Zatrudnianie niepełnosprawnych

Poznaj najważniejsze przepisy dotyczące zatrudniania osób niepełnosprawnych.

Obowiązki i szczególne uprawnienia pracodawców w związku z zatrudnianiem osób niepełnosprawnych

Pracodawca, zatrudniający co najmniej 25 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy, jest obowiązany dokonywać miesięcznych wpłat na Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON), o ile wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych w tym zakładzie wynosi mniej niż 6%.

Pracodawca jest obowiązany wydzielić lub zorganizować stanowiska pracy wraz z podstawowym zapleczem socjalnym dla pracowników tego zakładu, którzy w wyniku wypadku przy pracy lub choroby zawodowej utracili zdolność do pracy na dotychczasowym stanowisku i zostali uznani za osoby niepełnosprawne. W przeciwnym razie obowiązany jest dokonać w dniu rozwiązania stosunku pracy z tymi osobami wpłat na PFRON w wysokości 15‑krotnego przeciętnego wynagrodzenia za każdą z tych osób.

Pracodawca jest obowiązany zapewnić niezbędne racjonalne usprawnienia dla osoby niepełnosprawnej pozostającej z nim w stosunku pracy, uczestniczącej w procesie rekrutacji lub odbywającej szkolenie, staż, przygotowanie zawodowe albo praktyki zawodowe lub ab-solwenckie. Niezbędne racjonalne usprawnienia polegają na przeprowadzeniu koniecznych w konkretnej sytuacji zmian lub dostosowań do szczególnych, zgłoszonych pracodawcy potrzeb wynikających z niepełnosprawności danej osoby, o ile przeprowadzenie takich zmian lub dostosowań nie skutkowałoby nałożeniem na pracodawcę nieproporcjonalnie wysokich obciążeń. Obciążenia te nie są nieproporcjonalne, jeżeli są w wystarczającym stopniu rekompensowane ze środków publicznych.

Niedokonanie niezbędnych racjonalnych usprawnień, o których mowa powyżej, uważa się za naruszenie zasady równego traktowania w zatrudnieniu w rozumieniu przepisów art. 18^3a § 2—5 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. — Kodeks pracy.

UWAGA!

Pracodawca nie jest obowiązany organizować miejsca pracy dla niepełnosprawnego, gdy wyłączną przyczyną wypadku przy pracy było, udowodnione przez pracodawcę, naruszenie przepisów w zakresie bhp przez pracownika z jego winy lub jego stanu nietrzeźwości.

Pracodawca jest obowiązany:

– na wniosek lekarza zwolnić od pracy w wymiarze do 21 dni roboczych, nie częściej niż raz w roku, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia, osobę niepełnosprawną skierowaną w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym,

– zwolnić od pracy, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia, osobę niepełnosprawną w celu wykonania badań specjalistycznych, zabiegów leczniczych lub usprawniających, a także w celu uzyskania zaopatrzenia ortopedycznego lub jego naprawy, jeżeli czynności te nie mogą być wykonane poza godzinami pracy.

Składka na ubezpieczenie społeczne osób niepełnosprawnych naliczana jest, podobnie jak dla innych zatrudnionych, według zasad zawartych w ustawie z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585, z późn. zm.).

Pracodawca, który przez okres co najmniej 36 miesięcy zatrudnia osobę niepełnosprawną bezrobotną lub poszukującą pracy, skierowaną do pracy przez powiatowy urząd pracy, może również ubiegać się o zwrot ze środków PFRON kosztów:

– adaptacji pomieszczeń zakładu pracy do potrzeb niepełnosprawnych, w szczególności poniesionych w związku z przystosowaniem tworzonych lub istniejących stanowisk pracy dla tych osób, stosownie do potrzeb wynikających z ich niepełnosprawności,

– adaptacji lub nabycia urządzeń ułatwiających osobie niepełnosprawnej wykonywanie pracy lub funkcjonowanie w zakładzie pracy,

– zakupu i autoryzacji oprogramowania na użytek pracowników niepełnosprawnych oraz urządzeń technologii wspomagających lub przystosowanych do potrzeb wynikających z ich niepełnosprawności,

– rozpoznania przez służby medycyny pracy ww. potrzeb,

do wysokości nieprzekraczającej 20-krotnego przeciętnego wynagrodzenia za każde przystosowane stanowisko.

