Maszyny zespolone

Wiele zakładów pracy przystosowuje swoje maszyny do potrzeb technologicznych poprzez zestawianie „starych” maszyn z „nowymi”. Jak w takim przypadku odnieść się do wymogów formalnych wynikających z dyrektywy maszynowej?

Zgodnie z definicją zawartą w dyrektywie maszynowej 2006/42/WE (w Polsce wprowadzona rozporządzeniem Ministra Gospodarki z 21 października 2008 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla maszyn) maszynami zespolonymi nazywamy zespół maszyn, w tym maszyn nieukończonych, które w celu osiągnięcia określonego efektu końcowego zostały zestawione i są sterowane w taki sposób, że działają jako zintegrowana całość.

Problem pojawia się w momencie zestawienia „starych” maszyn z „nowymi”. Na podstawie ww. definicji trudno jest jednoznacznie stwierdzić czy w wyniku zespolenia maszyn powstanie zespół maszyn podlegający wymaganiom formalnym wynikających z dyrektywy maszynowej, czy też będziemy mieli do czynienia z kilkoma niezależnymi egzemplarzami ustawionymi obok siebie.

Maszyna zespolona utworzona tylko i wyłącznie z nowych maszyn

Aby grupę jednostkowych nowych maszyn (lub maszyn nieukończonych) można było uznać za maszynę zespoloną, muszą być spełnione następujące warunki:

• maszyny jednostkowe zmontowane są ze sobą w celu spełnienia wspólnej funkcji (np. produkcji jakiegoś produktu),
• maszyny jednostkowe posiadają wspólny układ sterowania,
• maszyny jednostkowe są połączone w funkcjonalny sposób, tak że działanie każdej z maszyn ma bezpośredni wpływ na działanie pozostałych maszyn lub zespołu jak całości i w związku z tym niezbędne jest przeprowadzenie oceny ryzyka dla całego zespołu.

Ważne!

Grupy maszyn połączonych ze sobą, ale działających niezależnie od siebie, nie uznaje się za zespół maszyn (maszynę zespoloną).

Producentem zespołu maszyn będzie osoba zajmująca się zestawieniem jednostkowych nowych maszyn. Jest ona odpowiedzialna za to, aby maszyna zespolona spełniała wszystkie wymagania w zakresie ochrony zdrowia  i bezpieczeństwa, określonych w dyrektywie maszynowej.

Nowe maszyny jednostkowe wprowadzane do obrotu jako maszyny gotowe do użytku, które mogą także działać niezależnie od siebie muszą posiadać oznakowanie CE oraz deklaracje zgodności WE. W przypadku maszyn nieukończonych, nie ma obowiązku umieszczania na nich oznakowania CE ale należy dołączyć deklarację włączenia oraz instrukcję montażu.

Ocena ryzyka maszyny zespolonej przeprowadzana jest przez producenta zespołu maszyn. Musi obejmować ona zarówno ocenę bezpieczeństwa zespołu jako całości, jak i również zagrożenia związane z połączeniami między maszynami jednostkowymi.

Podsumowując producent zespołu maszyn (maszyny zespolonej) musi:

• przeprowadzić odpowiednią procedurę oceny zgodności dla zespołu maszyn,
• umieścić określone oznakowanie na zespole maszyn, zawierające wymagane informacje, w tym oznakowanie CE,
• sporządzić i podpisać deklarację zgodności WE dotyczącą zespołu maszyn.

Deklaracja zgodności WE oraz deklaracja włączenia i instrukcja montażu w przypadku nieukończonych maszyn wbudowanych do zespołu maszyn muszą zostać włączone do dokumentacji technicznej zespołu maszyn. Dokumentacja ta musi także zawierać informacje dot. wszelkich zmian wprowadzonych w jednostkach składowych przy ich łączeniu w zespół.  

Maszyna zespolona utworzona ze „starych” i „nowych” maszyn

Może zdarzyć się tak, że co najmniej jedna maszyna składowa istniejącego zespołu maszyn zostanie zastąpiona nową maszyną lub nowe jednostki maszyny mogą zostać dołączone do takiego zespołu. Nasuwa się więc pytanie czy zespół maszyn obejmujący nowe oraz istniejące już maszyny jednostkowe jest, jako całość, objęty zakresem stosowana dyrektywy maszynowej?

