarłej na skutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej,
• dodatek do renty rodzinnej – dla sieroty zupełnej,
• dodatek pielęgnacyjny,
• pokrycie kosztów leczenia z zakresu stomatologii i szczepień ochronnych oraz zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne.

Dodatkowo art. 231 Kodeksu Pracy przyznaje pracownikom poszkodowanym w związku z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową:

– dodatek wyrównawczy,

art. 237¹ § 2 Kodeksu pracy:

– prawo do odszkodowania za utratę lub uszkodzenie, w związku z wypadkiem, przedmiotów osobistego użytku oraz przedmiotów niezbędnych do wykonywania pracy.

Zasiłek chorobowy z ubezpieczenia powypadkowego

Przysługuje obecnie od pierwszego dnia niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem, z tym że nie przysługuje za okresy niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową, za które ubezpieczony na podstawie odrębnych przepisów zachowuje prawo do wynagrodzenia, uposażenia, stypendium lub innego świadczenia przysługującego za czas niezdolności do pracy.

Wyjątkowość regulacji dotyczących wypadków przy pracy i chorób zawodowych polega ponadto na prawie do zasiłku chorobowego, niezależnie od okresu podlegania ubezpieczeniu chorobowemu, natomiast jego wysokość jest ustalana na zasadach przewidzianych dla innych świadczeń przysługujących w okresie czasowej niezdolności do pracy.

Świadczenie rehabilitacyjne

Przysługuje ubezpieczonemu, który po wyczerpaniu zasiłku chorobowego jest nadal niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja lecznicza rokują odzyskanie zdolności do pracy.

Świadczenie to przysługuje przez okres niezbędny do przywrócenia zdolności do pracy, jednak nie dłużej niż przez 12 miesięcy.

Świadczenie rehabilitacyjne w podstawowej wysokości wynosi 90% podstawy wymiaru zasiłku chorobowego za okres pierwszych trzech miesięcy i 75% za pozostały okres, natomiast przy wypadkach przy pracy i chorobach zawodowych jest to 100% tejże podstawy wymiaru.

Zasiłek wyrównawczy

Przysługuje ubezpieczonemu będącemu pracownikiem ze zmniejszoną sprawnością do pracy (wskutek stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu), wykonującemu pracę w specjalnych warunkach (w zakładowym lub międzyzakładowym ośrodku rehabilitacji zawodowej albo u pracodawcy na wyodrębnionym stanowisku pracy, dostosowanym do potrzeb adaptacji lub przyuczenia do określonej pracy), jeżeli jego miesięczne wynagrodzenie osiągane podczas rehabilitacji jest niższe od przeciętnego wynagrodzenia pracownika (pobieranego przed podjęciem pracy w specjalnych warunkach). Zasiłek wyrównawczy stanowi tę właśnie różnicę.

Zasiłek wyrównawczy przysługuje przez okres rehabilitacji, jednak nie dłużej niż przez 24 miesiące od jej podjęcia.

O potrzebie przeprowadzenia rehabilitacji zawodowej bądź jej przerwaniu z uwagi na niecelowość podyktowaną stanem zdrowia poszkodowanego, orzeka wojewódzki ośrodek medycyny pracy lub lekarz orzecznik Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Jednorazowe odszkodowanie z tytułu stałego lub długotrwałego  uszczerbku na zdrowiu

Przysługuje ono pracownikowi, który wskutek wypadku przy pracy doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu.

Stały uszczerbek na zdrowiu — jest to naruszenie sprawności organizmu, powodujące upośledzenie czynności organizmu nierokujące poprawy.

Długotrwały uszczerbek na zdrowiu — jest to naruszenie sprawności organizmu, powodujące upośledzenie czynności organizmu na okres powyżej 6 miesięcy, które jednak może ulec poprawie.

Oceny stopnia uszczerbku na zdrowiu oraz jego związku z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową dokonuje się po zakończeniu leczenia i rehabilitacji.

Jednorazowe odszkodowanie przysługuje w wysokości 20% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej w ubiegłym roku, za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu.

