Wybór i uprawnienia SIP

Sposób wyboru oraz uprawnienia organów społecznej inspekcji pracy. Społeczna inspekcja pracy jest służbą społeczną pełnioną przez pracowników, mającą na celu zapewnienie przez zakład pracy BHP.

Kandydat na społecznego inspektora pracy powinien spełniać następujące warunki:

• być pracownikiem danego zakładu pracy,
• nie zajmować stanowiska kierownika zakładu pracy lub stanowiska kierowniczego bezpośrednio podległego kierownikowi zakładu,
• posiadać niezbędną znajomość zagadnień wchodzących w zakres działania SIP,
• wykazać się odpowiednim stażem pracy:

1. ZSIP:

— w branży, do której należy zakład – 5 lat,

— w danym zakładzie – 2 lata,

       2. SIP lub GSIP:

— w branży, do której należy zakład – 2 lata,

— w danym zakładzie – jeden rok.

UWAGA!

Społecznych inspektorów pracy nie mogą wybierać osoby zatrudnione na podstawie umowy cywilnoprawnej (umowa agencyjna, umowa zlecenia itp.).

Ustawa o SIP zawiera jedynie podstawowe zasady dotyczące wyborów społecznych inspektorów pracy. Są one następujące:

• społecznych inspektorów pracy wybierają i odwołują pracownicy zakładu pracy,
• społecznych inspektorów pracy wybiera się na okres 4 lat,
• SIP i OSIP wybiera:

1. w zakładach pracy lub oddziałach liczących do 300 pracowników — ogólne zebranie pracowników zakładu pracy lub oddziału
2. w zakładach pracy lub oddziałach liczących powyżej 300 pracowników:

— ZSIP – zebranie OSIP i GSIP,

— OSIP – zebranie GSIP,

• GSIP wybiera ogólne zebranie pracowników oddziału.

Szczegółowy tryb przeprowadzania wyborów u danego pracodawcy określa „Regulamin przeprowadzania wyborów”, uchwalony przez organizacje związkowe, które są odpowiedzialne za przeprowadzenie wyborów.

Regulamin taki powinien określać przede wszystkim:

• strukturę organizacyjną SIP u danego pracodawcy,
• tryb wybierania OSIP lub ZSIP (szczególnie gdy liczba pracowników jest większa niż 300),
• sposób zgłaszania kandydatów na społecznych inspektorów pracy oraz warunki, jakie oni powinni spełniać,
• organizację przeprowadzania wyborów.

Korzystnie jest określić również sposób przeprowadzania wyborów uzupełniających, które odbywają się w przypadku:

• odwołania społecznego inspektora pracy w razie niewywiązywania się z obowiązków, na wniosek:

1.  zakładowych organizacji związkowych,
2. co najmniej jednej piątej pracowników,

• zrzeczenia się przez społecznego inspektora pracy pełnienia tej funkcji,
• ustania stosunku pracy z osobą pełniącą funkcję SIP.

UWAGA!

Społecznym inspektorem pracy może być pracownik nie będący członkiem związku zawodowego, jeżeli tak postanowią organizacje związkowe.

Uprawnienia  wynikające z ustawy o SIP

Poza podstawowymi uprawnieniami społecznych inspektorów pracy, omówionymi w rozdziale 4 niniejszego poradnika, ogólnokrajowe organizacje związkowe otrzymały w ustawie o społecznej inspekcji pracy delegację do określania wytycznych do działalności społecznych inspektorów pracy. Nie jest to jednak upoważnienie wiążące i do dzisiaj organizacje związkowe z niego nie skorzystały. Dlatego też w dalszym ciągu przy określaniu uprawnień i zasad postępowania pomocne są wytyczne tymczasowe, określone przez Radę Państwa w załączniku do uchwały Rady Państwa z dnia 6 lipca 1983 r.

Zgodnie z nimi dla realizacji zadań określonych w ustawie o społecznej inspekcji pracy, społeczni inspektorzy pracy powinni:

• w zakresie bezpieczeństwa pracy eliminować zagrożenia, które są przyczyną wypadków przy pracy i chorób zawodowych, a których likwidacja lub ograniczenie przyniesie trwałą poprawę warunków pracy,
• prowadzić kontrole w zakresie higieny pracy,
• kontrolować również przestrzeganie przepisów w zakresie prawnej ochrony pracy.

Wykonywanie tych podstawowych zadań należy do obowiązków wszystkich społecznych inspektorów pracy, zarówno GSIP, OSIP jak i ZSIP.

GSIP i OSIP (każdy w zakresie swojej działalności) mają prawo dokonywania odpowiednich wpisów (po uprzednim powiadomieniu bezpośredniego przełożonego) w oddziałowej księdze uwag, w razie stwierdzenia jakichkolwiek uchybień zauważonych w trakcie kontroli.

