Transport i przeładunek materiałów niebezpiecznych

Każdy przedsiębiorca powinien zadać sobie pytanie co rozumiemy pod pojęciem materiał niebezpieczny.

Durzyński Dariusz wskazuje w publikacji Transport i magazynowanie materiałów niebezpiecznych, że zakres pojęciowy terminu „materiały niebezpieczne” stosowanego w przepisach regulujących przewóz drogowy jest znacznie szerszy niż substancje chemiczne, substancja niebezpieczna.

Materiały niebezpieczne obejmują zarówno substancje chemiczne, odpady tych substancji, jak i opakowania zanieczyszczone substancją chemiczną. Są one wytwarzane głównie przez przemysł chemiczny.

Zgodnie z ustawą o przewozie towarów niebezpiecznych, za towary (materiały) niebezpieczne należy uznać materiał lub przedmiot, który zgodnie z ADR, RID lub ADN nie jest dopuszczony, odpowiednio, do przewozu drogowego, przewozu koleją lub przewozu żeglugą śródlądową albo jest dopuszczony do takiego przewozu na warunkach określonych w tych przepisach.

Durzyński Dariusz zwraca ponadto uwagę, że substancje niebezpieczne stwarzają niebezpieczeństwo dla życia ludzi, zwierząt i środowiska. Transport dużych ilości tych materiałów jest problemem globalnym. W wyniku niekontrolowanego uwolnienia znacznych ilości substancji niebezpiecznych o właściwościach utleniających, palnych, toksycznych itp. do otoczenia (wyciek podczas awarii instalacji przemysłowej, rozszczelnienie cysterny podczas transportu, wypadek drogowy itp.) może wystąpić ryzyko katastrofy ekologicznej, co stanowi poważne zagrożenie dla ludzi oraz środowiska naturalnego.

Transport materiałów niebezpiecznych, ze względu na konieczność zapewnienia bezpieczeństwa ludzi i środowiska, podlega szczególnym rygorom w zakresie klasyfikacji materiału, jego dopuszczenia do przewozu, doboru opakowania, oznakowania oraz wymagań odnoszących się do kierowcy, środka transportu i realizacji przewozu.

Komisja Europejska w wydanych dyrektywach za priorytet działań państw członkowskich uznaje zapewnienie bezpiecznych warunków życia. W związku z tym wymagane jest zapewnienie bezpiecznego transportu towarów niebezpiecznych na całym obszarze Unii Europejskiej.

Przepisy regulujące transport materiałów niebezpiecznych
Zasady transportu materiałów niebezpiecznych zostały unormowane ustawą z dnia 19 sierpnia 2011 r. o przewozie towarów niebezpiecznych oraz w aktach wykonawczych do tej ustawy i w sporządzonej w Genewie dnia 30 września 1957 r. umowie europejskiej dotyczącej międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych (ADR) – oświadczenie rządowe z dnia 26 marca 2015 r. w sprawie wejścia w życie zmian do załączników A i B Umowy europejskiej dotyczącej międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych (ADR), sporządzonej w Genewie dnia 30 września 1957 r. (tekst jedn.: Dz.U. z 2015 r. poz. 882).

Umowa ADR zawiera część właściwą oraz załączniki A i B, które stanowią jej integralną część.

Załącznik A ADR zawiera podział wszystkich produkowanych na świecie materiałów niebezpiecznych na klasy zagrożeń oraz szczegółową klasyfikację tych materiałów w poszczególnych klasach:

1 – Materiały i przedmioty wybuchowe

2 – Gazy

3 – Materiały ciekłe zapalne

4.1 – Materiały stałe zapalne

4.2 – Materiały samozapalne

4.3 – Materiały wytwarzające w zetknięciu z wodą gazy zapalne

5.1 – Materiały utleniające

5.2 – Nadtlenki organiczne

6.1 – Materiały trujące

6.2 – Materiały zakaźne

7 – Materiały promieniotwórcze

8 – Materiały żrące

9 – Różne materiały i przedmioty niebezpieczne

Poniżej zostaną zaprezentowane jedynie zasady bezpiecznego transportu oraz przeładunku materiałów niebezpiecznych w transporcie drogowym, na podstawie przepisów ADR.

