Urlopy dla rodziców, a obecny stan prawny

Urlopy zwłaszcza dla młodych rodziców są kwestią priorytetową. Warto w związku z tym przyjrzeć się bliżej obowiązującym regulacjom.

Podstawą prawną odnoszącą się do urlopów przysługujących rodzicom dziecka jest Kodeks pracy oraz akty prawne takie jak np.: ustawa z dnia ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (J.t.: Dz. U. z 2016 r., poz. 372, z późn. zm.) oraz rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 8 grudnia 2015 r. w sprawie wniosków dotyczących uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem oraz dokumentów dołączonych do takich wniosków (Dz. U. poz. 2243).

W obecnym stanie prawnym obowiązują dwa rodzaje urlopów związane z narodzinami dziecka. Jest to urlop macierzyński – 20 tygodni oraz urlop rodzicielski – 32 tygodnie. Łącznie daje nam to 52 tygodnie urlopu.

Urlop macierzyński

Wymiar urlopu macierzyńskiego zależny jest od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie i wynosi:

  • 20 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie,
  • 31 tygodni – w przypadku urodzenia dwojga dzieci przy jednym porodzie,
  • 33 tygodni – w przypadku urodzenia trojga dzieci przy jednym porodzie,
  • 35 tygodni – w przypadku urodzenia czworga dzieci przy jednym porodzie,
  • 37 tygodni – w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci przy jednym porodzie.

Przed przewidywaną datą porodu pracownica może wykorzystać 6 tygodni urlopu.

Urlop macierzyński jest obowiązkowy oraz płatny. 

Jednak w przypadku, gdy pracownica wykorzystała po porodzie minimum 14 tygodni tego urlopu, ma prawo zrezygnować z pozostałej jego części i powrócić do pracy. Pod warunkiem, że pozostała część urlopu będzie wykorzystana przez ojca wychowującego dziecko.

Ojciec wychowujący dziecko, który może wykorzystać pozostałą część urlopu musi być  pracownikiem, albo musi być ubezpieczony i w celu opieki nad dzieckiem przerwał działalność zarobkową. Opiekę może także sprawować inny członek najbliższej rodziny, który jest pracownikiem albo ubezpieczonym. 

Urlop macierzyński może zostać przerwany, jeżeli matka dziecka po wykorzystaniu 8 tygodni urlopu po porodzie przebywa w szpitalu, a jej stan zdrowia uniemożliwia sprawowanie opieki nad dzieckiem. W takim przypadku pozostałą część urlopu wykorzystuje ojciec wychowujący dziecko lub inny członek najbliższej rodziny.

Innymi przypadkami, w których ojciec wychowujący dziecko lub członek najbliższej rodziny ma prawo do skorzystania z urlopu macierzyńskiego są: śmierć matki dziecka, porzucenie przez matkę swojego dziecka lub jeżeli straciła ona zdolność do samodzielnej egzystencji.

Urlop macierzyński rozpoczyna się automatycznie w dniu narodzin dziecka. Matka dziecka powinnaś powiadomić o tym pracodawcę. W przypadku, jeśli zamierza skorzystać z części urlopu przed porodem, powinna złożyć odpowiedni wniosek. W każdej sytuacji, gdy matka dziecka stara się o kolejne urlopy powinna wnioskować w ciągu 21 dni przed jego rozpoczęciem.

Urlop rodzicielski

Urlop rodzicielski ma zastosowanie bezpośrednio po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego albo zasiłku macierzyńskiego, który wypłacany jest za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego.

Z urlopu rodzicielskiego mogą skorzystać zarówno matka jak i ojciec, także jednocześnie, jednak łączny wymiar urlopu rodzicielskiego nie może przekroczyć 32 lub 34 tygodni.

Rodzice, którzy wykorzystują podstawowy urlop macierzyński, mogą skorzystać z urlopu rodzicielskiego w wymiarze:

  • do 32 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka,
  • do 34 tygodni w przypadku urodzenia większej liczby dzieci przy jednym porodzie.

Urlop rodzicielski wykorzystywany jest maksymalnie w 4 częściach. Mogą go wykorzystać, aż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko skończy 6 lat.

Części na który może być podzielony urlop rodzicielski przypadać powinny bezpośrednio jedna po drugiej. Dodatkowo żadna z części urlopu rodzicielskiego nie może być krótsza niż 8 tygodni. Wyjątek stanowi:

  1. pierwsza część urlopu rodzicielskiego, która może trwać do 6 tygodni, jeżeli przy porodzie urodzone zostało jedno dziecko, 
  2. do wykorzystania pozostałej części urlopu zostało mniej niż 8 tygodni urlopu.

Wniosek o udzielenie urlopu rodzicielskiego należy złożyć w terminie nie dłuższym niż 21 dni po porodzie. Rodzice w każdej chwili mogą także zrezygnować z urlopu.

Pozostałe przewidziane w prawie urlopy dla rodziców to:

  • urlop wychowawczy
  • urlop ojcowski

Urlop wychowawczy

Jest on bezpłatny. Można z niego skorzystać zanim dziecko skończy 6 lat. Przysługuje on każdemu pracownikowi, który zatrudniony jest co najmniej 6 miesięcy. Może on trwać do 3 lat oraz może być wykorzystany przez rodziców w 5 częściach.