Pracodawcy przysługuje ze środków Funduszu miesięczne dofinansowanie do wynagrodzenia pracownika niepełnosprawnego, o ile pracownik ten został ujęty w ewidencji zatrudnionych osób niepełnosprawnych, z wyłączeniem pracodawców zatrudniających co najmniej 25 pracowników, a nieosiągających 6% wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Miesięczne dofinansowanie do wynagrodzenia pracownika niepełnosprawnego przysługuje w kwocie:

– 180% najniższego wynagrodzenia — w przypadku osób niepełnosprawnych zaliczonych do znacznego stopnia niepełnosprawności,

– 100% najniższego wynagrodzenia — w przypadku osób niepełnosprawnych zaliczonych do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności,

– 40% najniższego wynagrodzenia — w przypadku osób niepełnosprawnych zaliczonych do lekkiego stopnia niepełnosprawności.

W latach 2011 i 2012 miesięczne dofinansowanie przysługuje w wysokości 70% kwot, o których mowa powyżej.

Miesięczne dofinansowanie nie przysługuje na pracowników zaliczonych do umiarkowanego lub lekkiego stopnia niepełnosprawności, którzy mają ustalone prawo do emerytury (od dnia 1 marca 2011 r.).

Kwoty powyższe zwiększa się o 40% najniższego wynagrodzenia w przypadku osób niepełnosprawnych, u których stwierdzono chorobę psychiczną, upośledzenie umysłowe lub epilepsję oraz niewidomych.

W latach 2011 i 2012 miesięczne dofinansowanie określone w powyższym wypunktowaniu z uwzględnieniem powyższego zdania przysługuje w wysokości 90% kwot, o których mowa powyżej. W tych latach przez najniższe wynagrodzenie należy rozumieć minimalne wynagrodzenie za pracę obowiązujące w grudniu 2009 r.

Kwota miesięcznego dofinansowania nie może przekroczyć kwoty 90% faktyczne poniesionych kosztów płacy, a w przypadku pracodawcy wykonującego działalność gospodarczą — 75% tych kosztów.

Miesięczne dofinansowanie wypłaca Fundusz w wysokości proporcjonalnej do wymiaru czasu pracy pracownika.

Miesięczne dofinansowanie przysługuje pracodawcy, który nie posiada zaległości w zobowiązaniach wobec Funduszu.

Pracodawca, który zatrudnia pracownika niepełnosprawnego, może otrzymać ze środków Funduszu zwrot miesięcznych kosztów zatrudnienia pracowników pomagających pracownikowi niepełnosprawnemu w pracy w zakresie czynności ułatwiających komunikowanie się z otoczeniem, a także czynności niemożliwych lub trudnych do samodzielnego wykonania przez pracownika niepełnosprawnego na stanowisku pracy — w wysokości stanowiącej iloczyn kwoty najniższego wynagrodzenia i ilorazu liczby godzin w miesiącu przeznaczonych wyłącznie na pomoc pracownikowi niepełnosprawnemu i miesięcznej liczby godzin pracy pracownika niepełnosprawnego w miesiącu.

Pracodawca, który przez okres co najmniej 36 miesięcy zatrudni osobę niepełnosprawną zarejestrowaną w powiatowym urzędzie pracy jako bezrobotna albo poszukująca pracy    niepozostającą w zatrudnieniu, może otrzymać, na wniosek, ze środków Funduszu zwrot kosztów wyposażenia stanowiska pracy do wysokości piętnastokrotnego przeciętnego wynagrodzenia.

Zwrotu ww. kosztów, dokonuje starosta na warunkach i w wysokości określonych umową zawartą z pracodawcą, z tym że zwrotowi nie podlegają koszty poniesione przed dniem zawarcia umowy. Warunkiem zwrotu kosztów, jest uzyskanie, wydanej na wniosek starosty, pozytywnej opinii Państwowej Inspekcji Pracy o przystosowaniu do potrzeb wynikających z niepełnosprawności osoby zatrudnionej na wyposażanym stanowisku pracy lub o spełnieniu warunków bezpieczeństwa i higieny pracy na tym stanowisku.

