Żyjemy coraz dłużej – jak zadbać o pracownika 50+?
Starzenie się ludności idzie w parze ze starzeniem się pracowników. Liczba młodych ludzi wchodzących na rynek pracy spada, zaś wśród pracowników wzrasta udział osób starszych (w wieku 55-64 lat).
Z najnowszego badania GUS wynika, że w Polsce mężczyzna będzie żył przeciętnie 74,1 lat, a kobieta – 81,8 lat.
W Europie ludność również się starzeje: udział ludzi starszych w ogólnej populacji UE rośnie szybciej niż liczba osób młodych. Do 2080 roku, osób w wieku 65 lat lub starszych będzie niemalże dwukrotnie więcej niż obecnie i będą oni stanowić jedną trzecią ludności Europy.
Ponieważ udział osób starszych w populacji pracowników rośnie, kwestia starzenia się w miejscu pracy zyskuje na znaczeniu. Szczególnie ważne jest zrozumienie relacji pomiędzy pracą a wiekiem. W ostatnich latach w wielu krajach podniesiono wiek emerytalny. Co za tym idzie, poszukiwane są również skuteczne metody podtrzymywania zdolności do pracy osób starszych, tym bardziej, że udział osób aktywnych zawodowo, będących jednocześnie w podeszłym wieku będzie się zwiększał.
Zmiany związane z wiekiem i ich wpływ na pracę
Częścią procesu starzenia się są zmiany w zdolnościach funkcjonalnych (takie jak redukcja siły mięśni, zaburzenia narządu wzroku, ścieńczenie skóry), które mogą wpływać na wykonywaną pracę.
W odniesieniu do zmian typowych dla wieku oraz wpływu pracy najważniejsze wnioski są następujące:
- chociaż starzeniu się towarzyszą zmiany fizjologiczne, sam wiek nie jest najważniejszym czynnikiem, który ma decydujący wpływ na stan zdrowia i wydajność pracy. Starzeniu się niekoniecznie muszą towarzyszyć schorzenia i choroby; styl życia ma także istotny wpływ na zdrowie;
- siła fizyczna i wytrzymałość są cechami niezwykle indywidualnymi; starsi pracownicy mogą być silniejsi od swoich młodszych kolegów. Strategie i umiejętności starszych pracowników zdobyte wraz z doświadczeniem, często mogą zrekompensować utratę zdolności do pracy pod kątem funkcjonalnym;
- niektóre zdolności poznawcze wraz z wiekiem ulegają pogorszeniu. Niemniej jednak starsi pracownicy często potrafią dokonywać lepszych osądów, a także posiadają fachową wiedzę i lepsze umiejętności rozumowania oraz większą motywację do nauki od swoich młodszych kolegów. Według badań sprawność poznawcza na ogół nie wykazuje żadnego znaczącego spadku aż do 70. roku życia;
- co prawda starsi pracownicy częściej borykają się z przewlekłymi problemami zdrowotnymi, lecz wiele przewlekłych chorób można kontrolować i nie wpływają one na wydajność pracy;
- u starszych pracowników, którzy wykonują ciężką pracę fizyczną, mogą częściej występować zaburzenia układu mięśniowo-szkieletowego lub przewlekłe zmęczenie. Prawdopodobieństwo urazu wiąże się jednak bardziej ze zdolnością do pracy niż z wiekiem. Dlatego przy ocenianiu, czy dany pracownik jest w stanie wykonywać konkretną pracę i czy jest narażony na ryzyko zachorowania na schorzenia układu mięśniowo-szkieletowego, należy brać pod uwagę nie jego wiek, lecz zdolności fizyczne;
- głównym czynnikiem, który wpływa na ryzyko urazów, jest nie wiek, lecz wykonywany zawód;
- dzięki swojemu doświadczeniu starsi pracownicy mogą przezwyciężać przeszkody związane z wiekiem oraz zwiększać swoją wydajność w miejscu pracy.
