Urlop dla poratowania zdrowia nauczycieli akademickich

Niektóre zawody, w tym nauczyciele, mają specyficzne uprawnienie związane ze stanem zdrowia, tj. prawo do urlopu dla poratowania zdrowia. Celem tego urlopu jest generalnie przeprowadzenie zaleconego leczenia.

Prawo do urlopu dla poratowania zdrowia mają zarówno nauczyciele systemu oświaty, jak i nauczyciele akademiccy. Przedmiotem niniejszego artykułu są prawne aspekty orzekania o urlopie dla poratowania zdrowia nauczycieli akademickich – podlegających ustawie z 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (t.j.: DzU z 2017, poz. 2183, ze zm.). Ustawę tę stosuje się do publicznych i niepublicznych szkół wyższych.

Nauczyciele to grupa zawodowa, której zdrowie z uwagi na charakter pracy wymaga szczególnej ochrony. Nauczyciele akademiccy należą do grup zawodowych, których status zawodowy został uregulowany w odrębnym akcie prawnym – ustawie z 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (dalej: p.s.w.). Pracownikami uczelni są nauczyciele akademiccy oraz pracownicy niebędący nauczycielami akademickimi. W świetle art. 108 p.s.w. nauczycielami akademickimi są:

1.  pracownicy naukowo-dydaktyczni,
2.  pracownicy dydaktyczni,
3.  pracownicy naukowi,
4.  dyplomowani bibliotekarze oraz dyplomowani pracownicy dokumentacji i informacji naukowej.

Nauczycielem akademickim może zostać osoba, która:

1. posiada kwalifikacje określone w ustawie,
2. ma pełną zdolność do czynności prawnych,
3.  nie została ukarana prawomocnym wyrokiem sądowym za przestępstwo umyślne,
4. nie została ukarana karą dyscyplinarną pozbawienie prawa do wykonywania zawodu nauczyciela akademickiego,
5. korzysta z pełni praw publicznych.

Prawo do urlopu dla poratowania zdrowia

Rozdział 2 działu III Prawa o szkolnictwie wyższym zatytułowany jest „Stosunek pracy pracowników uczelni” i zawiera w art. 134 regulacje prawne dotyczące urlopu dla poratowania zdrowia. Urlop ten przysługuje nauczycielom akademickim po spełnieniu wymogów określonych ustawowo. W świetle art. 134 ust. 5 p.s.w. obligatoryjnymi przesłankami uzyskania prawa do urlopu dla poratowania zdrowia, które należy spełnić łącznie są:

• posiadanie statusu nauczyciela akademickiego (podleganie przepisom ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym),
• zatrudnienie w pełnym wymiarze czasu pracy w charakterze nauczyciela akademickiego,
• odpowiedni staż pracy, tj. przepracowanie co najmniej 15 lat w uczelni.

Urlop dla poratowania zdrowia przysługuje nauczycielom akademickim pozostającym w stosunku pracy, których pracodawcą jest uczelnia (zarówno publiczna, jak i niepubliczna). Nawiązanie stosunku pracy z nauczycielem akademickim następuje na podstawie mianowania albo umowy o pracę. Na podstawie mianowania zatrudnia się wyłącznie nauczyciela akademickiego posiadającego tytuł naukowy profesora. Zatrudnienie na podstawie mianowania następuje w pełnym wymiarze czasu pracy. Stosunek pracy z nauczycielem akademickim w uczelni publicznej nawiązuje i rozwiązuje rektor w trybie określonym w statucie. Natomiast stosunek pracy z nauczycielem akademickim w uczelni niepublicznej nawiązuje i rozwiązuje organ uczelni wskazany w statucie. Nawiązanie stosunku pracy z nauczycielem akademickim w uczelni publicznej, na czas określony lub nieokreślony, w wymiarze przekraczającym połowę pełnego wymiaru czasu pracy, następuje po przeprowadzeniu otwartego konkursu. Czas pracy nauczyciela akademickiego jest określony zakresem jego obowiązków dydaktycznych, naukowych i organizacyjnych.