Jeżeli okres zatrudnienia osoby niepełnosprawnej będzie krótszy niż 36 miesięcy, pracodawca jest obowiązany zwrócić Funduszowi za pośrednictwem starosty środki w wysokości równej 1/36 ogólnej kwoty zwrotu za każdy miesiąc brakujący do 36 miesięcy, jednak w wysokości nie mniejszej niż 1/6 tej kwoty.

Zwrot środków nie następuje, jeżeli pracodawca zatrudni w terminie 3 miesięcy od dnia rozwiązania stosunku pracy z osobą niepełnosprawną inną osobę niepełnosprawną, zarejestrowaną w powiatowym urzędzie pracy jako bezrobotna lub poszukująca pracy i niepozostającą w zatrudnieniu.

Dodatkowe, szersze uprawnienia z tytułu zatrudniania osób niepełnosprawnych przysługują pracodawcy posiadającemu status zakładu pracy chronionej, nadawany na wniosek pracodawcy przez wojewodę, jeżeli:

– prowadzi działalność gospodarczą przez okres co najmniej 12 miesięcy,

– zatrudnienie jest nie mniejsze niż 25 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy,

– wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych wynosi:

– co najmniej 40% (od dnia 1 stycznia 2012 r. – 50%) – w tym co najmniej 10% (od dnia 1 stycznia 2012 r. – 20%) osób zaliczonych do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności), albo

– co najmniej 30% niewidomych lub psychicznie chorych, albo upośledzonych umysłowo zaliczonych do znacznego albo umiarkowanego stopnia niepełnosprawności,

– ww. wskaźnik zatrudnienia jest osiągany przez okres co najmniej 6 miesięcy,

– obiekty i pomieszczenia zakładu pracy spełniają wymogi przepisów i zasad bhp oraz uwzględniają potrzeby osób niepełnosprawnych w zakresie przystosowania stanowisk pracy, pomieszczeń higienicznosanitarnych i ciągów komunikacyjnych oraz spełniają wymagania dostępności do nich,

– zapewniona jest podstawowa i specjalistyczna opieka medyczna, poradnictwo i usługi rehabilitacyjne.

Dodatkowe uprawnienia osób niepełnosprawnych

Czas pracy osób niepełnosprawnych nie może przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo. Osób niepełnosprawnych nie wolno zatrudniać w porze nocnej i w godzinach nadliczbowych.

Czas pracy osoby niepełnosprawnej zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nie może przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo.

Wyjątkiem od tych zasad są osoby zatrudnione przy pilnowaniu, oraz posiadające zgodę lekarza.

Od dnia 1 stycznia 2012 r. taki wymiar czasu będzie przysługiwał niepełnosprawnemu  jeżeli lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne pracowników lub w razie jego braku lekarz sprawujący opiekę nad osobą niepełnosprawną wyda w odniesieniu do tej osoby zaświadczenie o celowości stosowania skróconej normy czasu pracy. Koszty tych badań pokrywa pracodawca

Osoba niepełnosprawna ma prawo do dodatkowej przerwy w pracy na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek. Czas przerwy wynosi 15 minut i jest wliczany do czasu pracy.

Osobie zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności przysługuje dodatkowy urlop wypoczynkowy w wymiarze 10 dni roboczych w roku kalendarzowym. Prawo do pierwszego urlopu dodatkowego osoba ta nabywa po przepracowaniu jednego roku po dniu zaliczenia jej do odpowiedniego stopnia niepełnosprawności.

Osoba o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności ma prawo do zwolnienia od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia:

1) w wymiarze do 21 dni roboczych w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym, nie częściej niż raz w roku;

2) w celu wykonania badań specjalistycznych, zabiegów leczniczych lub usprawniających, a także w celu uzyskania zaopatrzenia ortopedycznego lub jego naprawy, jeżeli czynności te nie mogą być wykonane poza godzinami pracy.

Wynagrodzenie za czas zwolnień od pracy, o których mowa powyżej, oblicza się jak ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy.

Łączny wymiar dodatkowego urlopu i zwolnienia od pracy w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym, nie może przekroczyć 21 dni roboczych w roku kalendarzowym.