Wypadek przy produkcji filcu

Do wypadku przy pracy doszło w małym, zatrudniającym kilku pracowników, zakładzie produkującym filce. Poszkodowany został bardzo młody pracownik – niespełna dziewiętnastoletni, pracujący zaledwie od kilku tygodni.

Surowcem do produkcji są rozdrobnione kawałki tkanin m.in. starych, zużytych ubrań, pościeli, firanek, zasłon itp. Pracownik wykonywał w dniu wypadku czynności związane m.in. z obsługą kilkudziesięcioletniej maszyny do rozdrabniania tkanin, tzw. szarpaka. Na polecenie pracodawcy, będącego jednocześnie bezpośrednim przełożonym, wyłączył napęd bębnów szarpiących w drugim członie maszyny, w celu ich późniejszego oczyszczenia. W trakcie wytracania prędkości przez te elementy, tj. w czasie oczekiwania na ich całkowite zatrzymanie, mężczyzna ostrzył osełką nóż, który miał później wykorzystać do usuwania zanieczyszczeń bębna. W pewnym momencie ostrzony nóż wypadł mu z rąk i spadł na taśmę podawczą maszyny. Aby uniknąć uszkodzenia maszyny pracownik włożył dłoń  przez niezabezpieczony (nieosłonięty) otwór rewizyjny, chcąc zabrać nóż. Niestety, doszło do pochwycenia dłoni przez bęben szarpiący i w efekcie do ciężkiego uszkodzenia ciała – amputacji urazowej palca.

Przyczyny techniczne

W myśl artykułu 215 i 216 Kodeksu pracy pracodawca jest zobowiązany zapewnić, aby stosowane maszyny i inne urządzenia techniczne zapewniały bezpieczne i higieniczne warunki pracy, w szczególności zabezpieczały pracownika przed urazami, działaniem niebezpiecznych substancji chemicznych, porażeniem prądem elektrycznym, nadmiernym hałasem, działaniem drgań mechanicznych i promieniowaniem oraz szkodliwym i niebezpiecznym działaniem innych czynników środowiska pracy oraz aby uwzględniały zasady ergonomii. Jeżeli maszyny i inne urządzenia techniczne nie spełniają powyższych wymagań pracodawca jest zobowiązany wyposażyć je w odpowiednie zabezpieczenia.

Uszczegółowieniem tych kodeksowych zapisów jest rozdział 3 rozporządzenia Ministra Gospodarki z 30 października 2002 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy (DzU nr 191, poz. 1596, ze zm.), w którym zostały określone minimalne wymagania techniczne. Dotyczą one następujących aspektów:

  • elementów sterowniczych;
  • ostrzeżeń przed uruchomieniem maszyny;
  • układów sterowania;
  • uruchamiania;
  • zatrzymywania normalnego;
  • zatrzymywania awaryjnego;
  • ochrony przed zagrożeniami powodowanymi wyrzucanymi przedmiotami i emisją gazu, oparów, płynu lub pyłu;
  • stateczności;
  • ochrony przed zagrożeniami będącymi następstwem oderwania lub rozpadnięcia się części maszyn;
  • ochrony przed elementami ruchomymi;
  • oświetlenia miejsc i stanowisk pracy lub konserwacji maszyn;
  • zabezpieczenia przed oparzeniami i odmrożeniami;
  • urządzeń ostrzegawczych – znaków i sygnałów bezpieczeństwa;
  • stosowania maszyn zgodnie z przeznaczeniem;
  • bezpieczeństwa przy konserwacji maszyn;
  • odłączania od zasilania;
  • bezpiecznego dostępu do różnych miejsc maszyny w związku z jej użytkowaniem;
  • ochrony przed pożarem i wybuchem;
  • ochrony przed zagrożeniami prądem elektrycznym.

Poza wspomnianym wyżej aktem wykonawczym, regulacje dotyczące bezpieczeństwa maszyn znaleźć możemy w rozdziale 3 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (DzU z 2003 r., nr 169, poz. 1650, ze zm.).