Odpowiedz na postawione pytanie nie jest jednoznaczna. Należy wziąć jednak pod uwagę następujące kryteria:

1. Jeżeli zastąpienie lub oddanie maszyny jednostkowej w istniejącym już zespole maszyn nie wpływa w znaczący sposób na funkcjonowanie lub bezpieczeństwo pozostałej części zespołu, to nie jest wymagane podejmowanie żadnych działań w odniesieniu do zespołu. Natomiast nowa jednostkowa maszyna powinna spełniać wymagania dyrektywy maszynowej:

• jeżeli nowa maszyna jednostkowa jest kompletną maszyną, która mogłaby funkcjonować także niezależnie, posiadającą oznakowanie CE i dołączoną deklaracje zgodności WE, wbudowanie nowej jednostki do istniejącego już zespołu należy uznać za instalację maszyny, co nie wymaga przeprowadzenia nowej oceny zgodności, umieszczenia nowego oznakowania CE oraz dołączenia nowej deklaracji zgodności WE;
• jeżeli nowa maszyna jednostkowa składa się z nieukończonej maszyny z dołączoną deklaracją włączenia i instrukcją montażu, osobę zajmującą się włączeniem takiej maszyny do zespołu maszyn uznaje się za producenta nowej jednostki. Do jego zadań będzie należało:

• dokonanie oceny ryzyka związanej z połączeniami nieukończonej maszyny z innymi urządzeniami i zespołem maszyn,
• spełnienie wszystkich zasadniczych wymagań w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa, które nie zostały zastosowane przez producenta maszyny nieukończonej,
• sporządzenie deklaracji zgodności WE oraz umieszczenie oznakowania CE na nowej zamontowanej maszynie jednostkowej.

2. Jeżeli zastąpienie lub dodanie nowych maszyn jednostkowych w istniejącym już zespole maszyn ma znaczący wpływ na funkcjonowanie i bezpieczeństwo zespołu jako całości lub wiąże się z istotnymi zmianami w zespole, można uznać zmianę za równoznaczną ze zbudowaniem nowego zespołu maszyn, do którego musi być stosowana dyrektywa maszynowa. W takim przypadku cały zespół, w tym wszystkie jego maszyny jednostkowe, muszą być zgodne z przepisami dyrektywy maszynowej.

Oprócz włączania nowych maszyn jednostkowych do istniejących zespołów lub tworzenia maszyny zespolonej z całkiem nowych maszyn, użytkownik/ pracodawca może dokonać także ich modernizacji. Modernizacja maszyn polega na dokonaniu szeregu modyfikacji w celu podwyższenia ich wydajności i jakości.

Zgodnie z europejską interpretacją przepisów – wyrób, który po oddaniu go do eksploatacji uległ istotnym zmianom modyfikującym parametry, zastosowanie lub typ, może być uważany za nowy produkt. Natomiast działania, które nie powodują istotnych zmian w konstrukcji, lub które powodują zmiany w konstrukcji, ale nie prowadzą do wzrostu poziomu ryzyka uznaje się za nieistotne – nie prowadzą do powstania nowej maszyny.

Źródła:

1. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2006/42/WE z dnia 17 maja 2006 r. w sprawie maszyn, zmieniająca dyrektywę 95/16/WE (przekształcenie),
2. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/104/WE z dnia 16 września 2009 r. dotycząca minimalnych wymagań w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny użytkowania sprzętu roboczego przez pracowników podczas pracy,
3. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 października 2008 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla maszyn (Dz. U. poz. 1228 z późn. zm.),
4. Przewodnik dotyczący stosowania dyrektywy 2006/42/WE w sprawie maszyn wydany przez Komisję Europejską – wydanie drugie, czerwiec 2010 r.
5. www.pip.gov.pl – Bezpieczeństwo użytkowania maszyn. Poradnik dla pracodawców.