Zagrożenie wybuchem

W obiektach i na terenach przyległych, gdzie prowadzone są procesy technologiczne z użyciem materiałów mogących wytworzyć mieszaniny wybuchowe lub w których materiały takie są magazynowane, powinna być dokonana ocena zagrożenia wybuchem.

Ocena ta obejmuje wskazanie pomieszczeń zagrożonych wybuchem, wyznaczenie w pomieszczeniach i przestrzeniach zewnętrznych odpowiednich stref zagrożenia wybuchem oraz wskazanie czynników mogących w nich zainicjować za­płon. Oceny zagrożenia wybuchem dokonują: inwestor, projektant lub użytkownik decydujący o procesie technologicznym.

Ocena zagrożenia wybuchem powinna być przeprowadzana indywidualnie dla każdej odrębnej sytuacji. Ocena ryzyka obejmuje zawsze kilka podstawowych elementów:

• identyfikację zagrożenia,
• określenie obecności materiału palnego oraz jego właściwości fizykochemicznych mających wpływ na zagrożenie pożarowe i wybuchowe,
• określenie obecności źródeł zapłonu o odpowiedniej minimalnej energii zapłonu,
• analizę prawdopodobieństwa powstania pożaru lub wybuchu,
• określenie możliwych (spodziewanych) skutków pożaru lub wybuchu,
• oszacowanie ryzyka – według jednej ze znanych metod szacowania ryzyka pożaro­wego i wybuchowego,
• analizę możliwości zastosowania środków zmierzających do ograniczenia ryzyka pożaru lub wybuchu.

Rozporządzenie MG z dnia 8 lipca 2010 r. w sprawie minimalnych wymagań, dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy, związanych z możliwością wystąpienia w miejscu pracy atmosfery wybuchowej (Dz. U. poz. 931) następująco klasyfikuje stre­fy zagrożenia wybuchem:

Strefa 0 – przestrzeń, w której atmosfera wybuchowa zawierająca mieszaninę z po­wietrzem substancji palnych w postaci gazów, par, mgieł, występuje stale, często lub przez długie okresy.

Strefa 1 – przestrzeń, w której atmosfera wybuchowa zawierająca mieszaninę z po­wietrzem substancji palnych w postaci gazów, par, mgieł, może czasami wystąpić w trakcie normalnego działania.

Strefa 2 – przestrzeń, w której atmosfera wybuchowa zawierająca mieszaninę z powie­trzem substancji palnych w postaci gazów, par, mgieł, nie występuje w trak­cie normalnego działania, a w przypadku wystąpienia, utrzymuje się przez krótki okres.

Strefa 20 – przestrzeń, w której atmosfera wybuchowa w postaci obłoku palnego pyłu w powietrzu występuje stale, często lub przez długie okresy.

Strefa 21 – przestrzeń, w której atmosfera wybuchowa w postaci obłoku palnego pyłu w powietrzu może czasami wystąpić w trakcie normalnego działania.

Strefa 22 – przestrzeń, w której atmosfera wybuchowa w postaci obłoku palnego pyłu w powietrzu nie występuje w trakcie normalnego działania, a w przypadku wystąpienia, utrzymuje się przez krótki okres.

Pomieszczenie, w którym może wytworzyć się mieszanina wybuchowa, po­wstała z wydzielającej się takiej ilości palnych gazów, par, mgieł lub pyłów, której wy­buch mógłby spowodować przyrost ciśnienia w tym pomieszczeniu przekraczający 5 kPa, określa się jako pomieszczenie zagrożone wybuchem.

W pomieszczeniu należy wyznaczyć strefę zagrożenia wybuchem, jeżeli może w nim występować mieszanina wybuchowa o objętości co najmniej 0,01 m3 w zwartej prze­strzeni.

W celu poprawy warunków pracy, w Polsce i Unii Europejskiej dużą uwagę poświęca się miejscom szczególnie niebezpiecznym, a zwłaszcza takim, w których mogą powstać atmosfery wybuchowe. Zagrożenia te powstają w czasie wykorzystywania gazów, par cieczy i pyłów palnych. Unormowania prawne w zakresie ochrony życia i zdrowia pra­cowników zatrudnionych w szczególnie niebezpiecznych miejscach określa na gruncie Unii Europejskiej dyrektywa 99/92/WE w sprawie minimalnych wymagań mających na celu poprawę stanu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników potencjalnie narażonych na ryzyko spowodowane atmosferami wybuchowymi. Zgodnie z postano­wieniami dyrektywy, od właściciela każdego zakładu wymaga się, aby:

• zagwarantował bezpieczeństwo podczas normalnej pracy w zakładzie,
• zapobiegał tworzeniu się stężeń wybuchowych w zakładzie,
• zapobiegał powstawaniu efektywnych źródeł zapłonu zdolnych zainicjować wy­buch,
• w najgorszym wypadku zredukował szkodliwe efekty wybuchu do poziomu, w którym gwarantowane jest zachowanie zdrowia i bezpieczeństwa pracowników.