Jeżeli usunięcie stwierdzonego naruszenia należy do kompetencji pracodawcy, OSIP przedstawia ZSIP swoje wnioski w sprawie uwag lub zaleceń.

Działalność SIP odbywa się w pewnym stopniu doraźnie, dotyczy to przede wszystkim spraw związanych z działalnością zespołów powypadkowych, jednak korzystnym jest stworzenie rocznego planu pracy ZSIP, czy też OSIP.

Oprócz realizacji działań dotyczących wszystkich społecznych inspektorów pracy ZSIP jest ponadto obowiązany:

• sprawdzać sposób rozpatrywania uwag GSIP i OSIP wpisywanych do oddziałowych ksiąg uwag; w razie stwierdzenia, że nie są realizowane lub sposób realizacji jest niewłaściwy, informować o tym pracodawcę i zakładową organizację związkową bądź wydawać odpowiednie zalecenia,
• czuwać nad wykonaniem zaleceń, decyzji i nakazów organów nadzoru i kontroli nad warunkami pracy i zawiadamiać je w razie ich niewykonania,
• organizować szkolenia OSIP i GSIP,
• w uzgodnieniu z zakładową organizacją związkową występować do PIP:

1. z pisemnymi wnioskami o przeprowadzenie kontroli w sprawach zagrożenia życia i zdrowia pracowników, które wymagają specjalistycznej oceny,
2. w razie stwierdzenia naruszeń przepisów prawa pracy, a także ustawy o społecznej inspekcji pracy, jak również w razie niewykonywania zaleceń ZSIP, od których nie wniesiono sprzeciwu.

UWAGA!

W sprawach, w których zdaniem ZSIP nie występuje potrzeba wydania zalecenia, informuje on pracodawcę, zapisując stosowną uwagę w zakładowej księdze zaleceń i uwag.

Uprawnienia wynikające z Kodeksu pracy

W Kodeksie pracy oprócz ogólnego zapisu zawartego w art. 18⁵, który mówi o społecznej inspekcji pracy jako instytucji sprawującej społeczną kontrolę przestrzegania prawa pracy, SIP wspomniana jest jeszcze dwukrotnie:

• zapewnienie wykonania zaleceń społecznego inspektora pracy wymienione jest jako jeden z podstawowych obowiązków pracodawcy,
• społeczny inspektor pracy jest wiceprzewodniczącym komisji bezpieczeństwa i higieny pracy.

Pierwsza sytuacja była już szczegółowo omawiana we wcześniejszej treści poradnika, natomiast szczegółowego omówienia wymaga druga z nich.

Komisja bezpieczeństwa i higieny pracy jest instytucją wprowadzoną przez ustawę z dnia 2 lutego 1996 r. nowelizującą Kodeks pracy.

Zastąpiła ona istniejącą wcześniej instytucję społecznych przeglądów warunków pracy, rozszerzając jednocześnie jej zakres.

Komisja bezpieczeństwa i higieny pracy powoływana jest przez pracodawcę zatrudniającego więcej niż 250 pracowników. Stanowi ona jego organ doradczy i opiniodawczy.

W skład komisji wchodzą:

• pracodawca lub osoba przez niego upoważniona, jako jej przewodniczący,
• społeczny inspektor pracy, jako wiceprzewodniczący,
• pracownicy służby bhp,
• lekarz sprawujący opiekę zdrowotną nad pracownikami,
• przedstawiciele pracowników, wybrani przez:

1. zakładową organizację związkową,
2. pracowników (gdy u pracodawcy nie działa zakładowa organizacja związkowa).

Do podstawowych zadań komisji należy:

• dokonywanie przeglądu warunków pracy,
• okresowa ocena stanu bezpieczeństwa i higieny pracy,
• opiniowanie podejmowanych przez pracodawcę środków zapobiegających wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym,
• formułowanie wniosków dotyczących poprawy warunków pracy,
• współdziałanie z pracodawcą w realizacji jego obowiązków w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.

Komisja odbywa swoje posiedzenia nie rzadziej niż raz w kwartale w godzinach pracy. Pracownicy biorący udział w pracach komisji zachowują prawo do wynagrodzenia.

UWAGA!

Komisja może korzystać z ekspertyz lub opinii specjalistów spoza zakładu pracy, jeżeli dotyczą one wykonywanych przez nią zadań i o ile zostało to uzgodnione z pracodawcą. Koszty ekspertyz czy opinii pokrywa pracodawca.

Uprawnienia wynikające z innych aktów prawnych.

Kolejnym aktem prawnym, mówiącym o uprawnieniach społecznej inspekcji pracy jest rozporządzenie RM z dnia 1 lipca 2009 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy (Dz. U. Nr 105, poz. 870).