Urlop dla poratowania zdrowia nauczyciela akademickiego ma na celu przeprowadzenie zaleconego leczenia a stan zdrowia nauczyciela powinien wymagać powstrzymania się od pracy. Łączny wymiar urlopu dla poratowania zdrowia w całym okresie zatrudnienia nauczyciela akademickiego nie może przekroczyć jednego roku. W przypadku gdy urlop dla poratowania zdrowia jest wykorzystywany w częściach, kolejnego urlopu można udzielić nie wcześniej niż po upływie trzech lat od dnia zakończenia ostatnio udzielonego urlopu.

Nauczyciel akademicki podczas korzystania z urlopu nadal pozostaje w stosunku pracy. Pobiera za ten okres wynagrodzenie, a pracodawca odprowadza od jego zarobków składki na ubezpieczenia społeczne. Wynagrodzenie za czas płatnego urlopu dla poratowania zdrowia oblicza się jak wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy.

Nauczyciel akademicki korzystający z urlopu dla poratowania zdrowia nie może w tym czasie wykonywać pracy zarobkowej (zarówno na podstawie umowy o pracę, jak i umów cywilnych) ani też prowadzić działalności gospodarczej.

Orzekanie o urlopie dla poratowania zdrowia

Nauczyciel akademicki zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy, po przepracowaniu co najmniej piętnastu lat w uczelni, ma prawo do płatnego urlopu dla poratowania zdrowia w celu przeprowadzenia zaleconego leczenia, jeżeli stan jego zdrowia wymaga powstrzymania się od pracy. Procedurę w sprawie udzielenia urlopu dla poratowania zdrowia rozpoczyna sam nauczyciel akademicki, tj. składa pisemny wniosek o udzielenie przedmiotowego urlopu do rektora. Następnie powinno zostać wydane przez uczelnię – rektora skierowanie na badanie lekarskie w celu stwierdzenia potrzeby udzielenia nauczycielowi akademickiemu urlopu dla poratowania zdrowia na wzorze określonym w rozporządzeniu wykonawczym do ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym. Szczegółowy tryb postępowania w tym pierwszym etapie ubiegania się o urlop dla poratowania zdrowia powinien być określony w statucie danej uczelni (gdzie zatrudniony jest nauczyciel).

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 3 października 2014 r. w sprawie orzekania o potrzebie udzielenia nauczycielowi akademickiemu urlopu dla poratowania zdrowia (DzU z 2014 r., poz. 1359) określa:

1. zakres oraz tryb przeprowadzania badania lekarskiego, któremu jest obowiązany poddać się nauczyciel akademicki,
2. wzór skierowania na badanie lekarskie w celu stwierdzenia potrzeby udzielenia nauczycielowi akademickiemu urlopu dla poratowania zdrowia,
3. wzór orzeczenia lekarskiego o potrzebie udzielenia nauczycielowi akademickiemu urlopu dla poratowania zdrowia.

Badanie lekarskie nauczyciela akademickiego jest przeprowadzane na podstawie skierowania wydanego przez rektora uczelni, w której nauczyciel akademicki jest zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy. Wzór skierowania na badanie określa załącznik nr 1 do ww. rozporządzenia. Nauczyciel powinien zgłosić się na badanie lekarskie w terminie nie dłuższym niż 30 dni od dnia otrzymania skierowania. Wraz ze skierowaniem powinien przedstawić uprawnionemu lekarzowi dokumentację medyczną z przebiegu dotychczasowego leczenia.

Zgodnie ze zmienioną w 2014 roku treścią ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym o potrzebie udzielenia nauczycielowi akademickiemu urlopu dla poratowania zdrowia orzeka lekarz posiadający uprawnienia do wykonywania badań profilaktycznych zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie art. 229 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy, wykonujący działalność w jednostce służby medycyny pracy, z którą uczelnia zawarła umowę na podstawie art. 12 ustawy o służbie medycyny pracy.

