Wybrane zasady przyst. stanowisk dla niepełnosprawnych

Obowiązkiem zakładu, który zatrudnia pracowników, a wśród nich osoby niepełnosprawne, jest – zgodnie z kodeksem pracy – dokonanie oceny ryzyka zawodowego dla każdego stanowiska pracy.

W ramach prowadzonych działań dokonuje się identyfikacji zagrożeń na stanowiskach, w tym na stanowiskach, na których zatrudniane są osoby niepełnosprawne.

Szczególne znaczenie w przypadku osób niepełnosprawnych ma spełnienie wymagań ergonomii stanowiska pracy.

Po dokonaniu oceny prawidłowości formalnego zatrudnienia osoby niepełnosprawnej, stanowiska pracy oraz środowiska pracy, pracodawca powinien zastosować działania zapobiegawcze, do których należą: unikanie zagrożeń, wybór wyposażenia technicznego oraz metod produkcyjnych i metod pracy (łagodzenie monotonii i monotypii pracy, zmniejszanie natężenia pracy w wymuszonym tempie), zastępowanie środków niebezpiecznych bezpiecznymi lub mniej niebezpiecznymi, prowadzenie spójnej i całościowej polityki zapobiegawczej obejmującej technikę, organizację pracy, warunki pracy, stosunki społeczne i ograniczenie wpływu czynników związanych ze środowiskiem pracy, nadawanie priorytetu środkom ochrony zbiorowej przed środkami ochrony indywidualnej, właściwe informowanie i szkolenie pracowników, oraz dostosowanie pracy do wymagań pojedynczego człowieka, szczególnie przez projektowanie stanowisk pracy.

Każdy pracodawca wie jaki rodzaj pracy będzie wykonywany na konkretnym stanowisku, ale bardzo rzadko przed jego uruchomieniem projektuje go pod konkretną osobę, a ma to niebagatelne znaczenie, czy osoba pracując na danym stanowisku będzie wysoka czy niska, otyła czy szczupła, a może będzie to osoba niepełnosprawna?

Stanowisko pracy powinno być projektowane pod osobę, która ma konkretne wymiary antropometryczne, na przykład: wzrost, długość i zasięg kończyn. Wówczas będzie ono dostosowane do możliwości pracownika i nie będzie on musiał pracować w wymuszonej pozycji ciała i wkładać w pracę nadmiernego wysiłku. Są to czynniki niezmiernie istotne przy zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Unikamy w ten sposób nadmiernego zmęczenia pracownika, dodatkowych dolegliwości czy wręcz pogłębiania się niepełnosprawności.

Projektując stanowisko pracy pamiętajmy o dostosowaniu płaszczyzny pracy do wzrostu pracownika. Płaszczyzna ta powinna się znajdować na wysokości ugiętego łokcia. Jeśli praca ma się odbywać w pozycji stojącej wysokość stołu uzależniona jest od wzrostu pracownika, ale również od rodzaju pracy. Jeśli pracownik wykonuje pracę bardzo precyzyjną to jego stanowisko powinno być podniesione o 10 do 15 cm, co umożliwi mu lepszą obserwację miejsca pracy, jeśli zaś pracownik wykonuje pracę wymagającą nacisku dużą siłą, wówczas blat należy opuścić niżej, tak aby rozkład siły był bardziej równomierny.

Jeśli na stanowisku ma pracować osoba niepełnosprawna pracodawca musi wziąć pod uwagę stopień oraz rodzaj niepełnosprawności. Jeśli osoba porusza się na wózku inwalidzkim pamiętajmy, że wysokość tego blatu ma być tak dopasowana, aby swobodnie można było podjechać wózkiem.

Kolejnym elementem, na który musi zwrócić uwagę pracodawca przy dostosowaniu stanowiska pracy jest przestrzeń pracy, czyli dostęp do urządzeń, elementów sterowniczych, materiałów, narzędzi. Wszystkie te elementy muszą znajdować się w zasięgu kończyn dolnych pracownika, jeśli pracuje nogami lub kończyn górnych przy pracy wykonywanej rękoma. Należy zastosować również gradację: te elementy, których pracownik używa najczęściej powinny znajdować się w zasięgu normalnym, zaś elementy z których korzysta najrzadziej w zasięgu maksymalnym. Przy projektowaniu przestrzeni ważne są również wymiary kończyn, np. jeśli pracownik posiada drobną dłoń to drążek sterowniczy powinien być mały, przy dużej dłoni odpowiednio grubszy, tak aby obsługa nie powodowała nadmiernego zmęczenia. Takie samo podejście odnosi się również do nożnych elementów sterowniczych.