Jeżeli wskutek pogorszenia się stanu zdrowia stały lub długotrwały uszczerbek, który był podstawą przyznania odszkodowania, ulegnie zwiększeniu co najmniej o 10 punktów procentowych, to jednorazowe odszkodowanie ulega zwiększeniu o 20% za każdy procent przewyższający procent, według którego ustalone było odszkodowanie.

Należy przy tym zaznaczyć, że skutek ten powoduje zwiększenie uszczerbku o 10% w stosunku do uszczerbku będącego podstawą pierwotnego odszkodowania, a nie zwiększenie uszczerbku o 10% w ogóle (np. w razie 30% uszczerbku na zdrowiu, stanowiącego podstawę odszkodowania, jego zwiększenie o 4% będzie już podstawą żądania odszkodowania uzupełniającego, a nie dopiero od 40% uszczerbku na zdrowiu).

Ponadto jednorazowe odszkodowanie ulega zwiększeniu o kwotę stanowiącą 3,5-krotność przeciętnego wynagrodzenia, jeżeli w stosunku do poszkodowanego orzeczono całkowitą niezdolność do pracy oraz niezdolność do samodzielnej egzystencji.

Jednorazowe odszkodowanie dla członków rodziny pracownika zmarłego wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej

Przysługuje członkom rodziny pracownika zmarłego wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej lub rencisty pobierającego rentę z ubezpieczenia wypadkowego.

Za członków rodziny uprawnionych do odszkodowania zostali uznani:

• małżonek (z wyjątkiem przypadków orzeczonej separacji),
• dzieci własne, dzieci drugiego małżonka, dzieci przysposobione, w tym również przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletniości wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, w tym również w ramach rodziny zastępczej, spełniające w dniu śmierci pracownika lub rencisty warunki uzyskania renty rodzinnej,
• rodzice, osoby przysposabiające, macocha oraz ojczym, jeżeli w dniu śmierci pracownika lub rencisty prowadzili z nim wspólne gospodarstwo domowe lub jeżeli ubezpieczony lub rencista bezpośrednio przed śmiercią przyczyniał się do ich utrzymania albo jeżeli ustalone zostało wyrokiem lub ugodą sądową prawo do alimentów z jego strony.
• Jeżeli do jednorazowego odszkodowania uprawniony jest tylko jeden członek, przysługuje ono w kwocie równej wysokości:
• 18-krotnego przeciętnego wynagrodzenia, gdy uprawniony jest małżonek lub dziecko,
• 9-krotnego przeciętnego wynagrodzenia, gdy uprawniony jest inny członek rodziny.

W przypadku większej liczby osób uprawnionych jednocześnie do odszkodowania kształtuje się ono następująco:

• jeżeli uprawnionymi są małżonkowie i dzieci, odszkodowanie należne dla tej grupy (18-krotne przeciętne wynagrodzenie) ulega zwiększeniu o 3,5-krotne przeciętne wynagrodzenie na każde dziecko (tak samo ustalamy odszkodowanie dla dwojga lub więcej dzieci, jeśli tylko przysługuje im prawo do odszkodowania),
• jeżeli uprawnionymi są tylko inni członkowie rodziny (poza małżonkiem i dziećmi), odszkodowanie należne na jedną osobę (tj. 9-krotność przeciętnego wynagrodzenia) zwiększamy o 3,5-krotne przeciętne wynagrodzenie na każdą osobę następną.

Przy tej samej kategorii osób uprawnionych do odszkodowania ustaloną jak wyżej kwotę odszkodowania dzieli się w równych częściach między uprawnionych.

Jednorazowe odszkodowanie z tytułu śmierci ubezpieczonego lub rencisty, który zmarł wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, ulega pomniejszeniu o kwotę jednorazowego odszkodowania z tytułu stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, wypłaconego temu pracownikowi lub renciście.

Renta z tytułu niezdolności do pracy

Przysługuje poszkodowanemu w wypadku przy pracy lub z powodu choroby zawodowej, jeśli wystąpi niezdolność do pracy wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej.

Za osobę niezdolną do pracy uznaje się osobę, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania tej zdolności po przekwalifikowaniu, przy czym częściowo niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła w znacznym stopniu zdolność do pracy zgodnie z posiadanym przez nią poziomem kwalifikacji, a za całkowicie niezdolną do pracy uważa się osobę, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy.