O urlopie dla poratowania zdrowia może orzekać tylko lekarz posiadający uprawnienia do wykonywania badań profilaktycznych pracowników określonych w kodeksie pracy (art. 229), czyli badań wstępnych, okresowych i kontrolnych. Uprawniony lekarz musi mieć kwalifikacje określone w rozporządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (t.j.: DzU z 2016 r., poz. 2067). Zgodnie z tym rozporządzeniem badania profilaktyczne wykonują przede wszystkim lekarze, którzy posiadają specjalizację w dziedzinie: medycyny pracy, medycyny przemysłowej, medycyny morskiej i tropikalnej, medycyny kolejowej, medycyny transportu, medycyny lotniczej lub higieny pracy. Uprawniony lekarz musi wykonywać swoją działalność orzeczniczą w jednostce służby medycyny pracy, z którą konkretna uczelnia zawarła umowę na podstawie art. 12 ustawy z 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyny pracy (t.j.: DzU z 2018 r., poz. 1155). Zgodnie bowiem z art.12 tej ustawy badania wstępne, okresowe i kontrolne pracowników oraz inne świadczenia zdrowotne (w tym orzekanie o urlopie dla poratowania zdrowia) są wykonywane na podstawie pisemnej umowy zawartej przez podmiot obowiązany do ich zapewnienia (przede wszystkim przez pracodawcę) z podstawową jednostką służby medycyny pracy. Jednostkami organizacyjnymi służby medycyny pracy o charakterze podstawowym są podmioty wykonujące działalność leczniczą w celu sprawowania profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracującymi (np. przychodnie medycyny pracy). Pracodawca (działając w porozumieniu z przedstawicielami pracowników, czyli przede wszystkim ze związkami zawodowymi) ma prawo swobodnego wyboru podstawowej jednostki służby medycyny pracy. Przed zmianą przepisów w 2014 roku o urlopie mógł orzekać każdy lekarz ubezpieczenia zdrowotnego leczący nauczyciela akademickiego.

Obecnie uprawniony lekarz (medycyny pracy) przeprowadza badanie lekarskie na podstawie skierowania wydanego przez rektora na wniosek nauczyciela akademickiego o udzielenie urlopu dla poratowania zdrowia. Uprawniony lekarz orzeka o potrzebie udzielenia nauczycielowi akademickiemu urlopu dla poratowania zdrowia i określa czas potrzebny na przeprowadzenie zalecanego leczenia na podstawie:

1.  wyników przeprowadzonego przez siebie badania lekarskiego,
2.  wyników badań pomocniczych lub konsultacji specjalistycznych, których wykonanie uzna za niezbędne,
3. dokumentacji medycznej z przebiegu dotychczasowego leczenia.

Badanie lekarskie przeprowadzane przez uprawnionego lekarza obejmuje badanie podmiotowe oraz przedmiotowe, z uwzględnieniem ogólnego stanu zdrowia, oceny układu krążenia, układu ruchu, układu nerwowego, układu oddechowego oraz narządu mowy. W przypadku gdy uprawniony lekarz uzna za niezbędne wykonanie badań pomocniczych lub konsultacji specjalistycznych wystawia nauczycielowi akademickiemu skierowanie na te badania lub konsultacje. Badanie lekarskie oraz konsultacje specjalistyczne lub badania pomocnicze przeprowadza się z uwzględnieniem specyfiki pracy wykonywanej przez nauczyciela akademickiego i konieczności powstrzymania się od wykonywania tej pracy z uwagi na jego stan zdrowia. Po przeprowadzeniu badania lekarskiego uprawniony lekarz wydaje orzeczenie lekarskie o potrzebie udzielenia nauczycielowi akademickiemu urlopu dla poratowania zdrowia. Orzeczenie lekarskie wydaje się w trzech egzemplarzach, z których jeden otrzymuje nauczyciel akademicki, drugi rektor uczelni, który skierował nauczyciela akademickiego na badanie, a trzeci jest dołączany do dokumentacji medycznej nauczyciela akademickiego. Wzór orzeczenia lekarskiego określa załącznik nr 2 do rozporządzenia z 3 października 2014 r. w sprawie orzekania o potrzebie udzielenia nauczycielowi akademickiemu urlopu dla poratowania zdrowia.