Ważnym elementem przy pracy jest czas jej wykonywania w określonej pozycji. Należy zadbać w miarę możliwości, aby projektowane stanowisko wymuszało zmianę pozycji ciała, tak aby mogły pracować różne partie mięśni pracownika.

Dobrze zaplanowane stanowisko pracy to takie, na którym pracownik lub pracownik niepełnosprawny ma możliwość wykonywania swojej pracy bez pomocy osób trzecich – współpracowników, przełożonych. Stanowisko pracy dobrze oświetlone z dobrą widocznością wszystkich elementów, na których pracuje, oraz gdzie pracownik ma możliwość zmiany pozycji ciała lub ma możliwość właściwego podparcia tułowia.

Przedstawiliśmy ogólne wytyczne do projektowania stanowisk, które dotyczą również osób niepełnosprawnych. Rozważmy teraz przypadki szczególne.

Każda osoba niepełnosprawna mimo określonych ograniczeń dysponuje konkretną wiedzą i umiejętnościami, sprawnością określonych funkcji, predyspozycjami psychicznymi, które mogą pozwolić na podjęcie niektórych zadań zawodowych. Każda osoba niepełnosprawna posiada kod niepełnosprawności, który informuje pracodawcę o przeciwwskazaniach do pracy dla pracownika posiadającego określone dysfunkcje.

Pracownicy z kodem 05-R – upośledzenie narządu ruchu – mają przeciwwskazania do: ciężkiej pracy fizycznej, pracy wymagającej ciągłego chodzenia lub stania (w przypadku schorzeń kończyn dolnych), pracy wymagającej pełnej sprawności manualnej (w przypadku schorzeń kończyn górnych), pracy w pozycji wymuszonej. Dla pracowników z niepełnosprawnością, która powoduje zmniejszenie długości kończyn należy dostosować zasięg normalny i maksymalny nie na podstawie danych zawartych w atlasach antropometrycznych, a w oparciu o rzeczywiste wymiary antropometryczne pracownika lub grupy pracowników.

Przy niepełnosprawności jednej kończyny należy pamiętać o dostosowaniu stanowiska do praworęcznego lub leworęcznego pracownika. Wszystkie elementy sterownicze muszą być usytuowane po właściwej stronie. Należy pamiętać, że osoby z niepełnosprawnością kończyn górnych nie powinny wykonywać prac, do których potrzebna jest szczególna precyzja.

Dla osób przemieszczających się na wózkach inwalidzkich ważne jest czy dysponują wózkiem aktywnym czy pasywnym. Wózek aktywny daje większe możliwości poruszania się w kierunkach bocznych. Zasięg rąk tych pracowników jest większy od pracowników na wózkach pasywnych. Poza tym wózki pasywne posiadają podłokietniki, które muszą mieścić się pod blatem, a więc musi być inna wysokość płaszczyzny roboczej. Wskazanym byłoby rozpatrzeć możliwość zainstalowania stołów o regulowanej wysokości blatu. Innym dobrym rozwiązaniem byłoby zainstalowanie uchwytów, poręczy ułatwiających wstawanie i opieranie się w czasie wstawania (np. dla osób poruszających się o kulach).

Należy wyeliminować potrzebę częstego przemieszczania się osoby ze schorzeniami dolnych kończyn, a w szczególności wyeliminować przemieszczanie się po schodach.

Pracownicy z kodem 04-O – choroby narządu wzroku – nie powinni wykonywać prac wymagających oceny odległości, precyzji narządu wzroku, na wysokości, przy obsłudze maszyn będących w ruchu, przy maszynach pod wysokim napięciem elektrycznym. Oprócz odpowiedniego dostosowania stanowiska pracy dla osób z niepełnosprawnością narządu wzroku pod względem zasięgu normalnego i maksymalnego, niezbędne jest także właściwe oznakowanie wszystkich elementów stanowiska pracy.

Stanowisko pracy osoby niewidomej lub niedowidzącej powinno być tak zorganizowane, aby jego otoczenie było stałe, niezmienne, a wszystkie potrzebne przedmioty znajdowały się w zasięgu ramion, oraz między wysokością łokciową a barkową. Elementy wystające oraz rogi (biurek, stołów) powinny być osłonięte, zaokrąglone. Drzwi nie powinny być szklane i nieprzezroczyste.

Dla osób słabowidzących ważne są barwy, które otaczają pracowników. Pamiętajmy, że należy stosować barwy jednolite jaskrawe (np. żółte), unikajmy różnych wzorów (pasków, kratek). Stosowanie barw kontrastowych ułatwia rozpoznawanie np. zmiany powierzchni, poziomu.

