Zagrożenia związane z pracami rozbiórkowymi

Roboty rozbiórkowe należą do prac szczególnie niebezpiecznych. Niebezpieczeństwo może być związane z technologią wybranej metody, lub może mieć swoje źródło w obiekcie poddawanym rozbiórce.

Rozbiórkom mogą być poddawane obiekty kubaturowe, inżynieryjne takie jak sieci i instalacje. Każdy z tych obiektów może stwarzać zagrożenie powstałe na skutek sposobu użytkowania, technologii wykorzystywanych na etapie jego konstruowania i budowania, a także obecnego stanu technicznego. Dlatego też spore znaczenie ma umiejscowienie obiektu poddawanego rozbiórce, które może wpływać na metodę prowadzenia rozbiórki, a jednocześnie stanowić spore utrudniania na etapie realizacji robót.

Ważne!

Podczas projektowania rozbiórki dawnych obiektów przemysłowych należy zwrócić uwagę na możliwość występowania niebezpiecznych substancji chemicznych, szczególnie tych o charakterze toksycznym lub wybuchowym oraz na zagrożenia biologiczne.

Azbest

Obecnie coraz więcej nowych obiektów powstaje w miejscu istniejących już obszarów zurbanizowanych ze zniszczoną i nieprzydatną zabudową przemysłową. W związku z tym istnieje konieczność rozpoznania, czy na takim terenie występują dodatkowe zagrożenia o charakterze chemicznym lub biologicznym.

Najczęstszym dodatkowym zagrożeniem jest azbest, występujący w płytach cementowo-azbestowych (eternit) stosowanych do pokryć dachów, elewacji ścian szczytowych budynków, ale również w materiałach izolacyjnych rur i złączy, materiałach uszczelniających i wygłuszających.

W przypadkach, gdy obiekt poddawany rozbiórce był wyposażony w elementy zawierające azbest, należy sprawdzić, czy w tym miejscu nie pozostały resztki materiałów. Z chwilą przystąpienia do robót rozbiórkowych włókna azbestu mogą rozszczepiać się, kruszyć się i łamać, tworząc przez to pył przedostający się do atmosfery. Dopóki włókna azbestu nie przedostaną się do powietrza i nie są wdychane, nie stanowią zagrożenia dla zdrowia. Natomiast uwolnione – przez układ oddechowy mogą wnikać do organizmu człowieka i pozostać tam na zawsze. W płucach włókna mogą powodować zwłóknienie tkanki płucnej, czyli azbestozę, ale także raka płuc.

Środki toksyczne i wybuchowe, skażenie biologiczne

Każdy obiekt przemysłowy poddawany rozbiórce należy sprawdzić pod kątem prowadzonych w przeszłości w nim procesów. Istnieje bowiem duże prawdopodobieństwo, że w budynkach, instalacjach, pomieszczeniach, zbiornikach znajdują się pozostałości szkodliwych, toksycznych lub wybuchowych środków chemicznych stosowanych w procesach technologicznych. W takich przypadkach przed przystąpieniem do robót rozbiórkowych substancje należy usunąć z obiektów lub zneutralizować w bezpieczny sposób.

Ważne!

Sposób usuwania pozostałości chemicznych, metodę i technikę tego typu prac należy opracować z inżynierami procesów chemicznych i technologami.

Obiekty przemysłowe to głównie różnego typu konstrukcje żelbetonowe, stalowe, które z uwagi na zastosowany materiał budowlany, są bardzo trudne do likwidacji metodami tradycyjnymi. Jednocześnie stanowią one bardzo dobre źródło materiałów do produkcji kruszyw betonowych i innych surowców poddawanych recyklingowi. Należy jednak pamiętać, aby przed ich ponownych przeznaczeniem do zagospodarowania sprawdzić, czy nie zawierają materiałów szkodliwych, które mogłyby wnikać w struktury elementów użytkowanych obiektów.  

