Wentylacja w walce z koronawirusem

Odpowiednia obsługa i użytkowanie instalacji sanitarnych, w tym wentylacji, wpływa na ograniczanie rozprzestrzeniania się choroby COVID-19 w środowisku pracy.

W przypadku każdej epidemii najważniejsze są sposoby rozprzestrzeniania się materiału zakaźnego. W przypadku COVID-19 zakłada się, że są dwie główne drogi zakażenia: drogą kropelkową (krople/cząsteczki powstające w trakcie kichania, kaszlu, mówienia) oraz przez kontakt powierzchniowy (nośnik np. dłoń-dłoń, dłoń-powierzchnia itd.).

Dla drogi powietrznej rozpoznane są dwa mechanizmy:

1. Transmisja przez bliski kontakt z dużymi kroplami (> 10 mikronów), które wydzielane są przez osoby zakażone i opadają na powierzchnię nie dalej niż 1-2 m od źródła. Krople te powstają w trakcie kaszlu lub kichania (kichanie zazwyczaj tworzy znacznie więcej kropli). Większość dużych kropli opada na pobliskie powierzchnie i przedmioty – takie jak stoły i biurka. Ludzie mogą się zarazić przez dotykanie skażonych powierzchni lub przedmiotów, a następnie dotykając oczu, nosa lub ust. Jeśli ludzie znajdują się w odległości 1-2 metrów od zarażonej osoby mogą zarazić się bezpośrednio, wdychając z powietrzem kropelki powstałe w trakcie kaszlu, kichania lub wdychanie przez zakażone osoby.
2. Transmisja w powietrzu przez małe krople (< 5 mikronów), które mogą unosić się w powietrzu przez kilka godzin i transportowane są na dalsze odległości. Takie krople powstają również w trakcie rozmowy, kaszlu i kichania. Małe cząsteczki (pozostałości kropelek) powstają z kropel, które odparowują (zazwyczaj w ciągu milisekund) i wysychają. Według badań cząsteczki koronawirusa mają rozmiar 80-160 nanometrów i pozostają aktywne do 3 godzin w normalnych warunkach powietrza wewnętrznego i przez 2-3 dni na powierzchniach w pomieszczeniach.  Tak małe cząsteczki wirusa mogą przemieszczać się w pomieszczeniu wraz ze strumieniem powietrza lub w instalacji wentylacyjnej w kanałach wyciągowych. Zachowanie odległości 1-2 m od zakażonej osoby może być niewystarczające. W takiej sytuacji użyteczna może być wentylacja, ponieważ usuwa większość cząsteczek.

Praktyczne zalecenia dotyczące pracy instalacji sanitarnych w czasach pandemii

1. Zwiększenie wydajności powietrza nawiewanego i wywiewnego

W budynkach wyposażonych w wentylację mechaniczną należy przedłużyć czas pracy wentylacji. W instalacjach pracujących w oparciu o programy czasowe należy zmienić harmonogramy, aby wentylacja załączała się kilka godzin wcześniej i wyłączała kilka godzin później niż przed pandemią. Najlepszym rozwiązaniem byłoby utrzymywanie ciągłej pracy wentylacji 24/7 z obniżeniem wydajności, kiedy w budynku nie przebywają ludzie. W okresie wiosennym kiedy zapotrzebowanie na ciepło i chłodzenie jest niewielkie takie założenie ma nieznaczny wpływ na zużycie energii, ale pomaga usunąć z budynku cząsteczki wirusa znajdujące się w powietrzu.

Zaleca się, aby nawiewać możliwie jak najwięcej świeżego powietrza. Podstawowym wskaźnikiem jest ilość powietrza na jedną osobę. Jeśli w wyniku racjonalnej organizacji pracy, ilość pracowników została ograniczona, nie należy ograniczać przestrzeni dla pozostałych pracowników, ale utrzymać, a nawet zwiększyć im przestrzeń między stanowiskami, tworząc sprzyjające warunki dla efektywnej wentylacji.

2. Częściej wietrzyć pomieszczenia

Ogólnym zaleceniem jest unikanie zatłoczonych i słabo wentylowanych pomieszczeń. W budynkach bez wentylacji mechanicznej zaleca się wietrzenie pomieszczeń przez otwieranie okien (znacznie częściej niż normalnie, nawet jeśli będzie to powodować dyskomfort termiczny). Przewietrzenie przez otwarte okna jest jedynym skutecznym sposobem zwiększania wymiany powietrza. Należy otworzyć okno na około 15 minut po wejściu do pomieszczenia (szczególnie jeśli w pomieszczeniu przebywały wcześniej osoby). Również w budynkach z wentylacją mechaniczną przewietrzenie przez otwieranie okien będzie skutecznym sposobem dodatkowego zwiększania wymiany powietrza.

Otwieranie okien w pomieszczeniach toalet z naturalnym systemem wentylacji lub mechaniczną wentylacją ciągową może spowodować przepływ zanieczyszczonego powietrza z toalet do innych pomieszczeń, z powodu wytworzenia się ciągu wstecznego. Nie jest zalecane otwieranie okien w toaletach. Jeśli system wentylacji toalet jest na tyle niesprawny, że nie można uniknąć otwierania okien, należy zapewnić otwarte okna również w pozostałych częściach budynku, uniemożliwiając przepływ powietrza przez cały budynek.

