Wymagania gwarantujące poprawną ocenę ryzyka

Niezbędne zasoby, to konieczne do oceny ryzyka środki finansowe, czas pracowników, narzędzia i materiały, oraz dokumenty, w których zgromadzona jest konieczna do oceny ryzyka wiedza.

Przeprowadzenie oceny ryzyka zawodowego wymaga przygotowań obejmujących:

– zapewnienie niezbędnych zasobów,
– wyznaczenie niezbędnych osób,
– określenie potrzeb szkoleniowych i przeprowadzenie szkoleń osób przeprowadzających ocenę ryzyka zawodowego,
– zapewnienie udziału pracowników w ocenie ryzyka zawodowego,
– zapewnienie osobom oceniającym ryzyko zawodowe dostępu do potrzebnych informacji,
– sporządzenie wykazu stanowisk oraz wykonanie ich analizy,
– określenie sposobu informowania o ryzyku zawodowym.

Zapewnienie niezbędnych zasobów

Niezbędne zasoby, to konieczne do oceny ryzyka środki finansowe, czas pracowników, narzędzia i materiały, oraz dokumenty, w których zgromadzona jest konieczna do oceny ryzyka wiedza. Niezbędne zasoby to również przepisy, normy, dokumentacje techniczno-ruchowe, instrukcje pracy, procedury wykonywania pracy, literatura itp.

Pracodawca wykonując ocenę ryzyka może korzystać z własnych zasobów, tj. zasobów swojej organizacji (przedsiębiorstwa, zakładu), albo zlecić jej wykonanie specjalistom spoza organizacji. Usługa specjalistów spoza organizacji może dotyczyć pełnej procedury związanej z oceną lub nawet zarządzaniem ryzykiem lub mieć charakter doradczy. Zaangażowanie specjalistów lub firmy zewnętrznej może wynikać również z potrzeb sięgnięcia do zasobów specjalistycznej wiedzy i specjalistycznych kwalifikacji koniecznych do rozwiązania problemu.

Wyznaczenie niezbędnych osób

Ocenę ryzyka zawodowego w organizacji mogą wykonywać pracownicy organizacji lub specjaliści z zewnątrz. Osoby wykonujące ocenę ryzyka zawodowego powinny posiadać niezbędną wiedzę w zakresie ochrony pracy, zarówno z zakresu technicznego bezpieczeństwa pracy, jak również z zakresu prawa pracy. Osoby te powinny umieć identyfikować zagrożenia, oceniać szkodliwe i niebezpieczne skutki tych zagrożeń oraz znać zasady stosowania środków ochrony zapobiegających tym skutkom.

Muszą posiadać wiedzę na temat zasad oceny ryzyka zawodowego, stosowanych procedur i metod. Powinny znać organizację zakładu, posiadać wiedzę na temat struktury zatrudnienia, stosowanych maszyn, urządzeń, procesów, technologii oraz materiałów. Powinny również posiadać kwalifikacje do prowadzenia konsultacji z innymi pracownikami i ekspertami zewnętrznymi oraz wykorzystywania ich wiedzy. Do oceny ryzyka zawodowego należy powołać zespół, w skład którego powinni wchodzić pracodawca lub jego przedstawiciel, wyznaczeni przez niego pracownicy i, jeżeli jest to konieczne, eksperci. Do kierowania zespołem należy wyznaczyć osobę odpowiedzialną za planowanie i koordynowanie działań. Osoba, która ma przeprowadzać ocenę ryzyka powinna być przede wszystkim kompetentna, powinna posiadać właściwe kwalifikacje do wykonania tego zadania.

Nowa norma PN-N-18002:2011 wskazała kto może oceniać ryzyko, nic w tym genialnego nie wymyślając:

— pracownik służby bhp lub osoba wykonująca zadania służby bhp (w małej firmie może to być sam praco­dawca), dla której udział w ocenie ryzyka zawodowego jest zadaniem wynikającym z przepisów prawa;

— lekarz medycyny pracy;

— osoby kierujące pracownikami;

— pracownicy i/lub ich przedstawiciele.

Często konieczne jest, by zespół wykonujący to zadanie posiadał wiedzę o różnych specjalnościach. W takich przypadkach zaleca się, by osoby takie były powoływane do zespołu okresowo (np. gdy ocena ryzyka dotyczy wydziału, na którym znajdują się maszyny lub urządzenia stwarzające specyficzne zagrożenia, urządzeń instalacji elektrycznych itp.) lub udzielały konsultacji. Jeżeli ocenę ryzyka mają przeprowadzić specjaliści z zewnątrz, to przed przystąpieniem do wyboru tych specjalistów, pracodawca powinien skonsultować się z pracownikami lub ich przedstawicielami oraz pracownikami służby bezpieczeństwa i higieny pracy.

