Zmęczenie – zagrożenie czy prawidłowość fizjologiczna?

Zmęczenie jest normalnym stanem odczuwanym przez większość z nas po ciężkim dniu w pracy, czy po większym wysiłku fizycznym. Należy jednak pamiętać o regularnym dziennym okresie odpoczynku.

Każde obciążenie organizmu ludzkiego pracą fizyczną lub umysłową może przejawiać się mniejszym lub większym zmęczeniem. Chociaż uczucie zmęczenia jest znane każdemu z osobistego doświadczenia, to trudno jednoznacznie zdefiniować i wyjaśnić to zjawisko.

Zmęczenie może mieć charakter fizjologiczny (tzn. może stanowić następstwo zjawisk umysłowych lub funkcjonalnych). Może być ono oceniane obiektywnie, a więc na podstawie efektów pracy, lub subiektywnie, gdy wywołuje zmiany w odczuciach i w świadomości.

Z reguły można wyróżnić zmęczenie obwodowe i ośrodkowe, przy czym uwzględnia się fakt, że szczególnie duże zmęczenie pojedynczych narządów np. grupy mięśni, wpływa na cały organizm, a tym samym dochodzi do ogólnego zmęczenia. Praca o dużej intensywności wywołuje głównie zmęczenie mięśniowe (miejscowe), natomiast praca o małej intensywności, ale angażująca cały organizm przez dłuższy czas – zmęczenie ogólne. 

Zmęczenie jest więc zjawiskiem towarzyszącym każdej pracy, ale w istocie mamy do czynienia z różnymi konsekwencjami obciążenia organizmu pracą w zależności od jej rodzaju i warunków wykonywania (intensywności pracy, czasu jej trwania, stopnia obciążenia poszczególnych narządów i układów, uciążliwości warunków środowiska). Z tego punktu widzenia odróżnia się następujące formy zmęczenia:

  • Zmęczenie ostre w wyniku bardzo intensywnego wysiłku mięśniowego czy neuropsychicznego, znajdującego wyraz w stanie zupełnego wyczerpania organizmu. Pojawia się ono przy nierównomiernie rozłożonym wysiłku, w sytuacjach awaryjnych.
  • Zmęczenie umiarkowane, występujące podczas pracy o średnim natężeniu, trwającej przez dłuższy czas, jest to zjawisko normalne.
  • Przemęczenie, które powstaje wskutek nakładania się stanów zmęczenia w warunkach niedostatecznego wypoczynku. Jest to zjawisko podobne do stanów chorobowych. Daje złe samopoczucie, przygnębienie, zły wygląd, łatwość zmęczenia, zaburzenia snu.   
  • Znużenie, czyli forma zmęczenia charakterystyczna dla stanu wyczerpania potencjału roboczego. Do odzyskania sił jest konieczny wypoczynek. Bywa również, że znużenie następuje bez wyczerpania potencjału roboczego – np. w stanie alienacji.
  • Zmęczenie psychiczne, znajdujące wyraz w zahamowaniu działalności ośrodków korowych, którego efektem jest rozluźnienie uwagi, zwolnione i wstrzymane procesy obserwacji, zmniejszenie dynamizmu człowieka oraz jego sprawności fizycznej i intelektualnej.

Jak już wcześniej wspomniano objawy zmęczenia mogą być dwojakie: obiektywne i subiektywne. Do objawów obiektywnych należy przede wszystkim spadek wydajności pracy, wzrost liczby braków produkcyjnych, uszkodzeń narzędzi, wypadków przy pracy itd. Coraz częstsze pomyłki i braki w miarę wzrostu zmęczenia pojawiają się zwłaszcza w pracach wymagających precyzji i wysokiego stopni koordynacji ruchów.

Pod wpływem zmęczenia następują charakterystyczne zjawiska:

  • zwolnienie przekazywania bodźców,
  • obniżenie stopnia uwagi,
  • utrudnienie myślenia,
  • zmniejszenie ostrości dostrzegania zjawisk przez zmysły,
  • zmniejszenie wydolności czynnościowej,
  • zmiana progu pobudliwości dla reakcji odruchowych,
  • upośledzenie funkcji koordynacyjnej środków nerwowych,
  • zakłócenie funkcjonowania korowej części nadnerczy.

Subiektywnymi objawami zmęczenia są natomiast doznania bólowe w intensywnie pracujących mięśniach, uczucie ogólnego osłabienia i rozdrażnienia lub przygnębienia, stany znużenia występujące zwłaszcza w pracy monotonnej. Objawy zmęczenia pojawiają się o wiele wcześniej niż następuje kres wytrzymałości wysiłkowej człowieka. Zmęczenie, zmuszające człowieka do zaprzestania wykonywania czynności, jest reakcją ochronną organizmu, osłaniającą go przed skutkami nadmiernego obciążenia mięśni czy układu nerwowego.

Same zmiany zmęczeniowe nie wywierają żadnego wpływu na organizm i wpływu takiego nie ma praca doprowadzająca do granic zmęczenia. Dopiero praca kontynuowana mimo objawów głębokiego zmęczenia może przynosić skutki dla organizmu niekorzystne, zwłaszcza jeżeli powtarza się często. Patrząc na te rozważania można wysnuć wniosek, że to, co naprawdę może być groźne, to na ogół nie zbyt ciężka praca, lecz brak dostatecznego po niej odpoczynku. Niezlikwidowane podczas niedostatecznego odpoczynku zmiany mogą kumulować się w organizmie w jakiś sposób, stając się podłożem zmęczenia przewlekłego. Zmęczenie przewlekłe stanowi jedyną groźną formę dla organizmu człowieka. Powoduje ono długotrwale zmniejszenie zdolności do pracy, zwiększenie podatności wypadkowej, zachwianie równowagi emocjonalnej, zmniejszenie wydajności pracy. 

Istnieje tylko jeden sposób usuwania zmian zmęczeniowych – jest nim wypoczynek. Emocje, środki farmakologiczne, takie jak kofeina (kawa), pochodne amfetaminy mogą zwiększyć skalę odczuwania zmian zmęczeniowych, lecz nie opóźniają ich rozwoju i nie przyśpieszają ich likwidacji, natomiast zmieniają ich subiektywną ocenę. Są tylko środkami przełamywania uczucia zmęczenia, ułatwiającymi kontynuację pracy mimo głębokich zmian zmęczeniowych, a nie środkiem walki z tymi zmianami.

Skomentuj