Zasady wydawania napojów i posiłków profilaktycznych

Obowiązkiem pracodawcy jest zapewnienie pracownikom zatrudnionym w szczególnie uciążliwych warunkach napojów oraz posiłków profilaktycznych. Koszty ich pokrywa pracodawca.

Szczegółowe zasady wydawania napojów i posiłków profilaktycznych reguluje rozporządzenie w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów. Zgodnie z tymi przepisami posiłki profilaktyczne muszą być dostarczane przez pracodawcę przy:

• wszystkich pracach związanych z wysiłkiem fizycznym, które powodują w ciągu jednej zmiany roboczej tzw. efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 2 000 kcal u mężczyzn i 1 100 kcal w przypadku kobiet,
• pracach fizycznych, powodujących w czasie jednej zmiany roboczej wydatek energetyczny ponad 1 500 kcal u mężczyzn i 1 000 kcal u kobiet, jeśli wykonywane są na otwartej przestrzeni w okresie od 1 listopada do 31 marca, albo w pomieszczeniach zamkniętych, gdzie temperatura ze względów na stosowane technologii utrzymuje się stale poniżej 10°C lub wskaźnik obciążenie termicznego wynosi powyżej 25°C,
• robotach wykonywanych pod ziemią, przy usuwaniu skutków klęsk żywiołowych lub innych zdarzeń losowych.

Natomiast napoje powinni otrzymywać osoby pracujące:

• na otwartej przestrzeni, przy temperaturze poniżej 10°C lub powyżej 25°C,
• na stanowiskach, na których temperatura w wyniku panujących warunków atmosferycznych przekracza 28°C,
• przy pracach fizycznych, powodujących w ciągu jednej zmiany efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 1 500 kcal u mężczyzn i 1 000 kcal w przypadku kobiet,
• w warunkach gorącego mikroklimatu, charakteryzującego się wskaźnikiem obciążenia termicznego (WBGT) > 25°C,
• w zimnym mikroklimacie, w którym wartość siły chłodzącej powietrza (WCI) > 1 000.

Aby określić wskaźniki mikroklimatu gorącego WBGT lub zimnego WCI niezbędne jest dokonanie ich pomiarów przez upoważnione laboratorium do badań środowiska pracy. Tylko w ten sposób można stwierdzić, czy pracownicy są uprawnieni do posiłków profilaktycznych i napojów. Dokonania pomiarów wymaga także określenie wydatku energetycznego.

Należy pamiętać, że gorący lub zimny mikroklimat w miejscu pracy, w świetle powyżej wspomnianego rozporządzenia jest uznawany za czynnik szkodliwy dla zdrowia.

Wartość odżywcza posiłków i napojów

Posiłki profilaktyczne dla pracowników powinny posiadać określone wartości odżywcze, w tym muszą zawierać wartość kaloryczną około 1 000 kcal oraz zawierać 50-55% węglowodanów, 30-35% tłuszczów i 15% białek. Powinny być również wydawane w czasie przerwy w pracy, po około 3-4 godzinach od jej rozpoczęcia. 

Jeżeli chodzi o napoje to powinno się je wydawać w zależności od warunków atmosferycznych – zimne lub gorące. Dla pracowników zatrudnionych w mikroklimacie gorącym, wskazane jest podawanie napojów zawierających sole mineralne i witaminy. W przepisach nie ma jednak określonych wymogów co do rodzajów, czy zawartości napojów – decydujący głos w tej sprawie ma pracodawca.

Posiłki i napoje profilaktyczne a ekwiwalent pieniężny   

Posiłki i napoje profilaktyczne przysługują pracownikom w naturze i nie można w zamian wypłacać ekwiwalentu pieniężnego.

Może się zdarzyć, że z uwagi na rodzaj wykonywanej pracy lub ze względów organizacyjnych pracodawca nie ma możliwości wydawania posiłków profilaktycznych. W takich sytuacjach może on zapewnić pracownikom korzystanie z posiłków wydawanych w punktach gastronomicznych albo umożliwić ich przygotowanie przez pracowników z otrzymanych produktów we własnym zakresie. 

Jednak takie rozwiązania wymagają konsultacji z pracowniami lub ich przedstawicielami. Natomiast, pracodawca powinien ustalić zasady wydawania posiłków profilaktycznych i napojów, a następnie zamieścić te ustalenia w regulaminie pracy albo innym akcie wewnątrzzakładowym.

Spożywanie posiłków

Do obowiązków pracodawcy należy zapewnienie odpowiednich warunków higienicznych i sanitarnych przy spożywaniu oraz przygotowywaniu posiłków. Najlepiej zapewnić to  poprzez udostępnienie odpowiedniego pomieszczenia – jadalni. Zgodnie z przepisami jadalnie muszą istnieć w zakładach zatrudniających ponad 20 osób na jednej zmianie (z wyjątkiem firm wykonujących tylko i wyłącznie prace biurowe) oraz we wszystkich innych przedsiębiorstwach, w których pracownicy narażeni są na kontakt ze środkami chemicznymi, promieniotwórczymi, materiałami biologicznie zakaźnymi lub wykonują zajęcia szczególnie brudzące.

Jadalnie przeznaczone do spożywania posiłków profilaktycznych muszą dodatkowo posiadać odrębny węzeł sanitarny dla konsumentów oraz dla pracowników obsługi.

Określanie wydatku energetycznego

W określeniu poziomu wydatku energetycznego ponoszonego przez pracownika podczas pracy pomocny może okazać się kalkulator wydatku energetycznego. Kalkulator ten przy określaniu ciężkości pracy korzysta z popularnej i prostej metody Lehmanna.

Zużycie energii w metodzie szacunkowej oceny ciężkości pracy wg Lehmanna

Czynności		Wydatek energetyczny (kcal/h)
Pozycja ciała
Siedzenie		18
Klęczenie		30
Stanie		36
Stanie w pochyleniu		48
Chodzenie		102-210
Rodzaj pracy
Praca palcami, dłonią i przedramieniem	lekka	18-36
	średnia	36-54
	ciężka	54-72
Praca jedną ręką	lekka	42-72
	średnia	72-102
	ciężka	102-132
Praca dwiema rękami	lekka	90-120
	średnia	120-150
	ciężka	150-180
Praca całym ciałem (praca mięśni, kończyn, tułowia)	lekka	150-240
	średnia	240-360
	ciężka	360-510
	bardzo ciężka	510-690

Podstawa prawna:

1. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. z 2003 r. poz. 1650 z późn.zm.),
2. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów (Dz. U. poz. 279).

Źródła pomocnicze:

1. www.pip,gov.pl