Maksymalny wymiar urlopu wychowawczego wynosi 36 miesięcy, czyli 3 lata. Przy czym jeden rodzic może maksymalnie wykorzystać 35 miesięcy urlopu wychowawczego, ponieważ przynajmniej jeden miesiąc jest przeznaczony wyłącznie dla drugiego rodzica.

Rodzic będzie mógł skorzystać z pełnego urlopu, czyli 36 miesięcy tylko w przypadku, jeżeli:

1) drugi rodzic dziecka nie żyje,

2) drugiemu rodzicowi dziecka nie przysługuje władza rodzicielska,

3) drugi rodzic dziecka został pozbawiony władzy rodzicielskiej albo taka władza uległa ograniczeniu lub zawieszeniu.

Pracownik musi złożyć wniosek o udzielenie urlopu wychowawczego, w terminie nie krótszym niż 21 dni przed rozpoczęciem tego urlopu.  Jeśli wniosek ten nie zostanie złożony w ustawowym terminie, pracodawca udziela urlopu wychowawczego nie później niż w dniu upływu 21 dni od daty złożenia wniosku.

Na podstawie Kodeksu pracy, w czasie urlopu wychowawczego pracownik ma prawo podjąć pracę u dotychczasowego pracodawcy lub u innego pracodawcy oraz rozpocząć naukę lub szkolenie, pod warunkiem, że nie wyłącza to możliwości sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem.

Pracownik  może też  złożyć  pisemny wniosek o obniżenie wymiaru czasu pracy do wymiaru, nie niższego niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy, w okresie w którym mógłby  korzystać z urlopu wychowawczego. Wniosek powinien złożyć do pracodawcy w terminie co najmniej 21 dni przed rozpoczęciem wykonywania pracy w obniżonym wymiarze.

Osoby korzystające z urlopu wychowawczego mogą liczyć na ochronę przed zwolnieniami z pracy. Kwestia ta uregulowana jest w Kodeksie pracy – pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie od dnia złożenia przez pracownika uprawnionego do wniosku o:

  1. udzielenie urlopu wychowawczego – do dnia zakończenia tego urlopu;
  2. obniżenie wymiaru czasu pracy – do dnia powrotu do nieobniżonego wymiaru czasu pracy, nie dłużej jednak niż przez łączny okres 12 miesięcy.

Urlop ojcowski

Wymiar urlopu ojcowskiego zawsze wynosi 2 tygodnie, przy czym za jeden tydzień przyjmuje się siedem kolejno następujących po sobie dni kalendarzowych. Z racji tego do okresu urlopu wliczane są soboty, niedziele oraz inne święta.

Pracownik-ojciec może podzielić urlop na dwie części lub wykorzystać go w całości, pamiętając, że każda z części nie może być krótsza niż 7 dni.

Urlop ojcowski jest udzielany na pisemny wniosek ojca wychowującego dziecko i powinien zostać złożony w terminie nie krótszym niż 7 dni przed rozpoczęciem korzystania z tego urlopu.

Urlop ojcowski jest płatny w 100%, a podstawę wymiaru stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstało prawo do zasiłku. Urlop ojcowski nie wpływa na obniżenie wymiaru urlopu wychowawczego.

Z urlopem ojcowskim często tożsamy bywa urlop tacierzyński, jednak są to dwa różne rodzaje urlopuprzysługujące pracownikowi ojcu.

Urlop tacierzyński jest pojęciem, które nie występuje w Kodeksie pracy. Urlop ten to nic innego jak niewykorzystana przez matkę dziecka część urlopu macierzyńskiego. Ustala się go na podstawie pomniejszenia całkowitego wymiaru urlopu macierzyńskiego o część wykorzystaną przez matkę, która wynosi minimum 14 tygodni, pamiętając jednocześnie, że wymiar urlopu macierzyńskiego jest uzależnionych od liczby urodzonych dzieci podczas jednego porodu.

Prawo do zasiłku macierzyńskiego dla bezrobotnych

W bieżącym roku rodzice mogą w dalszym ciągu korzystać ze świadczenia rodzicielskiego w wysokości 1 tys. zł netto, które wypłacane jest przez cały rok, bez względu na to jaki dochód ma dana rodzina.

Z pomocy mogą skorzystać osoby bezrobotne, studenci oraz osoby zatrudnione na umowy cywilnoprawne.

Świadczenia rodzicielskie nie przysługują w przypadku gdy:

  • co najmniej jeden rodzic otrzymuje zasiłek macierzyński,
  • rodzice dziecka zaprzestali wychowywania dziecka,
  • jeden z rodziców pobiera już świadczenie rodzicielskie,
  • świadczenia nie mogą także pobierać oboje rodzice jednocześnie na to samo dziecko.

Zgodnie z treścią art. 27 ust. 5 ustawy o świadczeniach rodzinnych (J.t.: Dz. U. z 2016 r., poz. 1518, z późn. zm.) w przypadku zbiegu uprawnień do następujących świadczeń:

1) świadczenia rodzicielskiego lub

2) świadczenia pielęgnacyjnego lub

3) specjalnego zasiłku opiekuńczego lub

4) dodatku do zasiłku rodzinnego, o którym mowa w art. 10 lub

5) zasiłku dla opiekuna, o którym mowa w Ustawie z dnia 4 kwietnia 2014 r. o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów

– przysługuje jedno z tych świadczeń, wybrane przez osobę uprawnioną.

Skomentuj