Kluczową nieprawidłowością techniczną w analizowanym przypadku był brak osłony strefy niebezpiecznej w trakcie pracy maszyny. Otwór rewizyjny powinien być osłonięty osłoną stałą (demontowaną wyłącznie przy użyciu narzędzi) lub osłoną ruchomą (zintegrowaną z wyłącznikiem krańcowym z urządzeniem ryglującym). Wyboru rodzaju osłony (stała czy ruchoma) mógł dokonać pracodawca po analizie częstości koniecznego dostępu w obszar strefy niebezpiecznej.

Odstąpienie od obowiązku odseparowania fizycznego (osłonięcia) strefy niebezpiecznej dopuszczalne jest wyłącznie w sytuacji, gdy zabezpieczenie to nie jest możliwe z uwagi na funkcję maszyny – jak np. obszary robocze pilarek, przecinarek, szlifierek itp., gdzie jedynym środkiem profilaktycznym pozostaje poinformowanie pracownika o ryzyku i właściwe przeszkolenie nt. bezpiecznych metod pracy. W przedmiotowym przypadku taki wyjątek nie był jednak dopuszczalny.

Nieprawidłowość polegająca na braku zabezpieczenia strefy niebezpiecznej w sposób wcześniej opisany przed dostępem osób zajmujących się obsługą urządzenia stanowi naruszenie przepisów:

– Ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy:

Art. 215.  Pracodawca jest obowiązany zapewnić, aby stosowane maszyny i inne urządzenia techniczne:

1) zapewniały bezpieczne i higieniczne warunki pracy, w szczególności zabezpieczały pracownika przed urazami (…).

Art. 216. § 1. Pracodawca wyposaża w odpowiednie zabezpieczenia maszyny i inne urządzenia techniczne, które nie spełniają wymagań określonych w art. 215.

– Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy:

§ 55.1  ruchome i inne części maszyn, które w razie zetknięcia się z nimi stwarzają zagrożenie, powinny być  do wysokości co najmniej 2,5 m od poziomu podłogi (podestu) stanowiska pracy osłonięte lub zaopatrzone w inne skuteczne urządzenia ochronne, z wyjątkiem przypadków, gdy spełnienie tych wymagań nie jest możliwe ze względu na funkcję maszyny.

– Rozporządzenia Ministra Gospodarki z 30 października 2002 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy:

§ 15.3  W przypadku wystąpienia ryzyka bezpośredniego kontaktu z ruchomymi częściami maszyn, mogącego powodować wypadki, stosuje się osłony lub inne urządzenia ochronne, które zapobiegałyby dostępowi do strefy zagrożenia (…).

Przyczyny organizacyjne

W tej części analizy należy odnieść się do strony organizacyjnej stanowiska pracy poszkodowanego –  czy został poddany wymaganym szkoleniom w dziedzinie bhp, zapoznany z ryzykiem zawodowym itd.

W wyniku ustaleń biegłego, poza tolerowaniem przez pracodawcę nieakceptowalnego stanu technicznego maszyn, brak było przyczyn organizacyjnych pozostających w związku z omawianym wypadkiem.

Przyczyny ludzkie

W tej części analizy należy odnieść się do zachowania poszkodowanego, tj. czy było zgodne z przepisami oraz zasadami bhp, zwłaszcza w kontekście obowiązków wynikających z art. 211 Kodeksu pracy, czy nie.

Obowiązek przestrzegania przepisów oraz zasad bhp zaliczono do podstawowych obowiązków pracowniczych (art. 100 § 2 pkt 3 k.p.). Katalog najważniejszych obowiązków pracownika w zakresie bhp zawarto w art. 211 k.p. Zgodnie z tym przepisem pracownik jest w szczególności zobowiązany:

  • znać przepisy i zasady bhp, brać udział w szkoleniu i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym,
  • wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bhp oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przełożonych,
  • dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz  o porządek i ład w miejscu pracy,
  • stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony indywidualnej oraz obuwia i odzieży roboczej, zgodnie z ich przeznaczeniem,
  • poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich,
  • niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie,
  • współdziałać z pracodawcą i przełożonym w wypełnianiu obowiązków dotyczących bhp.

