Wychowanie fizyczne w szkole – rozpoznanie zagrożeń

Szkoła to miejsce, w którym uczniowie spędzają znaczną część swojego czasu. Rodzice wysyłający dzieci do szkoły są przekonani, że ich pociechy są pod dobrą opieką nauczycieli – pedagogów, ale czy tak jest?

Czy w szkole nie zdarzają się groźne okoliczności – sytuacje niebezpieczne, zdarzenia wypadkowe czy potencjalne wypadkowe?

Na stronie Ministerstwa Edukacji Narodowej w Systemie Informacji Oświatowej można znaleźć statystykę wypadków w placówkach oświatowych na przestrzeni ostatnich lat. I tak w roku szkolnym 2015/2016 wydarzyło się ogółem 65 241 wypadków, w tym 151 ciężkich i 5 śmiertelnych.

Najczęściej do urazów dochodzi na lekcjach wychowania fizycznego – ponad 38 000, w tym 60 ciężkich i 1 śmiertelny. Największy odsetek wypadków w placówkach oświatowych to uszkodzenia kończyn – ponad 50 000.

Zapewnienie uczniom bezpieczeństwa w placówkach oświatowych jest podstawowym obowiązkiem dyrektorów szkół, nauczycieli i pracowników administracji i obsługi. Uczeń musi być bezpieczny w trakcie wszystkich zajęć obowiązkowych i nieobowiązkowych organizowanych przez szkołę na terenie placówki, jak i poza nią. Taki obowiązek nakładają przepisy prawa, między innymi: ustawa z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. w Dz.U. z 2018 r. poz. 917 ze zm.), ustawa z 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tj. w Dz.U. z 2017 r. poz. 2198 ze zm.), ustawa z 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe (tj. w Dz.U. z 2018 r. poz. 996 ze zm.), ustawa z 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (t.j. w Dz.U. z 2018 r. poz. 967),rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (Dz.U. 2003 nr 6 poz. 69 ze zm.).

Z przywołanych powyżej przepisów w oczywisty sposób wynika, iż każdy dyrektor szkoły jako pracodawca ma obowiązek zapewnienia każdemu nauczycielowi, w tym nauczycielom wychowania fizycznego, bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Ale co może sam dyrektor szkoły bez wsparcia organów prowadzących? W szkole dyrektor zarządza środkami finansowymi, które przydziela mu organ prowadzący, więc to on jest pośrednio odpowiedzialne za te warunki. Bezpieczne warunki pracy nauczyciela generują w znacznej mierze bezpieczne warunki dla uczniów w czasie ich pobytu w szkole, jak również podczas zajęć obowiązkowych i nieobowiązkowych, organizowanych przez szkołę poza jej terenem.

Lekcje wychowania fizycznego, jak wskazaliśmy na początku tego artykułu, są najbardziej „niebezpiecznymi” zajęciami w szkole. Spróbujmy ustalić dlaczego tak się dzieje.

PO PIERWSZE CZYNNIK MATERIALNY

Często przyczyną jest sprzęt, jakim dysponują nauczyciele. Szkoły borykają się z problemami finansowymi, nie zawsze na wszystko wystarcza funduszy, stąd często sprzęt jakim dysponują nauczyciele wychowania fizycznego jest stary, zużyty. Dyrektorzy szkół muszą czasem wybierać między wyposażeniem pracowni komputerowej, matematycznej lub językowej (przedmioty egzaminacyjne, maturalne), czy sal gimnastycznych. Ich wybór jest oczywisty. Sale gimnastyczne są niewymiarowe, małe. Warunki prowadzenia lekcji są trudne, zwłaszcza jeśli na tej samej sali w tym samym czasie lekcję prowadzi dwóch, a czasem nawet trzech nauczycieli, w różnych grupach.

Przykład 1

W czasie zajęć zadaniem uczniów było przeskoczyć przez kozła. Nauczyciel przygotowując miejsce do ćwiczeń zabezpieczył powierzchnie zeskoku materacami. Materace były w szkole od zawsze i wszyscy nauczyciele z nich korzystali. W przeskoku jeden z uczniów spadł z kozła na rozłożone materace. Upadając doznał urazu prawej ręki. Jak się później okazało, dyrektor szkoły nie posiadał odpowiednich certyfikatów na te materace (bo były tak stare). Pytanie czy gdyby były to nowe materace, z odpowiednimi certyfikatami, to nie doszło by do urazu? Na to pytanie nie jesteśmy wstanie odpowiedzieć, ale fakt użycia nieodpowiedniego sprzętu jest niepodważalny.