Korzyści płynące z zatrudniania pracowników zróżnicowanych pod względem wieku
Zatrudnianie pracowników w różnym wieku niesie za sobą wyzwania, ale także korzyści dla miejsca pracy, na przykład:
- gdy w firmie zatrudnieni są pracownicy w różnym wieku, łatwiej o zrozumienie dla rozmaitych wymagań i potrzeb klientów, co ma, z kolei, pozytywny wpływ na wyniki przedsiębiorstwa;
- pracownicy zróżnicowani pod względem wieku i płci przynoszą do miejsca pracy różnorodne perspektywy;
- różnorodność sprzyja kreatywności i innowacyjności, ułatwia rozwiązywanie problemów i daje więcej możliwości dzielenia się wiedzą pomiędzy pokoleniami;
- przedsiębiorstwa zatrudniające pracowników w różnym wieku są w stanie reagować na szybko zmieniające się okoliczności, ponieważ w pełni wykorzystują potencjał posiadanych zasobów ludzkich;
- ludzie zatrudnieni w środowisku zróżnicowanym pod względem wieku lepiej odnajdują się w nowych rolach i zadaniach.
Bezpieczeństwo i zdrowie w miejscu pracy a starzejąca się siła robocza – obowiązki pracodawcy
Na pracodawcach spoczywa prawny obowiązek zadbania o bezpieczeństwo i zdrowie (w tym higienę pracy) pracowników, we wszystkich aspektach związanych z pracą. Obowiązek ten obejmuje ocenę właściwych zagrożeń oraz dostosowanie pracy do potrzeb poszczególnych osób.
Prawo nakazuje pracodawcom równe traktowanie wszystkich pracowników i zakazuje dyskryminacji na tle wieku lub niepełnosprawności.
Wdrożenie zasady równego traktowania w praktyce nie zwalnia pracodawcy z podejmowania konkretnych środków po to, aby zapobiec niekorzystnej sytuacji związanej z wiekiem lub niepełnosprawnością lub po to, aby taką sytuację zrekompensować. Oznacza to zastosowanie środków mających na celu zapewnienie bezpieczeństwa i higieny pracy lub promocję integracji ludzi starszych lub osób z niepełnosprawnością w środowisku pracy.
Po pierwsze – ocena ryzyka
Ocena ryzyka zawodowego stanowi fundament skutecznego zarządzania bezpieczeństwem i zdrowiem w miejscu pracy. Podczas dokonywania oceny ryzyka zawodowego powinno się uwzględniać różnorodność siły roboczej i zwracać uwagę na pracowników należących do tzw. grup wrażliwych (kobiety, młodzi i starsi pracownicy oraz osoby niepełnosprawne).
Wiek jest jednym z aspektów różnorodności, a podczas dokonywania oceny ryzyka zawodowego powinno się uwzględniać konkretne czynniki ryzyka związane z wiekiem. W przypadku pracowników młodych, takim czynnikiem może być np. brak doświadczenia, zaś w przypadku pracowników starszych − możliwe zmiany zdolności funkcjonalnych.
Najważniejsze kwestie związane z oceną ryzyka zawodowego:
- regularność − zarówno sama ocena, jak i jej rewizja powinna być dokonywana regularnie;
- ocena powinna odnosić się do zadań związanych z pracą na konkretnym stanowisku;
- celem oceny ryzyka zawodowego jest wprowadzenie środków naprawczych w oparciu o obiektywną ocenę poszczególnych zagrożeń, nie tylko o kryterium wieku, środki te powinny także uwzględniać zdolności pracowników;
- profilaktyczne badania lekarskie pracowników mogą pomóc w wykryciu problemów zdrowotnych pracowników oraz identyfikacji nowych zagrożeń.