W podobny sposób należy postępować w przypadku rozbiórki obiektów, które mogą być skażone biologicznie. Taka sytuacja występuje m.in. przy rozbiórkach oczyszczalni i przepompowniach ścieków, systemów kanalizacji sanitarnej, a także obiektów wykorzystywanych w przemyśle rolnym, spożywczym, farmaceutycznym i ochrony zdrowia. Mogą być one skażone niebezpiecznymi drobnoustrojami lub być siedliskiem mikro- i makroogranizmów, które mogą z kolei przenosić niebezpieczne choroby. W takich przypadkach przed przystąpieniem do robót zasadniczych warto skorzystać z wyspecjalizowanych firm świadczących usługi deratyzacji i odkażania.

Kurz i pył

Kurz i pył powstające w trakcie prac rozbiórkowych także negatywnie wpływają na organizm ludzki. Ze względu na oddziaływanie wyróżnia się:

• pyły pylicotwórcze – pył krzemowy, azbest i aluminium – prowadzące do zachorowalności na chorobę zwaną pylicą;
• pyły drażniące – działające na zewnętrzne części ciała: skórę, spojówki oczu, błony śluzowe górnych dróg oddechowych, co u pracowników może powodować dyskomfort pracy i uciążliwości prowadzące do obniżenia koncentracji;
• pyły alergiczne – np. pyły drewna, które powodują reakcje alergiczne, czy reakcje skórne;
• pyły toksyczne – są to pyły związków chemicznych, które mogą być rozpuszczalne w płynach ustrojowych i powodują zatrucia np. związki ołowiu, miedzi, cynku, niklu;
• pyły rakotwórcze – pyły o udowodnionym działaniu kancerogennym tj. azbest.  

Kurz i pył stanowią zagrożenie nie tylko dla osób zatrudnionych przy rozbiórce, ale także dla osób postronnych – o ile nie zostaną podjęte środki zapobiegające niekontrolowanemu rozprzestrzenianiu się. Zagrożenie mogą wynikać nie tylko z możliwości wdychania zanieczyszczonego powietrza, ale również nadmierna ilość pyłu może ograniczać widoczność np. w pobliżu czynnych dróg komunikacyjnych. Pył unoszący się w powietrzu, który ogranicza widoczność, może być przyczyną potrąceń pracowników przez maszyny pracujące w miejscu rozbiórki, dlatego niezwykle ważne jest wyznaczenie strefy pracy maszyny oraz stosowania barier przeciwpyłowych np. kurtyny wodne.

Hałas

Hałas towarzyszący pracom rozbiórkowym jest nie tylko uciążliwy dla zatrudnionych pracowników, ale także dla osób przebywających lub mieszkających w pobliżu miejsca rozbiórki. Działa on negatywnie na układ nerwowy, potęguje zmęczenie, stres, a przede wszystkim doprowadza do uszkodzenia narządów słuchu.

Hałas i eksplozje powstające podczas prowadzenia robót metodą wybuchową mogą powodować fale dźwiękową i wywoływać stres także u zwierząt. W konsekwencji może to powodować u nich panikę, a w przypadku dużych zbiorowisk, jak np. hodowle jest to potencjalne źródło zagrożenia dla osób trzecich lub poważnych strat.

Wibracje

Wibracje powstające podczas prac rozbiórkowych dotyczą ręcznego rozkuwania elementów konstrukcyjnych za pomocą elektronarzędzi. Wibracje działają niekorzystnie zwłaszcza na układ naczyniowy, nerwowy i kostno-stawowy. Zespół tych zmian jest uznany w Polsce za chorobę zawodową, zwaną zespołem wibracyjnym. Drgania powodują zniekształcenia szpar stawowych, zwapnienia przyczepów ścięgien mięśni i torebek stawowych oraz zmiany okostnej. Wibracje powodują zaburzenia krążenia krwi w palcach rąk, a obserwowanym objawem tych zaburzeń jest blednięcie palców. Źródłem narażenia mogą być również – obsługiwane rękami – elementy sterujące maszyn i urządzeń. Operatorzy wszelkiego rodzaju pojazdów i maszyn używanych przy rozbiórkach narażeni są na wibracje ogólne spowodowane przenoszeniem drgań z siedzisk pracownika przez miednicę, plecy i boki na cały organizm. Negatywne skutki dotyczą zwłaszcza układu kostnego i narządów wewnętrznych. W układzie kostnym zmiany dotyczą przede wszystkim odcinku lędźwiowego kręgosłupa. Niekorzystne zmiany w narządach wewnętrznych, pojawiają się na skutek działania drgań ogólnych, są głownie wynikiem pobudzenia poszczególnych narządów do drgań rezonansowych, co może prowadzić do zaburzeń w ich czynnościach, a nawet w skrajnych przypadkach do mechanicznego uszkodzenia narządów.