Ponadto w stosunku do osób, u których naruszenie sprawności organizmu występuje w stopniu powodującym konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych, jest podstawa orzeczenia niezdolności do samodzielnej egzystencji.

Ustalenie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy odbywa się według przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227, z późn. zm.), ale z uwzględnieniem korzystnych zmian przewidzianych ustawą wypadkową, a zatem renta związana z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową przysługuje:

• niezależnie od długości okresu ubezpieczenia wypadkowego,
• bez względu na datę powstania niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową,
• przy ustalaniu podstawy jej wymiaru nie stosuje się ograniczenia wskaźnika wysokości podstawy renty.

Renta może mieć charakter stały — renta stała, jeżeli niezdolność do pracy zostanie uznana za trwałą lub może być rentą okresową, jeżeli niezdolność do pracy ma charakter czasowy (okres ten wskazuje decyzja organu rentowego).

Renta wypadkowa z tytułu niezdolności do pracy nie może być niższa niż 80% podstawy jej wymiaru dla osoby całkowicie niezdolnej do pracy i 60% podstawy jej wymiaru dla osoby częściowo niezdolnej do pracy, przy czym nie może być niższa niż 120% kwoty najniższej renty z tytułu niezdolności do pracy (pozawypadkowej).

Renta szkoleniowa

Renta szkoleniowa przysługuje przez okres 6 miesięcy pracownikowi, w stosunku do którego orzeczono celowość przekwalifikowania zawodowego ze względu na niezdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie, spowodowaną wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową.

Okres ten na wniosek starosty może ulec przedłużeniu na czas niezbędny do przekwalifikowania zawodowego, nie dłużej niż o 30 miesięcy.

Renta szkoleniowa wynosi 100% podstawy jej wymiaru, nie może też być niższa niż 120% kwoty najniższej renty z tytułu niezdolności do pracy ustalonej i podwyższonej zgodnie z przepisami o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Renta rodzinna

Renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny pracownika, który zmarł wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, jak również śmierci wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej rencisty uprawnionego do renty z tytułu niezdolności do pracy.

Członkami rodziny pracownika uprawnionymi do renty rodzinnej są: małżonek, dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione, wnuki, rodzeństwo, rodzice, osoby przysposabiające, ojczym i macocha, jeżeli spełniają warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej w myśl przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Warunki te są następujące:

– dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione mają prawo do renty rodzin­nej:

• do ukończenia 16 lat,
• do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia (jeżeli wiek ten dziecko osiągnęło będąc na ostatnim roku studiów, prawo do renty rodzinnej przedłuża się do ukończenia tego roku studiów), albo
• bez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie nie­zdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy w okresie do ukończenia 16 lat lub do ukończenia nauki w szkole (nie później niż do osiągnięcia 25 lat życia),

– przyjęte na wychowanie i utrzymanie wnu­ki, rodzeństwo i inne dzieci, w tym także w ramach rodziny zastępczej, mają prawo do renty rodzinnej, jeżeli spełniają ww. warunki, a ponadto:

• zostały przyjęte na wychowanie i utrzymanie co najmniej na rok przed śmiercią ubezpieczonego (emeryta lub rencisty), chyba że śmierć była na­stępstwem wypadku, oraz
• nie mają prawa do renty po zmarłych rodzicach, a gdy rodzice żyją, jeżeli:

– nie mogą zapewnić im utrzymania albo
– ubezpieczony (emeryt lub rencista) lub jego mał­żonek był ich opiekunem ustanowionym przez sąd,

– wdowa ma prawo do renty rodzinnej, je­żeli:

• w chwili śmierci męża osiągnęła wiek 50 lat lub była niezdolna do pracy albo
• wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnione do renty rodzinnej po zmarłym mężu, które nie osiągnęło 16 lat, a jeżeli kształci się w szkole — 18 lat życia, lub jeżeli spra­wuje pieczę nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolnym do pracy, uprawnionym do renty rodzinnej,
• osiągnęła wiek 50 lat lub stała się niezdolna do pracy po śmierci męża, nie później jednak niż w cią­gu 5 lat od jego śmierci lub od zaprzestania wychowy­wania osób wymienionych powyżej,