Obowiązki uczestników przewozu materiałów niebezpiecznych według ADR

Przepisy ADR określają na każdym etapie przygotowania i realizacji przewozu obowiązki poszczególnych jego uczestników:

• nadawcy (tj. producenta, importera na dany obszar celny, zleceniodawcy przewozu),
• załadowcy (zwykle pracownika nadawcy, czasem przewoźnika),
• przewoźnika (podmiotu uprawnionego do świadczenia w imieniu własnym usług przewozu ładunków),
• kierowcy (działającego w imieniu przewożącego ładunek),
• odbiorcy (przyjmującego ładunek, bez względu na jego dalsze przeznaczenie),
• rozładowcy (zdejmującego kontener, kontener do przewozu luzem, MEGC, kontener-cysternę lub cysternę przenośną z pojazdu; wyładowującego towary niebezpieczne w sztukach przesyłki, małe kontenery lub cysterny przenośne z pojazdu lub z kontenera; lub dokonującego rozładunku towarów niebezpiecznych z cysterny (pojazdu-cysterny, cysterny odejmowalnej, cysterny przenośnej lub kontenera-cysterny), z pojazdu-baterii, z MEMU, z MEGC, z pojazdu, z dużego kontenera, z małego kontenera do przewozu luzem lub z kontenera do przewozu luzem),
• innych podmiotów uczestniczących w realizacji przewozu.

Obowiązki nadawcy towarów niebezpiecznych

Nadawca towarów niebezpiecznych jest zobowiązany przekazać do przewozu wyłącznie takie przesyłki, które spełniają wymagania ADR. Zgodnie z przepisami ADR, nadawca jest zobowiązany w szczególności:

1. sprawdzić czy towary niebezpieczne przekazane do transportu są sklasyfikowane i dopuszczone do przewozu zgodnie z ADR;
2. znać charakterystykę i właściwości towaru, ponieważ na tej podstawie do materiału niebezpiecznego dobiera odpowiednie opakowanie, umieszcza na nim nalepki ostrzegawcze oraz sporządza dokumentację przewozową.

Przy transporcie większych ilości substancji niebezpiecznych nadawca jest także zobowiązany:

1. dostarczyć kierowcy instrukcję bezpieczeństwa,
2. przekazać kierowcy informacje i wymagane dokumenty przewozowe oraz dokumenty towarzyszące (zezwolenia, dopuszczenia, powiadomienia, świadectwa itd.),
3. stosować się do wymagań dotyczących sposobów nadania i ograniczeń wysyłkowych.

Jeżeli nadawca korzysta z usług innych uczestników przewozu (pakującego, załadowcy itd.), musi on podjąć odpowiednie środki dla zapewnienia aby przesyłka spełniała wymagania ADR.

W przypadku gdy nadawca działa w imieniu osoby trzeciej, osoba ta powinna poinformować nadawcę na piśmie o tym, że przewóz dotyczy towarów niebezpiecznych oraz powinna udostępnić mu niezbędne informacje i dokumenty potrzebne do wypełnienia jego obowiązków.

Obowiązki załadowcy towarów niebezpiecznych

Zgodnie z przepisami ADR załadowca jest zobowiązany w szczególności do:

1. wydawania przewoźnikowi towarów niebezpiecznych tylko w przypadku, gdy są one dopuszczone do przewozu zgodnie z ADR;
2. przy wydawaniu do przewozu opakowanych towarów niebezpiecznych lub próżnych, nieprzezroczystych opakowań, sprawdzić czy opakowania nie są uszkodzone. Nie powinien on wydać sztuki przesyłki, której opakowanie jest uszkodzone, dopóki nie zostaną usunięte uszkodzenia;
3. postępować zgodnie z przepisami szczególnymi dotyczącymi załadunku i manipulowania ładunkiem podczas załadunku towarów niebezpiecznych do pojazdu oraz dużego i małego kontenera;
4. przy załadunku sztuk przesyłki, stosować się do zakazów ładowania razem oraz wymagań dotyczących oddzielania towarów niebezpiecznych od żywności, innych artykułów spożywczych oraz karmy dla zwierząt.

Obowiązki pakującego towary niebezpieczne

Zgodnie z przepisami ADR pakujący zobowiązany jest do spełnienia:

1. wymagań dotyczących warunków pakowania, w tym pakowania razem;
2. wymagań dotyczących oznakowania i stosowania nalepek ostrzegawczych, w przypadku gdy przygotowuje sztuki przesyłki do przewozu.

Obowiązki napełniającego towary niebezpieczne

Zgodnie z przepisami ADR napełniający zobowiązany jest do:

1. upewnienia się przed napełnieniem, że cysterny i ich wyposażenie są w dobrym stanie technicznym;
2. w przypadku pojazdów-cystern, MEGC itp. należy upewnić się, że nie upłynął termin ich następnego badania;
3. napełniania cysterny jedynie materiałami niebezpiecznymi dopuszczonymi do przewozu w tych cysternach;
4. przy napełnianiu cysterny stosować się do wymagań dotyczących załadunku materiałów niebezpiecznych do sąsiednich komór cysterny;
5. podczas napełniania cysterny przestrzegać określonego dla danego materiału maksymalnego dopuszczalnego stopnia napełnienia lub maksymalnej dopuszczalnej masy zawartości na litr pojemności cysterny;
6. po napełnieniu cysterny zapewnić, że wszystkie zamknięcia są w pozycji zamkniętej oraz nie ma wycieku;