Przepisy art. 211 k.p. stanowią zatem rozwinięcie i uszczegółowienie treści obowiązków pracowniczych wskazanych w art. 100 § 2 p. 3 k.p. Obowiązek przestrzegania przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy wiąże pracownika bez względu na to, czy pracodawca spełnia w sposób należyty swoje obowiązki wobec niego, czy też nie. Ma on charakter bezwzględny i dotyczy wszystkich pracowników bez względu na rodzaj umowy o pracę. Zawarty w tym przepisie katalog wymaganych zachowań nie jest zamknięty. Obowiązki pracownika określone w art. 211 k.p. mają charakter podstawowy i przykładowy, o czym świadczy użyty zwrot „w szczególności”.  Na pełną treść obowiązku pracownika składają się powinności określone w różnych innych aktach prawnych (w tym wewnątrzzakładowych), uściślających zasady postępowania w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.

Pracownik dysponuje jednocześnie możliwością odstąpienia od wykonywania pracy, jeżeli występujące w miejscu pracy czynniki stwarzają groźbę dla zdrowia lub życia jego, bądź innych pracowników, a także osób trzecich. W razie gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bhp i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom, pracownik ma prawo powstrzymywania się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego (art. 210 § 1 k.p.). Zgodnie z art. 210 § 2 k.p., jeżeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa zagrożenia, o którym wyżej mowa, pracownik ma prawo oddalić się z miejsca zagrożenia, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego. Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy (art. 210 § 1 k.p.) lub oddalenia się z miejsca zagrożenia (art. 210 § 2 k.p.) pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia. Pracownik nie może ponosić jakichkolwiek niekorzystnych dla niego konsekwencji z powodu powstrzymania się od pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia w przypadkach określonych w art. 210 § 1 i 2 k.p. (art. 210 § 21 k.p.).

Odnosząc powyższe do analizowanego zdarzenia wypadkowego, należy stwierdzić, że zachowanie poszkodowanego bezpośrednio przed wypadkiem nie było właściwe i stało w sprzeczności z przytoczonymi wyżej powinnościami pracowniczymi określonymi w Kodeksie pracy. Jednak była to osoba młoda o niewielkim doświadczeniu zawodowym. Ponadto co do zasady pracownik (zwłaszcza młody) jest zdecydowanie słabszym ogniwem w relacjach z pracodawcą, co częściowo może usprawiedliwiać nawet świadome podejmowanie pracy w warunkach nieakceptowalnego ryzyka wypadkowego.

Wnioski

Analizowany wypadek przy pracy wystąpił na skutek naruszenia przepisów oraz wynikających z nich zasad bhp. Kluczową, pierwotną nieprawidłowością techniczną był brak zabezpieczenia  strefy niebezpiecznej, tj. strefy ruchomych bębnów szarpiących, co stanowiło realne zagrożenie doznaniem ciężkiego uszczerbku na zdrowiu osób obsługujących maszynę. Zachowanie poszkodowanego polegające na włożeniu dłoni w obszar pracy ruchomych niebezpiecznych elementów należy ocenić negatywnie. Jednak nie sposób temu zachowaniu przypisać cech  rażącego niedbalstwa czy też wyłączności (w kontekście przyczyn wypadku). Zachowanie poszkodowanego zaktywizowało istniejący uprzednio nieakceptowalny stan narażenia. Warto dodać, że podjęciu ryzykownej czynności przez poszkodowanego zdawała się również przyświecać dbałość o mienie pracodawcy.

Andrzej Nowak – autor analiz wypadków przy pracy, biegły sądowy z zakresu bhp, laureat ZŁOTYCH SZELEK

Artykuł z miesięcznika ATEST – Ochrona Pracy nr 1/2020

www.atest.com.pl

Skomentuj