Jeśli chodzi o pracowników starszych, czyli osób doświadczających zmian zdolności funkcjonalnych to czynnikami zasługującymi na szczególną uwagę podczas dokonywania oceny ryzyka zawodowego są:
- zagrożenia o charakterze ergonomicznym, takie jak wykonywanie powtarzalnych ruchów, ręczne przenoszenie ciężarów oraz utrzymywanie niewłaściwej, niewygodnej lub statycznej postawy;
- praca w trybie zmianowym;
- gorące, zimne i głośne środowiska pracy, a także drgania;
- praca na wysokościach.
W przypadku starszych kobiet, podczas dokonywania oceny ryzyka zawodowego, powinny zostać wzięte pod uwagę m.in. poniższe czynniki:
- menopauza (objawy w postaci zmęczenia, zaburzeń snu, fal gorąca);
- obowiązki związane ze sprawowaniem opieki (dotyczy to zarówno kobiet jak i mężczyzn, ale w praktyce zazwyczaj kobiety są bardziej obciążone obowiązkami związanymi ze sprawowaniem opieki). Ilość obowiązków związanych ze sprawowaniem opieki rośnie wraz z wiekiem, ale najczęściej są nimi obarczeni pracownicy w wieku od 50 do 64 lat.
To ważne, aby podczas dokonywania oceny ryzyka zawodowego:
- zaangażować zarówno przedstawicieli, jak i samych pracowników, w tym osoby starsze oraz uwzględniać ich potrzeby i perspektywę;
- wziąć pod uwagę pracowników pracujących w pełnym i niepełnym wymiarze godzin oraz w trybie elastycznym;
- oceniać faktyczny sposób wykonywania pracy, aby uzyskać jak najbardziej rzetelny obraz zachowań pracowników i obciążeń (zarówno tych o podłożu psychicznym, jak i fizycznym) jakim są poddawani;
- stosować takie środki ograniczające ryzyko, które mogą oddziaływać na pracowników w każdym wieku, w tym na osoby starsze.
Poza oceną ryzyka zawodowego, cennych informacji na temat nowych zagrożeń lub ewentualnych braków w aktualnie podejmowanych środkach prewencji, dostarczać mogą np. wyniki badań lekarskich lub innych analiz.
Po drugie – dostosowanie miejsca pracy
W oparciu o wyniki oceny ryzyka zawodowego, pracodawcy mogą być zmuszeni wprowadzić zmiany w miejscu pracy po to, by jak najlepiej zareagować na zmianę zdolności i stanu zdrowia pracowników. Działania te należy podejmować w oparciu o obiektywną ocenę zarówno zagrożeń, jak i zdolności pracowników, a nie na podstawie ich wieku.
Przykłady takich dostosowań:
- dostosowanie wykorzystywanego sprzętu i/lub zapewnienie nowego, aby ograniczyć lub wyeliminować konieczność ręcznego przenoszenia ciężarów, wykonywania dynamicznych i powtarzalnych ruchów lub utrzymywania niewłaściwej postawy ciała;
- zapewnienie regulowanych stacji roboczych, aby odpowiadały one potrzebom obsługujących je osób, niezależnie od ich wieku;
- rotacja zadań;
- automatyzacja zadań rutynowych i jednostajnych;
- wprowadzenie i/lub modyfikacja planu pracy zmianowej;
- dostosowanie oświetlenia.
Adaptacja miejsca pracy powinna mieć charakter ciągły i dynamiczny, a także odbywać się w oparciu o wyniki oceny ryzyka zawodowego. Dobrze zaprojektowane miejsce pracy oraz odpowiednia organizacja pracy mogą przynieść korzyści pracownikom w każdym wieku.
Źródła pomocnicze:
- Strona internetowa Głównego Urzędu Statycznego – stat.gov.pl/,
- Strona Internetowa Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy – osha.europa.eu;
- Broszura informacyjna – Starzenie się pracowników: wpływ na bezpieczeństwo i higienę pracy – przegląd badawczy, dostępna pod adresem: https://osha.europa.eu/pl/publications/ageing-workforce-implications-occupational-safety-and-health-research-review-0/view
Skomentuj