Obowiązki rozładowcy towarów niebezpiecznych

Rozładowca zgodnie z przepisami ADR powinien w szczególności:

1. upewnić się, że zostały rozładowane właściwe towary, poprzez porównanie odpowiednich informacji zawartych w dokumencie przewozowym z informacjami znajdującymi się na sztuce przesyłki;
2. sprawdzić przed i podczas rozładunku, czy opakowania, cysterna, pojazd nie są uszkodzone w stopniu zagrażającym bezpieczeństwu czynności rozładunkowych. W przypadku stwierdzenia takiego uszkodzenia, upewnić się, że rozładunek nie odbędzie się do czasu zastosowania odpowiednich środków;
3. bezpośrednio po rozładunku cysterny, pojazdu itp., należy usunąć wszystkie niebezpieczne pozostałości towarów, które podczas czynności rozładunkowych przylgnęły do wewnętrznej powierzchni cysterny. Zapewnić aby zostały zamknięte zawory i otwory inspekcyjne. Dopilnować aby zostało wykonane wymagane oczyszczenie i odkażanie pojazdów oraz kontenerów. Zapewnić usunięcie z pojazdów, kontenerów oznakowania stosowanego do transportu materiałów niebezpiecznych.

Zasady bezpieczeństwa podczas załadunku, zabezpieczania ładunku, rozładunku

Wszystkie operacje dotyczące załadunku, wyładunku i przeładunku dotyczą wszystkich opakowań i towarów niebezpiecznych, w tym wprowadzenia (i późniejszego usunięcia) każdego pojemnika, pojemnika zbiorczego, kontenera-cysterny lub cysterny przenośnej na pojeździe.

Załadunek

Kontrole przed załadunkiem i transportem towarów niebezpiecznych muszą być przeprowadzane we wszystkich okolicznościach i jeżeli którekolwiek z poniższych nie są zgodne z przepisami regulacyjnymi, ładowanie nie powinno się rozpoczynać:

• dokumentacja;
• oględziny pojazdu i jego ładunku (od oględzin samego pojazdu), pakowania, opakowania, kontenerów-cystern, opakowań zbiorczych, cystern przenośnych, itp.;
• kierowca (certyfikat szkolenia);
• transport i urządzenia bezpieczeństwa w pojeździe, w tym środków ochrony osobistej.

Zabezpieczanie ładunku

Podczas załadunku materiałów niebezpiecznych należy sprawdzać czy:

• strzałki kierunkowe na opakowaniach zostały skierowane we właściwym kierunku;
• w miarę możliwości ciecze są ładowane poniżej suchych towarów;
• rozkład obciążenia – rozłożenie wagi jest tak równomierne jak to możliwe;
• wszystkie towary niebezpieczne są przymocowane do pojazdu: niezabezpieczone towary nie mogą znaleźć się w pojeździe lub kontenerze. Towar nie powinien poruszać się w dowolnym kierunku w normalnych warunkach przewozu. Podczas korzystania z pasów zaciskowych należy uważać aby nie uszkodzić ani nie zdeformować opakowań.

Rozładunek

Rozładunek nie może być wykonany, jeżeli inspekcja wyposażenia pojazdu, kierowcy, obciążenia, transportu lub bezpieczeństwa wykazuje braki, które mogłyby mieć wpływ na bezpieczeństwo. Takie braki muszą być usunięte przed rozpoczęciem rozładunku. Ogólnie rzecz biorąc operator musi:

• sprawdzić, które towary mają być rozładowane;
• sprawdzić bezpieczeństwo ładunku i ewentualne uszkodzenia opakowania.

Podsumowanie

W artykule została wskazana jedynie część zasad i obowiązków, jakie zostały nałożone na przedsiębiorców związanych z szeroko pojętym transportem drogowym materiałów niebezpiecznych. W celu pełnego zabezpieczania transportu warto zapoznać się z pozostałymi przepisami. Szczegółowe zasady transportu kolejowego, morskiego oraz powietrznego zostały wskazane w innych aktach prawnych.

Literatura

1. Durzyński Dariusz – Transport i magazynowanie materiałów niebezpiecznych.
2. Umowa europejska dotycząca międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych (ADR), sporządzona w Genewie dnia 30 września 1957 r. (tekst jedn.: Dz.U. z 2015 r. poz. 882)
3. Ustawa z dnia 19 sierpnia 2011 r. o przewozie towarów niebezpiecznych (t. jedn. w Dz.U. z 2016 r. poz. 1834)

Norbert Szymkiewicz

źródło: artykuł z miesięcznika Przyjaciel przy Pracy