W myśl tego przepisu do obowiązków społecznego inspektora pracy, w razie zaistnienia wypadku, należy:

• wyrażenie zgody na decyzję pracodawcy o uruchomieniu maszyn i innych urządzeń technicznych lub dokonanie zmian w miejscu wypadku, po uprzednim dokonaniu oględzin miejsca wypadku oraz sporządzeniu, jeśli zachodzi potrzeba, szkicu lub fotografii miejsca wypadku,
• wzięcie udziału w pracach zespołu powypadkowego, w skład którego wchodzi również pracownik służby bezpieczeństwa i higieny pracy.

Zespół powypadkowy, niezwłocznie po otrzymaniu wiadomości o wypadku, jest obowiązany przystąpić do ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku, a w szczególności:

• dokonać oględzin miejsca wypadku, stanu tech­nicznego maszyn i innych urządzeń technicznych, stanu urządzeń ochronnych oraz zbadać warunki wykonywania pracy i inne okoliczności, które mogły mieć wpływ na powstanie wypadku,
• sporządzić szkic lub wykonać fotografię miejsca wypadku (jeżeli jest taka konieczność),
• wysłuchać wyjaśnień poszkodowanego, jeżeli stan jego zdrowia na to pozwala,
• zebrać informacje dotyczące wypadku od świadków wypadku,
• zasięgnąć opinii lekarza, oraz w razie potrzeby innych specjalistów, w zakresie niezbędnym do oceny rodzaju i skutków wypadku,
• zebrać inne dowody dotyczące wypadku,
• dokonać kwalifikacji prawnej wypadku (szczególnie w aspekcie, czy jest to wypadek przy pracy) zgodnie z ustawą z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. z 2009 r. Nr 167, poz. 1322, z późn. zm.),
• określić środki profilaktyczne oraz wnioski, w szczególności wynikające z oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy, na którym wystąpił wypadek.

Wstępna kwalifikacja prawna wypadku odbywa się w momencie powołania odpowiedniego składu zespołu powypadkowego, bo już wtedy często jest wiadome, czy w trakcie wypadku nastąpiła śmierć poszkodowanego i czy był to wypadek zbiorowy (w wyniku tego samego zdarzenia uległy mu co najmniej dwie osoby).

Zespół powypadkowy ustala więc przede wszystkim, czy mamy do czynienia z:

• wypadkiem przy pracy, czyli nagłym zdarzeniem wywołanym przyczyną zewnętrzną powodującym uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:

1. podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych,
2. podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności w interesie zakładu pracy, nawet bez polecenia,
3. w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy,

• wypadkiem zrównanym z wypadkiem przy pracy (w zakresie uprawnień do świadczeń), któremu pracownik uległ:

1. w czasie podróży służbowej, chyba że wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie pozostawało w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań,
2. podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony,
3. przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związkowe.

Po ustaleniu okoliczności i przyczyn wypadku zespół powypadkowy sporządza — w terminie 14 dni od uzyskania zawiadomienia o wypadku — protokół powypadkowy. Wzór tego protokołu stanowi załącznik do rozporządzenia MGiP z dnia 16 września 2004 r. w sprawie wzoru protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy (Dz. U. Nr 227, poz. 2298). Należy również pamiętać o obowiązku wypełnienia i przesłania statystycznej karty wypadku przy pracy sporządzonej zgodnie z rozporządzeniem MPiPS z dnia 7 stycznia 2009 r. w sprawie statystycznej karty wypadku przy pracy (Dz. U. Nr 14, poz. 80, z późn. zm.).

UWAGA!

Każdy członek zespołu powypadkowego ma prawo złożyć do protokołu powypadkowego zdanie odrębne, które należy uzasadnić.

Zespół powypadkowy jest obowiązany zapoznać poszkodowanego z treścią protokołu powypadkowego przed jego podpisaniem przez pracodawcę.

W przypadku, gdy mamy do czynienia z wypadkiem śmiertelnym, należy zapoznać członków rodziny zmarłego z treścią protokołu powypadkowego, oraz pouczyć ich o prawie do zgłoszenia uwag i zastrzeżeń do ustaleń w nim zawartych.

Do protokołu powypadkowego należy dołączyć:

• zapis wyjaśnień poszkodowanego,
• informacje uzyskane od świadków wypadku,
• inne dokumenty zebrane przy ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków, np.:

1. pisemną opinię lekarza,
2. pisemną opinię innych specjalistów,
3. zkice lub fotografie miejsca wypadku,
4. odrębne zdanie złożone przez członka zespołu powypadkowego,
5. uwagi i zastrzeżenia do protokołu powypadkowego, zgłoszone przez poszkodowanego lub członków rodziny zmarłego (przy wypadku śmiertelnym).

Protokół powypadkowy zatwierdza pracodawca nie później niż w ciągu 5 dni od dnia jego sporządzenia.