Nauczycielowi akademickiemu oraz uczelni przysługuje odwołanie od orzeczenia lekarskiego do wojewódzkiego ośrodka medycyny pracy właściwego ze względu na miejsce zamieszkania nauczyciela lub ze względu na siedzibę uczelni. W przypadku gdy orzeczenie lekarskie zostało wydane przez uprawnionego lekarza zatrudnionego w wojewódzkim ośrodku medycyny pracy, odwołanie od tego orzeczenia wnosi się do instytutu badawczego w dziedzinie medycyny pracy najbliższego ze względu na miejsce zamieszkania nauczyciela akademickiego lub ze względu na siedzibę uczelni. Odwołanie wraz z uzasadnieniem wnosi się na piśmie w terminie czternastu dni od dnia otrzymania orzeczenia lekarskiego, za pośrednictwem lekarza, który wydał orzeczenie. Uprawniony lekarz, za którego pośrednictwem jest wnoszone odwołanie, przekazuje je wraz z dokumentacją badań podmiotowi odwoławczemu w terminie siedmiu dni od dnia otrzymania odwołania. Badanie lekarskie w trybie odwoławczym przeprowadza się w terminie trzydziestu dni od dnia otrzymania odwołania. Orzeczenie lekarskie wydane w trybie odwoławczym jest ostateczne, co oznacza, że nie przysługuje już od niego odwołanie. Koszty badań lekarskich przeprowadzanych nie częściej niż raz na trzy lata oraz koszty badań przeprowadzanych w trybie odwoławczym ponosi uczelnia. W związku z tym nauczyciel nie ponosi kosztów związanych z procedurą realizacji prawa do urlopu dla poratowania zdrowia.

Rektor udziela nauczycielowi akademickiemu urlopu dla poratowania zdrowia na podstawie orzeczenia lekarskiego. Szczegółowe zasady i tryb udzielania urlopu dla poratowania zdrowia dla nauczycieli akademickich określa statut uczelni, w której są zatrudnieni.

Reasumując, urlop dla poratowania zdrowia jest urlopem celowym, więc powinien być wykorzystany na leczenie lub rehabilitację, według zaleceń lekarskich. Urlop udzielany jest wyłącznie na wniosek nauczyciela akademickiego spełniającego warunki ustawowe w zakresie zatrudnienia i stażu pracy przez rektora uczelni na podstawie orzeczenia lekarza medycyny pracy. Okres urlopu dla poratowania zdrowia w aspekcie uprawnień pracowniczych traktowany jest zasadniczo tak samo jak okres wykonywania pracy. Regulacje ustawowe w zakresie urlopów dla poratowania zdrowia nauczycieli korzystniejsze są dla nauczycieli systemu oświaty w stosunku do nauczycieli akademickich – z uwagi na bardziej liberalne przesłanki uzyskania przedmiotowego urlopu (znacznie niższy wymagany staż pracy: 7 lat) a także dłuższy okres urlopu (do 3 lat), a ponadto nauczyciele systemu oświaty mogą uzyskać taki urlop na podstawie skierowania na leczenie lub rehabilitację uzdrowiskową.  

Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania
w Rzeszowie. Centrum Medyczne Medyk w Rzeszowie

Artykuł z miesięcznika ATEST – Ochrona Pracy nr 7/2018. www.atest.com.pl