– małżonka rozwiedziona lub wdowa, która do dnia śmierci męża nie pozostawała z nim we wspólno­ści małżeńskiej, ma prawo do renty rodzinnej, jeżeli oprócz spełnienia warunków podanych wyżej miała w dniu śmierci męża prawo do alimentów z je­go strony ustalone wyrokiem lub ugodą sądową,

– wdowa niespełniająca ww. warunków do renty ro­dzinnej i niemająca niezbęd­nych źródeł utrzymania ma prawo do okresowej renty rodzinnej:

• przez okres jednego roku od chwili śmierci męża,
• w okresie uczestniczenia w zorganizowanym szko­leniu mającym na celu uzyskanie kwalifikacji do wykonywania pracy zarobkowej, nie dłużej jednak niż przez 2 lata od chwili śmierci męża,

– wszystkie ww. warunki dotyczące wdowy stosuje się odpowiednio do wdowca,

– rodzice mają prawo do renty rodzinnej, je­żeli:

• ubezpieczony (emeryt lub rencista) bezpośrednio przed śmiercią przyczyniał się do ich utrzymania,
• spełniają odpowiednio warunki określone dla wdo­wy i wdowca.

Wysokość renty rodzinnej ustala się zgodnie z zasadami przewidzianymi dla rent rodzinnych w przepisach o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, z tym że renta rodzinna nie może być niższa niż 120% renty rodzinnej ustalonej i podwyższonej zgodnie z przepisami o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Renta rodzinna nie ulega zawieszeniu ani zmniejszeniu na zasadach określonych w ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Renta rodzinna wynosi:

– dla jednej osoby uprawnionej — 85% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu,

– dla dwóch osób uprawnionych — 90% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu,

– dla trzech lub więcej osób uprawnionych — 95% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu.

Dodatek do renty rodzinnej dla sieroty zupełnej

Przysługuje sierocie zupełnej uprawnionej do renty rodzinnej.

Na dzień wprowadzenia go ustawą o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (1 stycznia 1999 r.) określony został na kwotę 200 zł miesięcznie. Świadczenie to podlega waloryzacji i od 1 marca 2012 r. wynosi 367,79 zł.

Dodatek pielęgnacyjny

Przysługuje pracownikowi uprawnionemu do renty z tytułu niezdolności do pracy przy uznaniu całkowitej niezdolności do pracy oraz do samodzielnej egzystencji, albo z tytułu ukończenia 75 lat życia.

Osobie, która przebywa w domu opieki społecznej lub w zakładzie pielęgnacyjno-opiekuńczym dodatek ten nie przysługuje.

Na dzień jego wprowadzenia, tj. 1 stycznia 1999 r. jego wysokość ustalono na kwotę 106,41 zł miesięcznie, z tym że świadczenie to również podlega waloryzacji i od 1 marca 2012 r. wynosi 195,67 zł.

Niektóre koszty wypadków

Z funduszu wypadkowego pokrywane są koszty skutków wypadków przy pracy lub chorób zawodowych związane ze świadczeniami zdrowotnymi i szczepieniami ochronnymi, na które poszkodowany został skierowany przez lekarza orzecznika na wniosek lekarza prowadzącego. Chodzi o świadczenia, które nie są refundowane w grupie świadczeń z ubezpieczenia zdrowotnego.

Z ubezpieczenia wypadkowego pokrywane są również koszty przedmiotów ortopedycznych w wysokości udziału własnego ubezpieczonego.

Należy zatem stwierdzić, że wymienione świadczenia i środki pracownik poszkodowany otrzymuje bezpłatnie.

Przedstawione świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych przypisane zostały do uprawnień pracowniczych (członków rodzin pracownika), jako podstawowej grupy poszkodowanych w wypadkach przy pracy i w związku z chorobami zawodowymi.

Należy jednak pamiętać, że pojęciem wypadku przy pracy objęto również zdarzenia wypadkowe związane z różnorodną działalnością (quasi-pracowniczą). Tym samym wszystkie przedstawione świadczenia dotyczą również pozostałych osób i sytuacji określonych w ustawie o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy.