Wymagania prawne związane z ochroną pracy młodocianych

Osoby młodociane należą do tej grupy społecznej, której należy się szczególna ochrona – także w zakresie ochrony pracy. W przepisach nastąpiły pewne zmiany w tym zakresie, w związku ze zmianami w systemie oświaty.

ZATRUDNIANIE MŁODOCIANYCH

Zagadnienie zatrudniania młodocianych reguluje m.in. ustawa z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. w Dz.U. z 2018 r. poz. 108 – Dział IX). Według obecnie obowiązującej definicji:

• Młodocianym w rozumieniu kodeksu jest osoba, która ukończyła 16 lat, a nie przekroczyła 18 lat.

Według definicji, która będzie obowiązywać z dn. 01.09.2018:

• Młodocianym w rozumieniu kodeksu jest osoba, która ukończyła 15 lat, a nie przekroczyła 18 lat.

Istnieje zasada, według zapisów art. 191 k.p., że wolno zatrudniać tylko tych młodocianych, którzy ukończyli co najmniej ośmioletnią szkołę podstawową i przedstawią świadectwo lekarskie, stwierdzające, że praca danego rodzaju nie zagraża ich zdrowiu. Młodociany nie posiadający kwalifikacji zawodowych może być zatrudniony tylko w celu przygotowania zawodowego. Kodeks pracy, w art. 200, stwarza jednak możliwości zatrudniania młodocianych w innym celu niż przygotowanie zawodowe, na podstawie umowy o pracę, przy wykonywaniu lekkich prac. Praca lekka nie może powodować zagrożenia dla życia, zdrowia i rozwoju psychofizycznego młodocianego, a także nie może mu utrudniać wypełniania obowiązku szkolnego. Wykaz lekkich prac określa pracodawca, po uzyskaniu zgody lekarza wykonującego zadania służby medycyny pracy. Dokument ten wymaga zatwierdzenia przez właściwego inspektora pracy.

Wykaz lekkich prac jest ustalany przez pracodawcę i nie może zawierać prac wzbronionych młodocianym, określonych w przepisach wydanych na podstawie art. 204 k.p. Prace te są wymienione w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (t.j. w Dz.U. z 2016 r. poz. 1509). Należy dodać, że wykaz lekkich prac ustala pracodawca w regulaminie pracy. Pracodawca, który nie ma obowiązku wydania regulaminu, ustala taki wykaz prac w osobnym dokumencie. Należy podkreślić fakt, że pracodawca jest zobowiązany zapoznać młodocianego z wykazem lekkich prac, przed rozpoczęciem przez niego pracy.

Kodeks pracy szczególną uwagę przykłada do ochrony zdrowia osób młodocianych (art. 201 k.p.). Młodociany podlega wstępnym badaniom lekarskim przed przystąpieniem do pracy oraz badaniom okresowym i kontrolnym w czasie zatrudnienia. Jeżeli lekarz orzeknie, że dana praca zagraża zdrowiu młodocianego, pracodawca jest zobowiązany zmienić rodzaj pracy, a gdy nie ma takiej możliwości, niezwłocznie rozwiązać umowę o pracę i wypłacić odszkodowanie, w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia.

Pracodawca jest ponadto zobowiązany przekazać informacje o ryzyku zawodowym, które wiąże się z pracą wykonywaną przez młodocianego, a także o zasadach ochrony przed zagrożeniami – nie tylko młodocianemu, ale również przedstawicielowi ustawowemu młodocianego. Zagadnienia szkolenia pracowników, w tym także osób młodocianych, omawia kompleksowo rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. nr 180 poz. 1860 ze zm.).

Tygodniowy wymiar czasu pracy młodocianego w okresie odbywania zajęć szkolnych nie może przekraczać 12 godzin. W dniu uczestniczenia w zajęciach szkolnych wymiar czasu pracy nie może przekraczać 2 godzin. Wymiar czasu pracy w okresie ferii szkolnych nie może przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin w tygodniu. Czas pracy osoby, która ukończyła 16 lat nie może przekroczyć 8 godz. na dobę, a gdy osoba ta nie ukończyła jeszcze 16 lat – nie może przekroczyć 6 godz. na dobę.

Wspomniany wyżej czas pracy młodocianego obowiązuje także w przypadku, gdy jest on zatrudniony u więcej niż jednego pracodawcy. Przed nawiązaniem stosunku pracy, pracodawca ma obowiązek uzyskania od młodocianego oświadczenia o zatrudnieniu, albo o nie pozostawaniu w zatrudnieniu u innego pracodawcy. Do czasu pracy młodocianego wlicza się czas nauki według programu zajęć szkolnych, bez względu na to, czy nauka ta odbywa się w godzinach pracy. Jeżeli dobowy wymiar czasu pracy młodocianego jest dłuższy niż 4,5 godz., pracodawca jest zobowiązany wprowadzić przerwę w pracy, trwającą nieprzerwanie 30 minut, wliczaną do czasu pracy.

Młodocianego nie wolno zatrudniać w godzinach nadliczbowych, ani w porze nocnej. Przerwa w pracy, obejmująca porę nocną, powinna trwać nieprzerwanie nie mniej niż 14 godzin. Pora nocna dla młodocianego przypada miedzy godzinami 22:00 i 6:00 oraz 20:00 i 6:00 – gdy osoba nie ukończyła 16 lat. Młodocianemu przysługuje w każdym tygodniu prawo do co najmniej 48 godzin nieprzerwanego odpoczynku – obejmującego niedzielę (art. 203 k.p.).

W kodeksie pracy zaznaczano też, że pracownik młodociany jest zobowiązany dokształcać się, aż do ukończenia 18 lat (art. 197 k.p.). W szczególności pracownik młodociany jest zobowiązany do dokształcania się: w zakresie ośmioletniej szkoły podstawowej, jeżeli szkoły takiej nie ukończył; w zakresie szkoły ponadpodstawowej lub w formach pozaszkolnych. Pracodawca jest zobowiązany zwolnić młodocianego od pracy na czas potrzebny do wzięcia udziału w zajęciach szkoleniowych, w związku z dokształcaniem się.

Obowiązuje ponadto jeszcze nadal rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 5 grudnia 2002 r. w sprawie przypadków, w których wyjątkowo jest dopuszczalne zatrudnianie młodocianych, którzy nie ukończyli gimnazjum, osób nie mających 16 lat, które ukończyły gimnazjum oraz osób nie mających 16 lat, które nie ukończyły gimnazjum (Dz.U. nr 214 poz. 1808). Stwierdza się tutaj m.in., że z młodocianym, który nie ukończył gimnazjum może być, na wniosek jego przedstawiciela ustawowego lub opiekuna, zawarta umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego odbywanego w formie przyuczenia do wykonywania określonej pracy.

Jest to możliwe, jeżeli młodociany został przyjęty do oddziału przysposabiającego do pracy, utworzonego w gimnazjum oraz uzyskał pozytywną opinię poradni psychologiczno-pedagogicznej albo uzyskał zezwolenie dyrektora gimnazjum, w którego obwodzie mieszka, na spełnianie obowiązku szkolnego poza szkołą oraz uzyskał pozytywną opinię poradni psychologiczno-pedagogicznej. W przypadku młodocianego, który nie ukończył gimnazjum, a spełnia obowiązek szkolny poza szkołą, może być, po ukończeniu przez niego przygotowania zawodowego w formie przyuczenia do wykonywania określonej pracy, zawarta umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego w formie nauki zawodu.

Artykuł 205 k.p. poświęcony jest urlopom wypoczynkowym. Młodocianemu, posiadającemu status pracownika zakładu, przysługuje zwykły urlop wypoczynkowy. Jest to w sumie 26 dni roboczych – w tym 12 dni po 6-ciu miesiącach pracy. Młodocianemu uczęszczającemu do szkoły należy udzielić urlopu w okresie ferii szkolnych. Młodocianemu, który nie nabył prawa do urlopu, pracodawca może, na jego wniosek, udzielić zaliczkowo urlopu w okresie ferii szkolnych. Pracodawca jest zobowiązany, na wniosek młodocianego ucznia szkoły dla pracujących, udzielić mu w okresie ferii szkolnych urlopu bezpłatnego w wymiarze nie przekraczającym, łącznie z urlopem wypoczynkowym, dwu miesięcy. Okres urlopu bezpłatnego wlicza się do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze.

PRZYGOTOWANIE ZAWODOWE

Pracodawca zatrudniający młodocianych w celu przygotowania zawodowego odbywanego w formie nauki zawodu kieruje ich na dokształcanie teoretyczne do zasadniczej szkoły zawodowej, albo kieruje ich na dokształcanie teoretyczne do ośrodka dokształcania i doskonalenia zawodowego, albo organizuje dokształcanie teoretyczne we własnym zakresie – w zgodzie z ministerialnymi programami nauczania.

Sprawy te reguluje rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania (t.j. w Dz.U. z 2014 r. poz. 232 ze zm.). Zgodnie z zapisami tego aktu prawnego, przygotowanie zawodowe pracowników młodocianych może odbywać się przez naukę zawodu, bądź przyuczenie do wykonywania określonej pracy. Nauka zawodu trwa 36 miesięcy. Jeżeli młodociany dokształcający się w zasadniczej szkole zawodowej nie otrzymał promocji do klasy programowo wyższej lub nie ukończył szkoły, pracodawca, na wniosek młodocianego, albo izba rzemieślnicza, na wniosek pracodawcy będącego rzemieślnikiem i młodocianego, może przedłużyć czas trwania nauki zawodu, nie więcej jednak niż o 12 miesięcy, w celu umożliwienia dokończenia nauki w szkole, a w innych uzasadnionych przypadkach nie więcej niż o 6 miesięcy.

Przyuczenie młodocianego do wykonywania określonej pracy może trwać od 3 do 6 miesięcy. Nauka zawodu ma na celu przygotowanie młodocianego do pracy w charakterze wykwalifikowanego robotnika lub czeladnika. Obejmuje ona praktyczną naukę zawodu, organizowaną u pracodawcy oraz dokształcenie teoretyczne. Przyuczenie do wykonywania określonej pracy ma z kolei na celu przygotowanie młodocianego do pracy w charakterze robotnika przyuczonego i może dotyczyć prac, których rodzaj nie wymaga odbycia nauki zawodu. Przygotowanie zawodowe osób młodocianych może prowadzić: pracodawca; osoba prowadząca zakład pracy w imieniu pracodawcy; osoba zatrudniona u pracodawcy. Warunkiem jest to, by osoby te posiadały odpowiednie wiadomości i umiejętności zawodowe oraz pedagogiczne, wymagane przepisami dotyczącymi szkolenia młodocianych.

Pracodawca zatrudniający młodocianych w celu nauki zawodu organizuje ich dokształcanie teoretyczne: w szkole zasadniczej publicznej, prowadzonej przez kuratora oświaty lub inny organ uprawniony do prowadzenia takiej szkoły; w szkole zasadniczej, prowadzonej przez siebie lub wspólnie z innymi pracodawcami; w ośrodku dokształcania zawodowego, za zgodą kuratora oświaty; we własnym zakresie, koniecznym do złożenia egzaminu na tytuł robotnika wykwalifikowanego lub czeladnika.

W przypadku organizowania dokształcania teoretycznego młodocianych, pracodawca musi realizować podstawy programowe obowiązkowych przedmiotów zawodowych – teoretycznych, ustalone dla zasadniczej szkoły zawodowej w dokumentacji programowej danego zawodu. Młodocianym zatrudnionym w celu nauki zawodu i dokształcającym się w ośrodkach dokształcania zawodowego oraz w innych ośrodkach realizujących podstawy programowe z zakresu dokształcania teoretycznego – zawodowego, znajdujących się w innej miejscowości niż miejsce zamieszkania i miejsce pracy młodocianych, pracodawca może sfinansować koszty ich dojazdu i pobytu w ośrodku.

Pracodawca zatrudniający młodocianego w celu nauki zawodu jest zobowiązany: realizować podstawy programowe kształcenia zawodowego, ustalone dla szkoły zasadniczej; ustalić program praktyki zawodowej; zapewnić odpowiednie warunki bezpieczeństwa i higieny pracy; zapewnić odpowiednie warunki higieniczne, szatnie i pomieszczenie do spożywania posiłków, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (t.j. w Dz.U. z 2003 r. nr 169 poz. 1650 ze zm. – Załącznik nr 3)[8]; zapewnić osoby szkolące młodocianych, spełniające odpowiednie wymagania kwalifikacyjne, określone w odrębnych przepisach – m.in. w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 24 sierpnia 2017 r. w sprawie praktycznej nauki zawodu (Dz.U. 2017 poz. 1644) [9].

Zgodnie ze wspomnianym wyżej rozporządzeniem [9], umowę o praktyczną naukę zawodu organizowaną poza daną szkołą zawiera dyrektor szkoły z podmiotem przyjmującym uczniów na praktyczną naukę zawodu. Szkoła kierująca uczniów na praktyczną naukę zawodu m.in.: nadzoruje realizację programu praktycznej nauki zawodu; zapewnia ubezpieczenie uczniów od następstw nieszczęśliwych wypadków; akceptuje wyznaczonych instruktorów praktycznej nauki zawodu i opiekunów praktyk zawodowych.

Podmioty przyjmujące uczniów lub młodocianych na praktyczną naukę zawodu zapewniają warunki materialne do realizacji praktycznej nauki zawodu, a w szczególności: wyznaczają odpowiednio nauczycieli, instruktorów praktycznej nauki zawodu oraz opiekunów praktyk zawodowych; nadzorują przebieg praktycznej nauki zawodu; sporządzają, w razie wypadku podczas praktycznej nauki zawodu, dokumentację powypadkową; współpracują ze szkołą lub z pracodawcą. Instruktorzy praktycznej nauki zawodu, powinni spełniać wymagania określone w [9].

Niektóre sprawy dotyczące kształcenia zawodowego zawarte są także w ustawie z dnia 22 marca 1989 r. o rzemiośle (t.j. w Dz.U. z 2016 r. poz. 1285 ze zm.). Uregulowano tutaj m.in. zagadnienia związane z egzaminami organizowanymi w imieniu Związku Rzemiosła Polskiego przez poszczególne izby rzemieślnicze.

UMOWA O PRACĘ

Pracodawca jest zobowiązany zawrzeć z młodocianym na piśmie umowę o pracę, zgodnie z zapisami zawartymi w art. 195 § 1 kodeksu pracy. Umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego powinna określać w szczególności: rodzaj przygotowania zawodowego (nauka zawodu lub przyuczenie do wykonywania określonej pracy); czas trwania i miejsce odbywania przygotowania zawodowego; sposób dokształcania teoretycznego; wysokość wynagrodzenia. Zasadą jest zawieranie z młodocianymi umów dotyczących przygotowania zawodowego na czas nieokreślony.

Umowę o pracę w celu przygotowania zawodowego, odbywanego w formie nauki zawodu, zawiera pracodawca z młodocianym w terminie przyjęć kandydatów do zasadniczych szkół zawodowych. Jeżeli młodociany nie dokształca się w zasadniczej szkole zawodowej umowa o pracę może być zawarta w innym terminie. Pracodawca zatrudniający w celu nauki zawodu większą liczbę młodocianych, niż wynika to z jego potrzeb, może zawierać z tymi osobami umowę o pracę w celu przygotowania zawodowego na czas określony, jednak nie krótszy niż czas przewidywany planem nauczania dla danego zawodu. Rozwiązanie za wypowiedzeniem umowy o pracę zawartej w celu przygotowania zawodowego dopuszczalne jest tylko w razie: niewypełnienia przez młodocianego obowiązków wynikających z umowy o pracę lub obowiązku dokształcania się, pomimo stosowania wobec niego środków wychowawczych; ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy; reorganizacji zakładu pracy, uniemożliwiającej kontynuowanie przygotowania zawodowego; stwierdzenie nieprzydatności młodocianego do pracy, w zakresie której odbywa się przygotowanie zawodowe.

WYNAGRODZENIE

Zagadnienia związane z wynagrodzeniem za pracę osób młodocianych reguluje rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania (t.j. w Dz.U. z 2014 r. poz. 232 ze zm.). Pracownikom młodocianym, zatrudnionym na podstawie umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego, które odbywa się w formie nauki zawodu, przysługuje wynagrodzenie obliczane w stosunku procentowym do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej, w poprzednim kwartale. Stosunek procentowy wynagrodzenia młodocianego w czasie nauki zawodu do, wspomnianego wyżej, przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia wynosi w pierwszym roku nauki nie mniej niż 4%, w drugim roku nauki nie mniej niż 5%, w trzecim roku nauki nie mniej niż 6%. Młodocianemu, który przyucza się do wykonywania określonej pracy, przysługuje nie mniej niż 4% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej.

SZCZEGÓLNE OBOWIĄZKI PRACODAWCY

Pracodawca jest zobowiązany prowadzić ewidencję pracowników młodocianych (art.193 k.p.). Powinien on też, w porozumieniu z lekarzem sprawującym profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami, sporządzić wykazy:

• prac wzbronionych do wykonywania pracownikom młodocianym;
• stanowisk pracy i prac dozwolonych pracownikom młodocianym w celu odbywania przygotowania zawodowego, m.in. na podstawie załącznika nr 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (t.j. w Dz.U. z 2016 r. poz. 1509).

Wykaz prac wzbronionych młodocianym i stanowisk, na których wykonywane są te prace, powinien być umieszczony w widocznym miejscu, w każdej komórce organizacyjnej zakładu, który zatrudnia te osoby. Wspomniane wyżej wykazy oraz dodatkowo wykaz lekkich prac dozwolonych pracownikom młodocianym powinny być także zamieszczone w regulaminie pracy (art. 104 k.p.). Pracodawca, który nie ma obowiązku wydania regulaminu, ustala taki wykaz prac w osobnym dokumencie.

Pracodawca zatrudniający warunkowo pracowników młodocianych przy niektórych pracach wzbronionych (na podstawie Załącznika nr 2 do rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac) musi podjąć działania niezbędne do zapewnienia im szczególnej ochrony zdrowia podczas pracy, biorąc pod uwagę ryzyko wynikające z ich niepełnej dojrzałości fizycznej i psychicznej, braku doświadczenia oraz braku świadomości istniejących lub potencjalnych zagrożeń.

W odniesieniu do ogółu osób młodocianych, pracodawca powinien: zapewnić bezpieczne i ergonomiczne stanowisko pracy; zapewnić nadzór nauczycieli, instruktorów lub innych osób uprawnionych do prowadzenia praktycznej nauki zawodu; informować o możliwych zagrożeniach i wszelkich działaniach podjętych w celu ochrony ich zdrowia; organizować przerwy w pracy przeznaczone na odpoczynek, w pomieszczeniach odizolowanych od czynników szkodliwych dla zdrowia lub uciążliwych.

Pracodawca może dopuścić młodocianych do wykonywania określonych prac (także warunkowo – jak wyżej), po uprzednim przygotowaniu oceny ryzyka przy wykonywaniu tychże czynności. Podczas oceny ryzyka zawodowego należy uwzględnić: ocenę wyposażenia oraz organizacji miejsc i stanowisk pracy; organizację i wzajemne powiązanie procesów pracy; charakter, stopień i okres narażenia na czynniki fizyczne, chemiczne, biologiczne i psychospołeczne; formę, zakres i sposób korzystania z wyposażenia miejsc i stanowisk pracy, w tym z maszyn, urządzeń, narzędzi oraz sprzętu – także z ochron indywidualnych; zakres i poziom szkolenia; korzystanie z instrukcji bezpiecznego wykonywania pracy. Trzeba dodać, że instrukcje, o których tutaj mowa, powinny w sposób zrozumiały dla pracowników wskazywać czynności, które należy wykonać przed rozpoczęciem danej pracy, zasady i sposoby bezpiecznego wykonywania pracy, czynności do wykonania po jej zakończeniu oraz zasady postępowania w sytuacjach awaryjnych, stwarzających zagrożenia dla życia lub zdrowia pracowników [8]. W przypadku instrukcji przeznaczonych także dla osób młodocianych, należy uwzględnić jeszcze m.in. czynności zabronione im do wykonywania na danym stanowisku. 

PRACE WZBRONIONE MŁODOCIANYM

W załącznikach (1 i 2) do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym znajduje się szereg obostrzeń dotyczących pracy młodocianego. Wymienimy tu niektóre z nich.

Zabrania się: prac polegających wyłącznie na podnoszeniu, przenoszeniu, przewożeniu ładunków i prac wymagających powtarzania dużej liczby jednorodnych ruchów; pracy w hałasie powyżej 80 dB (dla ekspozycji 8-godzinnej); pracy na wysokości powyżej 3 m od poziomu (wyjątek nauka zawodu – do 2 godz. na dobę, maksymalnie na wysokości 10 m, przy pełnym zabezpieczeniu przed upadkiem); pracy w kontakcie ze szkodliwymi czynnikami biologicznymi i chemicznymi; pracy w nadmiernym zapyleniu; pracy w mikroklimacie zimnym (dozwala się, wyłączając prace w chłodniach i zamrażalniach, przy spełnieniu warunków podanych w załączniku nr 2 do rozporządzenia – maksymalnie 3 godz. na dobę); pracy w mikroklimacie gorącym (wyjątek – nauka zawodu, do 3 godz. na dobę, przy spełnieniu warunków podanych w załączniku nr 2 do rozporządzenia); prac związanych z produkcją, sprzedażą i konsumpcją wyrobów alkoholowych; prac przy uboju zwierząt; prac wyładunkowych i przeładunkowych, przetaczania beczek, kloców itp.; wykonywania prac wymagających stale wymuszonej i niewygodnej pozycji ciała (wyjątek nauka zawodu – do 3 godz. na dobę).

Wzbronione jest zatrudnianie przy ręcznym dźwiganiu i przenoszeniu (maksymalna odległość do 25 m) ciężarów o masie przekraczającej: przy pracy dorywczej (do 4 razy na godzinę i do 4 godz. na dobę) – dla dziewcząt – 14 kg i dla chłopców – 20 kg; przy obciążeniu powtarzalnym – dla dziewcząt – 8 kg i dla chłopców – 12 kg.

Wzbronione jest także przenoszenie pod górę, w szczególności po schodach, których wysokość przekracza 5 m, a kąt nachylenia – 30°, ciężarów o masie przekraczającej: przy pracy dorywczej – dla dziewcząt – 10 kg i dla chłopców – 15 kg; przy obciążeniu powtarzalnym – dla dziewcząt – 5 kg i dla chłopców – 8 kg.

ŹRÓDŁA

1. Ryszard Bryła: Bezpieczeństwo i higiena pracy; Wyd. ELAMED; Katowice 2011
2. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. w Dz.U. z 2018 r. poz. 108 ze zm.)
3. Ustawa z dnia 22 marca 1989 r. o rzemiośle (t.j. w Dz.U. z 2016 r. poz. 1285 ze zm.)
4. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (t.j. w Dz.U. z 2016 r. poz. 1509)
5. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. nr 180 poz. 1860 ze zm.)
6. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 5 grudnia 2002 r. w sprawie przypadków, w których wyjątkowo jest dopuszczalne zatrudnianie młodocianych, którzy nie ukończyli gimnazjum, osób nie mających 16 lat, które ukończyły gimnazjum oraz osób nie mających 16 lat, które nie ukończyły gimnazjum (Dz.U. nr 214 poz. 1808)
7. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania (t.j. w Dz.U. z 2014 r. poz. 232 ze zm.)