Należy pamiętać także o tym, że uderzenia dynamiczne lub drgania mogą być przenoszone na inne elementy konstrukcyjne wyburzanego obiektu oraz na obiekty sąsiadujące. Może to powodować uszkodzenia budynków oraz stanowić zagrożenie dla bezpieczeństwa pracowników i osób użytkujących sąsiadujące obiekty. Jeśli istnieje takie zagrożenie, należy już na etapie planowania rozbiórki przewidzieć odpowiednie środki zabezpieczające – techniczne i organizacyjne.

Przygniecenie przez upadające elementy

Jednym z najgroźniejszych zagrożeń związanych z pracami rozbiórkowymi jest przygniecenie przez upadające elementy. Niekontrolowane upadki rozbieranych elementów mogą doprowadzić do ciężkich lub śmiertelnych obrażeń, a na skutek dynamicznego oddziaływania spowodować zawalenie się części obiektu.

Przyczyną takiej sytuacji może być dewastacja lub samoistna degradacja obiektu prowadząca do zmian w konstrukcji obiektu poddawanego rozbiórce. Dlatego ważne jest, aby przed przystąpieniem do prac rozbiórkowych sprawdzić, czy w okresie pomiędzy wykonywaniem projektu rozbiórki a jego faktycznym przebiegiem nie doszło do istotnych zmian w konstrukcji obiektu. Na bieżąco należy także kontrolować, czy przebieg prac jest zgodny z projektem i harmonogramami prac dla poszczególnych części obiektu. W sytuacjach kiedy dokonuje się zrzutu elementów, obalenia konstrukcji lub gdy istnieje możliwość uderzenia przez spadające odłamki, należy wyznaczyć i ogradzać strefy niebezpiecznie i wprowadzić inne skuteczne rozwiązania zabezpieczające przed możliwością pojawienia się w ich człowieka.

Upadek z wysokości

Z pracami rozbiórkowymi wiąże się także ryzyko upadku z wysokości. Zarówno upadki z krawędzi obiektu, jaki i przez otwory prowadzą zazwyczaj do ciężkich lub śmiertelnych wypadków. Wszystkie miejsca, gdzie istnieje możliwość upadku z konstrukcji lub z rusztowania, powinny być oznaczone i zabezpieczone. Należy przede wszystkich w widoczny sposób znakować miejsca, gdzie prowadzone są prace na wysokości oraz wyznaczać i wygradzać strefy niebezpieczne wokół nich. Jeżeli ze względu na rodzaj i warunki wykonywanej na wysokości pracy nie ma możliwości stosowania balustrad, wówczas jako ochronę zbiorową należy zastosować siatki bezpieczeństwa, które należy zaprojektować tak, aby były w stanie chronić człowieka przed upadkiem z wysokości, a także ludzi przed spadającymi drobniejszymi elementami pochodzącymi z rozbiórki obiektu.

Wszystkie wyżej wymienione i opisane zagrożenia związane z pracami rozbiórkowymi, kwalifikują te prace do prac szczególnie niebezpiecznych. Dlatego też prace rozbiórkowe należy prowadzić zgodnie z wymaganiami dla prac szczególnie niebezpiecznych. Wiąże się to m.in. z koniecznością przygotowania instrukcji bezpiecznego wykonywania robót, przeprowadzenia instruktażu dla pracowników obejmującego w szczególności: imienny podział zadań, kolejność ich wykonywania, wymagania bhp przy poszczególnych czynnościach.

Sposoby bezpiecznego wykonywania robót rozbiórkowych reguluje Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 6 lutego 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych (Dz. U. 2003 r. poz. 401) – Rozdział 18.

Źródła pomocnicze:

1. www.pip.gov.pl – Budownictwo. Prace rozbiórkowe.