Podobne konsultacje należy przeprowadzić po zakończeniu pracy specjalistów zewnętrznych, w celu omówienia wyników oceny i wydanych zaleceń. Zaleca się, by konsultanci zewnętrzni posiadali potwierdzenia swoich kompetencji lub kwalifikacji technicznych. Pracodawca powinien unikać zatrudniania osób z zewnątrz do rozwiązywania problemów, które mogą być rozwiązane przez pracowników organizacji.

Określenie potrzeb szkoleniowych i przeprowadzenie szkoleń osób przeprowadzających ocenę ryzyka zawodowego

Osoby przeprowadzające ocenę ryzyka powinny posiadać ogólną wiedzę w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, a ponadto umiejętności wynikające z procedury oceny ryzyka. Obowiązkiem pracodawcy jest ocenić, czy osoby, które będą wykonywać ocenę ryzyka taką wiedzę i umiejętności posiadają i, jeżeli jest to konieczne, zapewnić możliwość nabycia odpowiedniej wiedzy.

Wiedza ta może być przekazana w ramach szkoleń przeprowadzonych we własnym zakresie lub zleconych specjalistom zewnętrznym. Szkolenia powinny być przeprowadzone według szczegółowego programu. Program taki powinien zawierać, jeżeli to konieczne, poza wiedzą z bezpieczeństwa i higieny pracy z ukierunkowaniem na zagadnienia występujące w organizacji (zakładzie), wiedzę odnośnie procedury oceny ryzyka oraz ogólnego podejścia do oceny ryzyka.

Ponadto powinien dotyczyć sporządzania i wykorzystania charakterystyk stanowisk pracy i urządzeń produkcyjnych, identyfikacji i charakteryzowania zagrożeń, metod jakościowych i, jeżeli to konieczne, ilościowych oceny ryzyka, metod zastosowania i oceny środków ochrony w celu wyeliminowania lub zmniejszenia ryzyka, ustalania priorytetów w zakresie niezbędnych działań, monitorowania zagrożeń i ryzyka, informowania pracowników o zagrożeniach i ryzyku z nich wynikających, zasadach postępowania w sytuacjach awaryjnych oraz prowadzenia dokumentacji w tym zakresie.

Zapewnienie udziału pracowników w ocenie ryzyka zawodowego

Nie wszystkie czynności pracowników związane z pracą są wykonywane w oparciu o wymagania określone w przepisach i normach. Wiele wymagań dla czynności, szczególnie tych, podczas wykonywania których występujące zagrożenia nie powodują dużych skutków, nie jest ujętych przez przepisy i normy. Jeżeli pracodawca nie opracuje dla tych czynności instrukcji postępowania, pracownicy tworzą własne zasady postępowania w oparciu o przyzwyczajenia i nawyki.

Potrzebną wiedzę o tak wypracowanych zasadach (niezbędną do oceny ryzyka) można zdobyć przez obserwację procesu pracy lub przez umożliwienie pracownikom udziału w procesie oceny ryzyka. Uzyskane od nich informacje mogą być wykorzystane również do opracowania instrukcji pracy – tworzenia „prawa zakładowego”. Należy zwrócić tu uwagę na to, że informacje uzyskiwane od pracowników powinny być starannie usystematyzowane i sprawdzone, bowiem ze względu na często występujące sprzeczności w interesach zainteresowanych, informacje te mogą prowadzić do błędnych wniosków.

Zapewnienie udziału pracowników w ocenie ryzyka bardzo często ujawnia również wiele informacji związanych z nieformalnymi, niezgodnymi z zasadami i przepisami bezpieczeństwa pracy zachowaniami pracowników i dozoru. Nasilenie postępowania potocznie nazywanego „na skróty” występuje w pracach wykonywanych sporadycznie, szczególnie gdy prace te wymagają pracochłonnego przygotowania.

Zapewnienie osobom oceniającym ryzyko zawodowe dostępu do potrzebnych informacji

Osoby przeprowadzające ocenę ryzyka, poza posiadaniem niezbędnej wiedzy powinny mieć możliwość uzyskania w miejscu pracy informacji w zakresie norm i wymogów prawnych dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ryzyka występującego w danym miejscu pracy. Ponadto osoby te powinny znać właściwe zasady postępowania w tych dziedzinach, dla których nie ma norm prawnych, używanych w miejscu pracy materiałów, urządzeń i technologii, procedur wykonywania pracy oraz organizacji pracy.

Powinny znać zagrożenia, prawdopodobieństwo i częstotliwości ich występowania oraz zależności między narażeniem na zagrożenie, a skutkiem tego zagrożenia, stosowanych i możliwych do zastosowania środków ochrony eliminujących lub zmniejszających ryzyko. Aby ocena ryzyka była wykonana prawidłowo i zostały osiągnięte cele, pracodawca powinien umożliwić dostęp do tych informacji osobom wykonującym ocenę ryzyka.

