Zmęczenie w pracy kierowcy a bezpieczeństwo na drodze

Sprawność psychofizyczna w pracy kierowcy jest warunkiem bezpiecznego prowadzenia pojazdu. Sprawność ta jest jednak uwarunkowana wieloma czynnikami, które mogą oddziaływać w każdym momencie wykonywania pracy.

Liczba osób kierujących pojazdami ciągle wzrasta. Niestety tak samo jak duża jest liczba kierowców, tak również liczba wypadków drogowych wciąż utrzymuje się na wysokim poziomie.

Jednym z podstawowych czynników, który ma wpływ na bezpieczeństwo prowadzenia pojazdu przez kierowcę jest jego sprawność psychofizyczna. Uwarunkowana jest ona jednak wieloma czynnikami, do których można zaliczyć m.in. zmęczenie. Z danych przeprowadzonych przez Komendę Główną Policji wynika, że w 2017 r. przez zmęczenie, zaśnięcie zostało spowodowanych 569 wypadków drogowych, w tym 67 ze skutkiem śmiertelnych, a 888 osób w tych wypadkach zostało rannych.

Nie ma uniwersalnej definicji zmęczenia, która mogłaby uwzględniać wszechstronność przyczyn oraz skutków. Przyjmuję się, że zmęczenie jest stanem organizmu pojawiającym się w trakcie wykonywania pracy fizycznej lub umysłowej, wpływającym na zmniejszenie zdolności do pracy, nasilenie odczucia ciężkości wysiłku oraz zmniejszenie motywacji do pracy. Najbardziej ogólny podział zmęczenia uwzględnia jego dwa rodzaje: zmęczenie fizyczne i psychiczne. Biorąc pod uwagę zawód kierowcy można posłużyć się bardziej szczegółowym podziałem a mianowicie wyróżnić:

• zmęczenie psychiczne – umysłowe i emocjonalne,
• zmęczenie fizyczne – głownie mięśniowe,
• zmęczenie sensoryczne – głownie wzrokowe.

Zmęczenie umysłowe w pracy kierowcy wywołane jest koniecznością skupienia, podzielności i ciągłości uwagi na bodźcach potrzebnych do analizy sytuacji drogowej np. na znakach drogowych, sygnalizacji, obserwacji pozostałych uczestników ruchu. Ten rodzaj zmęczenia może być także wywołany monotonią pracy. Niewątpliwie zmęczenie umysłowe przyczynia się do tego w jaki sposób zachowuje się kierowca. Natomiast zmęczenie emocjonalne pojawia się na skutek działania czynników stresowych, takich jak: presja czasu, konflikty z pasażerami i klientami.

Zmęczenie fizyczne (mięśniowe) jest w głównej mierze wywołane obciążeniem statycznym związanym z wymuszoną pozycją ciała podczas jazdy i koniecznością ciągłego trzymania kierownicy.

Ze zmęczeniem sensorycznym będziemy mieli do czynienia w przypadku obciążania wzroku przez ciągłe działanie bodźców bardzo intensywnych (np. oślepianie światłami samochodów jadących z przeciwka lub światłem zachodzącego słońca) albo o słabym natężeniu (o zmroku, w nocy, przy niewystarczająco oświetlonych drogach), powodujących trudności spostrzegania.

Zmęczenie w zawodzie kierowcy jest uwarunkowane specyfiką obciążeń w trakcie prowadzenia pojazdów, ale jego konsekwencje związane są również z:

• wiekiem,
• kondycją fizyczną i zdrowotną,
• czasem prowadzenia pojazdu,
• wcześniejszym spożyciem alkoholu.

Bardzo ważnym czynnikiem wpływającym na subiektywne odczucie zmęczenia i senności oraz na sprawność kierowców jest pora dnia lub nocy oraz długość trwania jazdy.

Pamiętaj!

Kierowanie pojazdem pomimo narastającego zmęczenia prowadzi do zmniejszenia adekwatności oceny sytuacji na drodze.

 Wraz z narastaniem zmęczenia na długich trasach pojawia się znużenie, spadek czujności i senność.

Kierowcy powinni pamiętać o tzw. krytycznych godzinach jazdy, do których można zaliczyć:

1. Pierwsze dwie godziny jazdy, podczas których kierowca jest jeszcze wypoczęty i w związku z tym ma większa skłonność do przeceniania własnych możliwości.
2. Dwie ostatnie godziny jazdy, kiedy z jednej strony kierowcę dopada zmęczenie, a z drugiej chce jak najszybciej dojechać do celu, tym samym może to być przyczyną popełnienia przez niego większej liczby błędów na drodze.
3. W ciągu doby najtrudniejszy dla kierowców jest zazwyczaj czas między godzinami: 12:00 – 14:00 oraz 02:00 – 03:00 w nocy.

Najważniejsze w ocenie stopnia zmęczenia i sprawności kierowcy jest jego samokontrola. Przy  stwierdzeniu tzw. ciężkich powiek, opóźnionych reakcji, trudności rozpoznania drogi, zaburzeniach płynności jazdy, większego rozdrażnienia, należy jak najszybciej zjechać na pobliski parking i odpocząć. Najlepszym sposobem na zmniejszenie zmęczenia i senności jest 20, 30 – minutowa drzemka. Należy pamiętać, że po krótkiej drzemce nie należy ruszać w trasę bezpośrednio po przebudzeniu, gdyż pełna sprawność i zdolność koncentracji uwagi wraca po okresie ok. 10 minut.

Inne działanie profilaktyczne zapobiegające negatywnym skutkom zmęczenia kierowcy:

• właściwa organizacja czasu pracy,
• niezakłócony nocny sen, trwający nie krócej niż 7-9 godzin,
• wypoczynek przed podróżą,
• unikanie przed i w czasie podróży ciężkostrawnych posiłków powodujących senność,
• unikanie leków przeciwbólowych i antyalergicznych,
• właściwa wentylacja w samochodzie,
• właściwa pozycja za kierownicą,
• zapewnienie przerw co 2-3 godziny,
• wykonywanie przerw na kilka prostych ćwiczeń fizycznych (prostowanie pleców, rozluźnienie rąk i nóg, krótki spacer na świeżym powietrzu).

Ponadto zawodowi kierowcy muszą przechodzić badania psychologiczne i lekarskie mające stwierdzić istnienie lub brak przeciwskazań do prowadzenia pojazdów. Poza oceną lekarza i psychologa, kierowca sam powinien ocenić swoją sprawność przed przystąpieniem do pracy. Mentalny przegląd kierowcy powinien być przeprowadzany nie okresowo, ale za każdym razem, kiedy planuje się jazdę samochodem.

Pamiętaj, że zmęczenie jest naturalną konsekwencją każdej pracy, jednak skrajna forma zmęczenia będąca następstwem długiego obciążenia pracą oraz brak snu skutkuje obniżeniem sprawności psychofizycznej oraz uczuciem senności. To z kolei zagraża bezpieczeństwu jazdy i przekłada się na wzrost ryzyka wypadku.

Źródła pomocnicze:

1. www.pip.gov.pl,
2. www.bip.kgp.policja.gov.pl