Wpływ drgań w środowisku pracy na organizm człowieka

Długotrwałe oddziaływanie drgań mechanicznych na organizm człowieka, może skutkować nieodwracalnymi zmianami w jego narządach i układach. Wszystko to może prowadzić do choroby, zwanej chorobą wibracyjną.

Systematyczne narażenia człowieka na drgania mechaniczne może wywołać u niego zaburzenia poprawnego funkcjonowania organizmu, co w konsekwencji może doprowadzić do trwałych, nieodwracalnych zmian chorobowych. Zmiany te w dużym stopniu zależą od rodzaju drgań na które narażony jest pracownik.

Działanie drgań na organizm człowieka zależy od:

1. miejsca kontaktu człowieka z drgającym przedmiotem:

• drgania przekazywane do organizmu człowieka za pośrednictwem: stóp (w pozycji stojącej), bioder (w pozycji siedzącej) i pleców (w pozycji leżącej) zaliczamy do drgań o oddziaływaniu ogólnym; drgania te wywołują reakcje całego organizmu człowieka,
• drgania wnikające do organizmu człowieka przez kończyny górne zaliczamy do drgań o oddziaływaniu miejscowym,

2. wartości parametrów opisujących drgania:

• częstotliwości,
• przemieszczenia, prędkości, przyspieszenia,
• przebiegów drgań w czasie zmiany roboczej,
• dziennego czasu narażenia na drgania i staż pracy w narażeniu na drgania,
• kierunku działania wibracji,

oraz od wieku osoby i predyspozycji zdrowotnej, siły kontaktu operatora z narzędziem, ułożenia rąk, ramion i postawy podczas ekspozycji.
Objawy chorobowe dotyczą przede wszystkim układu nerwowego, narządu ruchu, układu krążenia i objawiają się:
3. schorzeniami naczyń krwionośnych,
4.  uszkodzeniami w układzie kostno-stawowym,
5. zaburzeniami czynności mięśni i ścięgien,
6.  zmianami w układzie nerwowym.

Zespół tych zmian nazywamy chorobą wibracyjną. Jest ona uznawana w wielu krajach, w tym także w Polsce za chorobę zawodową.
Na podstawie Centralnego Rejestru Chorób Zawodowych stworzonego przez Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera, w 2015 r. odnotowano 28 przypadków tzw. zespołu wibracyjnego, co stanowi 1,3 % wszystkich zanotowanych chorób zawodowych w Polsce w 2015 r. według jednostek chorobowych.

Skutki oddziaływania drgań mechanicznych

Zaburzenia naczyniowe
Osoby narażone na drgania miejscowe mogą uskarżać się na napadowe blednięcie palców. Zaburzenie to powodowane jest chwilowym brakiem dopływu krwi do palców. Początkowo blednięcie obejmuje koniuszki palców i przy kontynuacji ekspozycji na drgania blednięcie może rozszerzać się do podstawy palca. Niekiedy napadowe blednięcie jest poprzedzone sinicą. Napady blednięcia są bardziej powszechne w zimie niż w lecie. Sugeruje to współudział zimna i wilgoci w rozwoju tych zmian. Jeśli ekspozycja na drgania jest kontynuowana, napady blednięcia stają się częstsze i mogą występować przez cały rok. Podczas napadu blednięcia pracownicy mogą doświadczać utraty czucia dotyku i sprawności manualnej.

Zaburzenia neurologiczne
Pracownicy narażeni na drgania miejscowe uskarżają się na mrowienie i drętwienie w palcach rąk i całych kończynach górnych. Może u nich wystąpić pogorszenie czucia dotyku i temperatury. Dolegliwości związane z upośledzeniem czucia spowodowane są niedokrwieniem oraz działaniem wibracji na receptory czucia.

Zaburzenia w układzie kostnym
Wcześniejsze badania radiologiczne ujawniały wysoki odsetek wodniczek kostnych i torbieli w dłoniach i nadgarstkach u pracowników narażonych na drgania, jednak ostatnie badania nie wykazują większego wzrostu tych zmian u pracowników eksponowanych na drgania w stosunku do pracowników bez ekspozycji.

Zaburzenia w układzie mięśniowym
Pracownicy długo eksponowani na drgania skarżą się na osłabienie mięśni, bóle w dłoniach i ramionach. Stwierdzono, że ekspozycja na drgania powoduje osłabienie siły zacisku ręki. Stwierdzono również zapalenia ścięgien i zapalenia pochewek ścięgien w kończynach górnych.

Objawy chorobowe wywołane drganiami

Środki prewencyjne

Aby ograniczyć narażenie organizmu człowieka na drgania należy minimalizować ilość energii wibroakustycznej docierającej ze źródła. Pomóc w tym mogą działania opierające się na rozwiązaniach techniczno-organizacyjnych.

Działania organizacyjno-techniczne

• unikanie procesów lub metod pracy powodujących narażenie na drgania mecha­niczne i zastępowanie ich innymi, stwarzającymi mniejsze narażenia,
• dobieranie środków pracy przeznaczonych do wykonywania określonej pracy, właściwie zaprojektowanych pod względem ergonomicznym, o możliwie najniż­szym poziomie emisji drgań mechanicznych,
• ograniczanie narażenia na drgania mechaniczne środkami technicznymi (stoso­wanie materiałów, elementów i układów izolujących i tłumiących drgania, w tym amortyzowanych siedzisk, uchwytów i rękawic antywibracyjnych),
• projektowanie miejsc pracy i rozmieszczanie stanowisk pracy w sposób umożli­wiający izolację od źródeł drgań mechanicznych oraz ograniczający jednoczesne oddziaływanie wielu źródeł na pracownika,
• konserwowanie środków pracy, obiektów budowlanych, urządzeń i układów izo­lujących i tłumiących drgania mechaniczne oraz innych środków ochrony zbio­rowej,
• informowanie i szkolenie pracowników w zakresie poprawnego i bezpiecznego posługiwania się środkami pracy,
• ograniczanie czasu i poziomu narażenia oraz liczby osób narażonych na drgania mechaniczne przez właściwą organizację pracy, w szczególności stosowanie skró­conego czasu lub przerw w pracy i rotacji na stanowiskach pracy.

Bardzo ważną role w ograniczeniu narażenia na drgania mechaniczne odgrywa profilaktyka medyczna. Celem profilaktyki medycznej jest niedopuszczanie do zatrudnienia osób, które są szczególnie wrażliwe na działanie wibracji, np. na stanowiskach operatorów maszyn i narzędzi wytwarzających drgania o znacznych amplitudach.
Ważne są także badania okresowe. Osoby pracujące w środowisku pracy narażonym na czynniki niebezpieczne, w tym także drgania, powinny systematycznie poddawać się okresowym badaniom lekarskim.