Sporządzenie wykazu stanowisk oraz wykonanie ich analizy

Przystępując do oceny ryzyka należy ocenić potrzeby i zakres prac. Pomocne w tym jest wykonanie wykazu stanowisk pracy i ich analiza. Wykaz stanowisk pracy pozwala na usystematyzowanie ich ze względu na typ stanowisk, pod kątem rodzaju prowadzonych na nich prac i wykonywanych czynności. Analiza stanowisk pozwala na wstępną ocenę pod kątem zagrożeń oraz ustalenia priorytetów.

Ocena ryzyka na stanowiskach o znanych poważnych zagrożeniach, będzie wykonywana w pierwszej kolejności. Stanowiska pracy biurowej oraz inne, o niewielkich skutkach zagrożeń, można świadomie oceniać później w miarę możliwości i potrzeb. Analiza stanowisk pracy pozwala również na wytypowanie stanowisk pracy stałych, podobnych oraz często zmienianych o takich samych czynnościach i charakterystykach. Dla stanowisk stałych, podobnych pozwoli to na wykonanie analizy ryzyka z zastosowaniem zasady podobieństwa – wykonanie oceny ryzyka dla jednego stanowiska (muszą być spełnione warunki podobieństwa).

Na przykład w zakładzie, który ma wiele stanowisk tokarzy, przy czym każde z tych stanowisk posiada tę samą charakterystykę, ocenę ryzyka można wykonać dla jednego stanowiska. Dla stanowisk pracy często zmienianych, na których wykonywane są podobne czynności ocenę ryzyka można wykonać dla czynności o tych samych charakterystykach. Np. cieśla na budowie wykonuje czynności związane z przygotowaniem elementów konstrukcji, ich transportem i montażem. Czynności związane z przygotowaniem — prefabrykacja elementów — mogą być identyczne niezależnie od budowy, transport zaś i montaż elementów — różne, zależne od warunków na budowie. Ocenę ryzyka można wykonać oddzielnie dla poszczególnych etapów stanowiska cieśli — przygotowanie elementów, transport i montaż. Pozwoli to na wykorzystanie szczególnych etapów oceny ryzyka dla różnych budów.

Określenie sposobu informowania o ryzyku zawodowym

Przystępując do oceny ryzyka zawodowego, należy określić sposób informowania pracowników o ryzyku zawodowym. Od przyjętego sposobu informowania zależy sposób i szczegółowość opracowywania oceny ryzyka, a szczególnie jego dokumentowanie. Oczywiście można zastosować bardzo uproszczoną metodę informowania o ryzyku zawodowym, dając pracownikom do podpisania odpowiednio opracowany formularz.

Spełniony zostanie wymóg prawny, ale na pewno nie zostaną osiągnięte wynikające z oceny ryzyka cele. Aby te cele osiągnąć, informowanie o ryzyku zawodowym należy raczej wprowadzić do programów szkoleniowych z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy dla poszczególnych grup pracowniczych.

Odniesiona zostanie dodatkowa korzyść. Przekazywana na szkoleniu wiedza jest wiedzą praktyczną, związaną bezpośrednio z wykonywaną pracą, a nie teoretyczną. Uczestnicy szkolenia mogą brać aktywny udział w szkoleniu i dyskutować o zagadnieniach praktycznie związanych z wykonywaną pracą.

Szkolenie takie jest atrakcyjne. Informowanie o ryzyku zawodowym podczas szkoleń umożliwia również przedstawienie, jak wpływają środki ochrony na poziom ryzyka.

Identyfikacja zagrożeń

Identyfikacja zagrożeń jest procesem rozpoznawania, czy zagrożenie istnieje oraz czy zdefiniowano jego charakterystyki. Identyfikując zagrożenia stwierdza się, jaki jest stan środowiska pracy mogący spowodować wypadek, chorobę lub inną szkodę.

Identyfikację zagrożeń należy rozpocząć od zapoznania się z niezgodnościami, tzn. niespełnieniem wymagań przepisów i norm, jakie występują na stanowisku pracy, a następnie identyfikować wszystkie zagrożenia, których źródłem są występujące czynniki niebezpieczne, szkodliwe i uciążliwe.

Identyfikacja zagrożeń powinna również objąć historią stanu środowiska pracy na stanowisku, a zatem zagrożenia, które przyczyniły się w przeszłości do powstania wypadków przy pracy, chorób zawodowych, awarii, zdarzeń niebezpiecznych.

Do identyfikacji zagrożeń powinno się wykorzystać:

• listy kontrolne,
• metody zaawansowane,
• dokumentację techniczną,
• normy określające wymagania bezpieczeństwa pracy,
• dokumenty pomiarów czynników środowiska pracy.