Wdrażanie w Polsce postanowień dyrektywy odbywa się zgodnie z zasada­mi harmonizacji przepisów krajów stowarzyszonych w Unii Europejskiej. Miejsca, gdzie występują mieszaniny wybuchowe, są szczególnie groźne z punktu widzenia potencjalnych skutków dla pracownika, dlatego wspomniane wyżej rozporządzenie MG z dnia 8 lipca 2010 r. jest odpowiedzią na zagrożenia powodowane przez stężenia wybuchowe i jednocześnie implementacją wspomnianej dyrektywy europejskiej.

Pracodawca ma obowiązek opracowania dokumentu zabezpieczenia stanowi­ska pracy przed wybuchem i dokonywania jego okresowej aktualizacji. Autorem do­kumentu zabezpieczenia przed wybuchem powinna być osoba (lub osoby) posiadająca co najmniej podstawową wiedzę z zakresu przeciwwybuchowości oraz bezpieczeństwa procesowego. Autor powinien dobrze poznać proces technologiczny, stosowane sub­stancje, parametry fizyczne, aparaturę, zachodzące przemiany fizykochemiczne, ope­racje jednostkowe. Jeżeli jest nim osoba niezatrudniona w danym wydziale produk­cyjnym, magazynowym itp., dla którego opracowywany jest dokument, to osoba taka musi współpracować ze służbami technologicznymi i nadzorem produkcyjnym, aby zgromadzić wiedzę wystarczającą do zidentyfikowania możliwie dużej liczby zagro­żeń, źródeł emisji, efektywnych źródeł zapłonu itp. Dla większych instalacji w prak­tyce sprawdza się tworzenie zespołów, grup specjalistów, gdzie liderem zespołu jest analityk ryzyka. Zbiera on wszystkie niezbędne informacje od osób mających bezpo­średnią styczność z zagrożeniami wybuchowymi i procesami technologicznymi w za­kładzie pracy. Jego zadaniem jest mobilizowanie członków zespołu do precyzyjnego określania źródeł zagrożeń wybuchowych. Należy pamiętać, że prawidłowo scharak­teryzowane zagrożenia dają podstawę do skutecznego określenia dalszego toku postę­powania podczas prowadzenia analizy. Pozwala to także na uzyskanie bardziej miaro­dajnych wyników, a w konsekwencji daje możliwość uniknięcia poważnych skutków wybuchu.

Dokument zabezpieczenia przed wybuchem powinien zawierać w szczególności:

1) opis środków ochronnych, które zostaną podjęte w celu spełnienia wymagań okre­ślonych w niniejszym rozporządzeniu oraz ograniczenia szkodliwych skutków wy­buchu;

2) wykaz przestrzeni zagrożonych wybuchem wraz z ich klasyfikacją na strefy;

3) oświadczenie pracodawcy, że:

a) miejsca pracy, urządzenia, a także urządzenia ostrzegawcze są zaprojektowa­ne, używane i konserwowane w sposób zapewniający bezpieczne i właściwe ich funkcjonowanie,

b) urządzenia spełniają wymagania przewidziane w przepisach dotyczących mini­malnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użyt­kowania maszyn przez pracowników podczas pracy,

c) została dokonana ocena ryzyka związanego z możliwością wystąpienia atmosfery wybuchowej;

4) terminy dokonywania przeglądu stosowanych środków ochronnych, odpowiednich do rodzaju działalności;

5) określenie, dla wszystkich osób wykonujących pracę na rzecz rożnych pracodawców w tym samym miejscu pracy:

a) środków ochronnych, o których mowa w pkt 1,

b) zasad koordynacji stosowania tych środków przez pracodawcę odpowiedzialne­go za miejsce pracy,

c) celu koordynacji oraz metod i procedur jej wprowadzania.

Pracodawca powinien zapewnić osobom pracującym w miejscach, w których istnieje możliwość wystąpienia atmosfery wybuchowej, odpowiednie szkolenie doty­czące ochrony przed wybuchem, w ramach obowiązujących szkoleń w dziedzinie bez­pieczeństwa i higieny pracy.