3. Nawilżanie i klimatyzacja nie mają szczególnego wpływu

Przenoszenie niektórych wirusów w budynku można ograniczyć, zmieniając temperaturę i wilgotność powietrza. Niestety w przypadku COVID-19 jest to niemożliwe, ponieważ SARS-CoV-2 jest odporny na zmiany warunków klimatycznych i podatny tylko na bardzo wysoką wilgotność względną powyżej 80% i temperaturę powyżej 30°C, co z kolei jest nieosiągalne i niewskazane dla pomieszczeń z innych względów (komfort cieplny, prawne uregulowania dot. maksymalnej temperatury w pomieszczeniach pracy).

Kropelki z którymi mamy w tym przypadku do czynienia (0.5 – 10 mikronów) będą odparowywać w każdych warunkach wilgotnościowych. Górne drogi oddechowe i błony śluzowe są bardziej wrażliwe na infekcje przy małej wilgotności powietrza do około 30% RH. Ta pośrednia potrzeba nawilżania nie ma znaczenia w przypadku COVID-19 biorąc pod uwagę obecną porę roku i warunki klimatyczne (od marca, warunki wilgotnościowe w budynkach w Europie przekraczają 30% RH bez nawilżania).

4. Bezpieczeństwo używania urządzeń odzysku ciepła

W niektórych przypadkach cząsteczki wirusa z powietrza wywiewanego mogą ponownie wrócić do pomieszczeń. W urządzeniach odzysku ciepła w wyniku tzw. przecieku może nastąpić przeniesienie wirusa przyczepionego do cząsteczek znajdujących się w powietrzu wywiewanym do powietrza nawiewanego. W obrotowych wymiennikach odzysku ciepła cząsteczki osadzają się na jego powierzchni po stronie powietrza wywiewanego, a następnie mogą zostać ponownie porwane przy jego obrocie przez powietrze nawiewane. Dlatego zaleca się tymczasowe wyłączenie wymiennika obrotowego na czas trwania zagrożenia wirusem SARS-CoV-2.

5. Nie używać recyrkulacji

Ponowne zanieczyszczenie powietrza cząsteczkami wirusa może nastąpić w przypadku, gdy centralna wentylacja wyposażona jest w sekcję recyrkulacji lub mieszania. Zaleca się niestosowanie recyrkulacji powietrza w trakcie trwania zagrożenia wirusem SARS-CoV-2, należy zamknąć przepustnicę recyrkulacji (z poziomu sterowania lub ręcznie). Jeżeli wyłączenie sekcji recyrkulacji prowadzi do ograniczenia wydajności systemu ogrzewania lub chłodzenia, należy przedłożyć ochronę zanieczyszczeniem wtórnym powietrza i ochronę zdrowia publicznego nad komfort cieplny pomieszczeń.

6. ​​​Czyszczenie kanałów wentylacyjnych nie ma praktycznego uzasadnienia

Czyszczenie kanałów nie zapobiega przenoszeniu się infekcji między pomieszczeniami, ponieważ system wentylacji nie jest źródłem zanieczyszczenia, jeśli zostaną wprowadzone powyższe zalecenia w zakresie odzysku ciepła i recyrkulacji. Wirusy znajdujące się w małych cząsteczkach nie będą osiadać w kanałach wentylacyjnych, tylko będą transportowane wraz ze strumieniem powietrza. Dlatego nie należy wprowadzać zmian w ustalonym harmonogramie czyszczenia i konserwacji instalacji.

7. Wymiana filtrów powietrza świeżego nie jest wymagana

W przypadku wymiany filtrów można stosować standardowe okresy konserwacji. Zabrudzone filtry nie są źródłem zanieczyszczenia, ale ograniczają przepływ świeżego powietrza, co ma negatywny wpływ na jakość powietrza w pomieszczeniu. Dlatego filtry można wymieniać według standardowego harmonogramu zgodnie ze wzrostem ciśnienia, przekroczeniu czasu serwisowego lub ustalonego kalendarza wymian.

8. Pomieszczeniowe oczyszczacze powietrza mogą sprawdzić się w szczególnych przypadkach

Oczyszczacze powietrza skutecznie usuwają cząsteczki z powietrza, dając podobny efekt jak wentylacja. Do pełnej efektywności oczyszczacz musiałby posiadać filtr klasy HEPA. Urządzenia wykorzystujące filtry elektrostatyczne będą również odpowiednie. Niestety większość oczyszczaczy w przystępnych cenach nie posiada wystarczającej skuteczności. Z uwagi na ograniczony przepływ powietrza przez oczyszczacz, powierzchnia pomieszczenia dla jakiej będą skuteczne, jest zwykle niewielka i nie przekracza 10 m². Jeśli już ktoś decyduje się na wykorzystanie oczyszczacza powietrza (zwiększanie dotychczasowej wentylacji pomieszczeń będzie bardziej skuteczne), zaleca się umieszczenie go bezpośrednio w strefie przebywania, gdzie oddychamy. Specjalne lampy UV montowane w systemach wentylacji na powietrzu nawiewanym lub bezpośrednio w pomieszczeniach są również skutecznym zabezpieczeniem, ponieważ zabijają wirusy i bakterie, ale zazwyczaj przeznaczone są tylko do zastosowań w pomieszczeniach służby zdrowia.

9. Użytkowanie desek sedesowych

Jeśli miska ustępowa wyposażona jest w deskę sedesową, zaleca się spuszczanie wody przy zamkniętej desce w celu ograniczenia rozprzestrzeniania się kropel i ich pozostałości w powietrzu.

Źródło:

1. Strona internetowa Federacji Europejskich Stowarzyszeń Ogrzewania, Wentylacji i Klimatyzacji: www.rehva.eu

Tekst oryginalny w języku angielskim: https://www.rehva.eu/fileadmin/user_upload/REHVA_COVID-19_guidance_document_ver2_20200403_1.pdf