Stanowisko pracy powinno być urządzone w barwach kontrastowych w stosunku do ścian posadzki.

Przy niepełnosprawności wzroku ważne jest oświetlenie stanowiska pracy. Należy pamiętać, że każdy rodzaj upośledzenia wzroku należy traktować indywidualne. Przy jednych schorzeniach należy stanowisko doświetlić, przy innych (światłowstręt) oświetlenie ograniczyć. Zaleca się, aby równomierność oświetlenia pomieszczeń pracy oraz ciągów komunikacyjnych była wyższa niż wskazuje to normatyw. Ważna jest również barwa światła. Zaleca się stosowanie źródeł światła o barwach ciepłych.

Jeśli pracownik posługuje się w swojej pracy znakami alfanumerycznymi, pamiętajmy o powiększeniu i pogrubieniu czcionki, odpowiedniej interlinii, odpowiedniej liczbie znaków w wierszu. Można rozważyć zainstalowanie odpowiednio podświetlonego szkła powiększającego.

Pracownicy z kodem 03-L – zaburzenia głosu, mowy i choroby słuchu – nie po winni wykonywać prac wymagających posługiwania się tym narządem, wymagających bezpośredniego kontaktu z ludźmi, w narażeniu na hałas (jeżeli przekroczone są dopuszczalne wartości graniczne), w narażeniu na drgania i wibracje (jeżeli przekroczone są dopuszczalne wartości graniczne), na wysokości (dotyczy osób z jednoczesnym uszkodzeniem błędnika), przy obsłudze maszyn będących w ruchu (dotyczy osób z jednoczesnym uszkodzeniem błędnika).

Stanowisko pracy osoby słabosłyszącej lub głuchej przede wszystkim powinno być wyposażone w świetlne sygnalizacje bezpieczeństwa oraz sygnalizację informacyjną. Wszelkie sygnalizacje powinny znajdować się w zasięgu wzroku pracownika.

Zatrudniając pracownika z upośledzeniem słuchu należy opracować w zakładzie pracy wewnętrzny system komunikacji miedzy osobami niesłyszącymi a słyszącymi. Należy zadbać aby osoby niesłyszące mogły komunikować się w inny sposób niż głosowo, np. poprzez sygnały dźwiękowe, piktogramy, komunikatory tekstowe. W sytuacjach wykonywania prac grupowych należy ustalić prosty wizualny system porozumiewania się. Może on być oparty o system języka migowego.

Osoby, u których występuje głuchota jednostronna swoje stanowiska pracy powinny mieć usytuowane w taki sposób, aby sprawne ucho było skierowane w stronę pozostałych współpracowników.

Pracownicy z kodem 02-P – choroby psychiczne – mają przeciwwskazania do pracy w stałym stresie.

Stanowiska pracy dla tych pracowników powinny być wyposażone w instalację alarmową dźwiękową uzupełnioną o sygnalizację świetlną lub nawet wibracyjną.

Dobrze, aby w zakładzie pracy opracować wewnętrzny system porozumiewania się z osobami z niepełnosprawnością wynikającą z zaburzeń ze spektrum autyzmu.

Dla osób, które dodatkowo mają ograniczoną sprawność ruchową należy ograniczyć wykonywanie ciężkich i bardzo ciężkich prac fizycznych. Należy stosować częstsze przerwy.

Pracownicy z kodem 01-U – upośledzenie umysłowe – nie powinni pracować w stałym stresie oraz przy pracach szczególnie skomplikowanych lub wymagających nauki, przy pracach samodzielnych. Natomiast w przypadku osób z autyzmem niezbędne jest zapewnienie niezmiennego pola widzenia podczas wykonywania czynności pracy. Jedynymi zmiennymi elementami w polu widzenia pracownika powinny być te, które pracownik sam zmienia.

Stanowisko pracy powinno być wyraźnie i jednoznacznie oznakowane. Barwy na takim stanowisku powinny być stonowane, aby nie rozpraszały uwagi pracownika.

Justyna Wolanin

Stanisław Wolanin

Literatura

1. „Projektowanie obiektów, pomieszczeń oraz przystosowanie stanowisk pracy dla osób niepełnosprawnych o specyficznych potrzebach – ramowe wytyczne” pod redakcją naukową dr. hab. inż. Wiktora M. Zawieski – www.pfron.org.pl/download/1/4405/Ramowewytyczne.pdf

Artykuł z miesięcznika Przyjaciel przy Pracy nr 01/2016