CZYNNIK DRUGI – UCZNIOWIE

Dzieci i młodzież posiadają nabyte i ukształtowane umiejętności i nawyki ruchowe, różną sprawność aparatu ruchowego, różny stan zdrowia, a także niejednakowo ukształtowane cechy motoryki: gibkość, zręczność, wytrzymałość, koordynację. Na sprawność fizyczną ma również wpływ dotychczasowy styl życia rodziny, środowiska, w którym dziecko wzrasta.

Znaczna część wypadków wynika z niesprawnego sprzętu sportowego, ciasnoty na salach gimnastycznych, nieprzygotowanych w odpowiedni sposób do zajęć obiektów sportowych, śliskiej i mokrej lub nierównej nawierzchni, niedostatecznego wyposażenia w sprzęt i ubiór ćwiczącego, braków atestów na sprzęt sportowy, wykorzystywania nieodpowiednich miejsc do zajęć sportowych, niedopasowanego obuwia i ubioru, złego stanu rozbiegu, miejsca odbicia i lądowania na skoczni lekkoatletycznej.

Jednak zachowanie uczniów również jest ważną przyczyną wypadków. Uczeń na zajęciach wychowania fizycznego chce wykazać się swoją energią, naturalną skłonnością do ruchu i rywalizacji. Jest bardzo impulsywny, nieprzewidywalny. Uczeń rzadko kiedy zastanawia się nad konsekwencjami swoich czynów. To nauczyciel musi „ujarzmić” uczniów, skierować ich energię we właściwym kierunku. Nauczyciel powinien mieć dobry kontakt z uczniami, gdyż to może zapobiec wypadkom. Prowadząc zajęcia, planując intensywność ćwiczeń dla poszczególnych uczniów, może uwzględnić ich sytuację życiową, rodzinną, samopoczucie, zmęczenie. Radość u uczniów może być przyczyną ich nadmiernego pobudzenia. Dziecko chce wtedy ćwiczyć bez ochrony i najczęściej przecenia swoje możliwości fizyczne. Z kolei strach paraliżuje ruch ćwiczącego, uniemożliwia pełną koncentrację, nie pozwala na obiektywną ocenę sytuacji.

Do najczęstszych przyczyn wypadków wypływających z osobowości ćwiczącego należą: brak dyscypliny przy wykonywaniu poszczególnych ćwiczeń, przeżycia osobiste, niehigieniczny tryb życia, trema lub przedstartowa gorączka, nadmierne zmęczenie, brak rozgrzewki, znużenie, przecenianie swoich umiejętności, strach przed wykonaniem ćwiczenia, pochopne lub nieprzemyślane ćwiczenia, złośliwość w stosunku do współćwiczących, uprzedzenie do wykonania ćwiczenia, kłopoty domowe, brak znajomości zasad samoochrony. W znacznej części wypadków trudno mówić o czyjejkolwiek winie (zespół powypadkowy nie rozstrzyga o winie tylko ustala przyczyny) i jest to efektem zbieżności często drobnych okoliczności.

Przykład 2

W czasie zajęć wychowania fizycznego uczniowie grali w piłkę koszykową. Uczeń chciał zatrzymać nogą toczącą się po podłodze piłkę. Potknął się i upadł na nią. W wyniku upadku doznał urazu kolana. W tym przypadku trudno winić sprzęt, była to nieostrożność ucznia.

PO TRZECIE CZYNNIK LUDZKI – CZYLI SAMI NAUCZYCIELE

Nauczyciel wychowania fizycznego to człowiek posiadające odpowiednie kwalifikacje do zajmowania tego stanowiska, a więc osoba z ukończonymi studiami wyższymi o specjalności wychowanie fizyczne, posiadająca dodatkowo kwalifikacje pedagogiczne. Jak każdy pracownik, posiada odpowiednie orzeczenie lekarskie o braku przeciwwskazań do podjęcia obowiązków nauczyciela oraz posiada aktualne szkolenia BHP.

Szkolenie BHP to czas, w którym należy zawsze podkreślać prawny obowiązek nauczycieli wychowania fizycznego zapewnienia bezpieczeństwa uczniom. Jak wiemy z doświadczenia, zagrożenie na tych zajęciach jest bardzo realne. To w czasie tych zajęć zdarza się najwięcej wypadków. Ich skutkami zazwyczaj są drobne urazy, czy też tak zwane zdarzenia potencjalnie wypadkowe, występujące prawie na każdej lekcji. Niestety zdarzają się też wypadki poważne, wyłączające uczniów z zajęć na długi czas i wywołujące poważne uszkodzenia ciała, jak również wypadki śmiertelne.

W rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (Dz.U. 2003 nr 6 poz. 69 ze zm.) oraz w podstawach programowych wychowania fizycznego jest powiedziane, że to nauczyciel decyduje o dostosowaniu stopnia trudności i intensywności ćwiczeń do aktualnej sprawności fizycznej i wydolności ucznia, a jeśli uczeń skarży się na dolegliwości zdrowotne powinien być zwolniony z wykonywania planowanych ćwiczeń.

Nauczyciele wychowania fizycznego mają swobodę samodzielnego określania środków i form realizacji, które pozwolą uczniom zrealizować i opanować wszystkie niezbędne treści programowe.

W dużej mierze – za wypadki będące wynikiem zachowania się uczniów, odpowiadają nauczyciele wf. Rozporządzenie w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach określa ich obowiązki:

  • ćwiczenia są prowadzone z zastosowaniem metod i urządzeń zapewniających pełne bezpieczeństwo ćwiczących,
  • bramki i kosze do gry oraz inne urządzenia, których przemieszczenie się może stanowić zagrożenie dla zdrowia ćwiczących, są mocowane na stałe,
  • stan techniczny urządzeń i sprzętu sportowego jest sprawdzany przed każdymi zajęciami,
  • w salach i na boiskach oraz w miejscach wyznaczonych do uprawiania ćwiczeń fizycznych, gier i zabaw umieszcza się tablice informacyjne określające zasady bezpiecznego użytkowania urządzeń i sprzętu sportowego,
  • prowadzący zajęcia zapoznaje osoby biorące w nich udział z zasadami bezpiecznego wykonywania ćwiczeń oraz uczestniczenia w grach i zabawach.

Ale czy wszyscy nauczycie przestrzegają tych zasad? Oto przykład.

Przykład 3

Nauczyciel zgłosił swój zespół do zawodów sportowych w skoku w wzwyż. W dniu zawodów okazało się, że jeden z zawodników się rozchorował i nie przyszedł w tym dniu do szkoły. Nauczyciel zabrał na zawody innego ucznia, chociaż był świadomy, że jest on nieprzygotowany i brakuje mu podstawowych umiejętności w tej dyscyplinie. W wyniku nieprawidłowego pod względem technicznym skoku uczeń doznał uszkodzenia kręgosłupa i został sparaliżowany. Nauczyciel był oczywiście odpowiedzialny za ten wypadek. Sprawa skończyła się w sądzie, gdzie został uznany winnym narażenia ucznia na utratę zdrowia.

Nauczyciele w różny sposób naruszają obowiązki ciążące na nich. W wyniku tych naruszeń dochodzi do zróżnicowanych wypadków o różnych skutkach.

Do zachowań, które wyczerpywać mogą znamiona tego wykroczenia należeć mogą na przykład:

  • niesprawdzenie stanu przydatności do ćwiczeń urządzeń i sprzętu, który jest wykorzystywany w toku zajęć i dopuszczenie do ćwiczeń na przyrządach niesprawnych,
  • pozostawianie uczniów w trakcie ćwiczeń lub gier sportowych bez nadzoru,
  • egzekwowanie obowiązku uczestnictwa w ćwiczeniach uczniów uskarżających się na dolegliwości,
  • brak właściwego zabezpieczenia – przed niekontrolowanym użyciem przez uczniów sprzętu sportowego, którego samowolne użycie jest niebezpieczne (kula, oszczep itp.).

W każdym z wymienionych zachowań nauczyciel wf narusza obowiązujące go przepisy i zasady dotyczące zapewnienia bezpieczeństwa uczestnikom zajęć.

Z powyższych rozważań wynika, że wypadki, do jakich dochodzi na zajęciach wychowania fizycznego są wynikiem braku zachowania szczególnej ostrożności zarówno ze strony nauczycieli, jak i uczniów. Wszyscy powinniśmy dążyć do lepszego uświadomienia, zwłaszcza młodym ludziom, że ruch jest wskazany, ale zgodnie z zachowaniem pewnych zasad i reguł oraz ze zdrowym rozsądkiem.

ŹRÓDŁA

  1. Ustawa z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. w Dz.U. z 2018 r. poz. 917 ze zm.)
  2. Ustawa z 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tj. w Dz.U. z 2017 r. poz. 2198 ze zm.)
  3. Ustawa z 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe (tj. w Dz.U. z 2018 r. poz. 996 ze zm.)
  4. Ustawa z 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (t.j. w Dz.U. z 2018 r. poz. 967)
  5. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (Dz.U. 2003 nr 6 poz. 69 ze zm.)

Justyna Wolanin, Stanisław Wolanin

Artykuł z miesięcznika „Przyjaciel przy pracy” nr 7/2018

Skomentuj