Okres przygotowania się do pracy a czas pracy

Czy czas poświęcany przez pracownika na przygotowanie się do pracy jest uwzględniany jako czas pracy?

Pytanie od czytelnika: 

Jestem zatrudniony w zakładzie produkcyjnym, w którym obowiązuje dwuzmianowa organizacja pracy. Zmiany przypadają w godzinach: 6:00-14:00 (I zmiana) oraz 14:00 – 22:00 (II zmiana).

Specyfika mojej pracy wymaga przebrania się w odzież roboczą i niekiedy pobrania narzędzi, a po wykonaniu pracy – zdania narzędzi, przebrania się i umycia. Pracodawca wymaga ode mnie, abym był gotowy do pracy już w pierwszej minucie zmiany, przebrany i wyposażony w niezbędne narzędzia i pozostawał na stanowisku pracy do ostatniej minuty pracy.

Zastanawiam się, czy do czasu pracy nie powinien zostać wliczony okres przebrania się oraz pobierania i zdawania narzędzi.

Czas pracy = „Pozostawanie do dyspozycji”

Zgodnie z  art. 128 § 1 kodeksu pracy (dalej: KP), czasem pracy jest czas, w którym pracownik pozostaje w dyspozycji pracodawcy w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy.

Z faktem pozostawania w dyspozycji pracodawcy przepisy prawa pracy wiążą co do zasady obowiązek zaliczenia tego okresu do czasu pracy, z konsekwencjami w sferze prawa do wynagrodzenia. Pod pojęciem „pozostawania w dyspozycji” uznaje się stan, w którym pracownik jest gotowy i zdolny do świadczenia pracy w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę.

Jednym z obowiązków spoczywających na pracodawcy jest organizowanie pracy w sposób zapewniający pełne wykorzystanie czasu pracy (art. 94 pkt 2 KP). W ramach realizacji tego obowiązku pracodawca powinien ustalić reguły rządzące organizacją pracy, warunkami przebywania na terenie zakładu pracy w czasie pracy i po jej zakończeniu, zasady wyposażenia pracowników w narzędzia i materiały, a także w odzież i obuwie robocze oraz w środki ochrony indywidualnej i higieny osobistej. Do konkretyzacji tych reguł dochodzi w treści prawa zakładowego, np. w układzie zbiorowym pracy, regulaminie pracy, zarządzeniu, obwieszczeniu itp.

Natomiast do katalogu podstawowych obowiązków pracownika należy m.in. przestrzeganie regulaminu pracy, ustalonego w zakładzie pracy porządku oraz czasu pracy (por. art. 100 § 2 pkt 1 i 2 KP). Pracownik objęty jest określonym rozkładem czasu pracy, w ramach którego zobowiązany jest stawić się w miejscu pracy i pozostawać w dyspozycji pracodawcy w wyznaczonych godzinach. 

Zaliczać czy nie zaliczać?

Zasadniczo żaden przepis prawa pracy nie nakazuje wprost zaliczać do czasu pracy okresu przygotowania się do pracy poprzedzającego rozpoczęcie pracy w danym dniu, czy też okresu pozostawania w miejscu pracy po jej zakończeniu, w związku z czynnościami z tego faktu wynikającymi np. przebranie się, zdanie pobranych narzędzi lub urządzeń, mycie się itp.

Za swoisty wyjątek w tym zakresie można uznać regulację zawartą w art. 6 ustawy z dnia 16.04.2004 r. o czasie pracy kierowców (Dz.U. z 2022 r. poz. 1473 ze zm.), zgodnie z którym do czasu pracy kierowcy zalicza się m.in. podejmowanie określonych czynności przygotowawczych przed rozpoczęciem pracy związanych z obsługą codzienną pojazdu, czy też okres pozostawania poza przyjętym rozkładem czasu pracy na stanowisku pracy w gotowości do wykonywania pracy.

Podobnie w przypadku „pracowników dołowych” w górnictwie, z uwagi na specyfikę organizacji robót górniczych, zgodnie z przepisami wynikającymi najczęściej z układów zbiorowych pracy, do czasu pracy wliczane są pewne działania i czynności poprzedzające moment podjęcia pracy na stanowisku oraz przypadające po zakończeniu pracy na tym stanowisku, np. okres uczestniczenia w podziale załogi, wyposażenia w narzędzia oraz środki ochrony indywidualnej, droga do i z miejsca pracy itp. 

Przy braku analogicznej do powyżej przedstawionej regulacji wynikającej z przepisów obowiązujących w danym zakładzie pracy, które zaliczałyby do czasu pracy czynności związane z przygotowaniem się do pracy i czynności wykonywane po jej zakończeniu, niezwiązane z faktycznym świadczeniem pracy na stanowisku, pracownik będzie zobligowany do pozostawania w gotowości na stanowisku pracy w godzinach pracy wynikających z przyjętego rozkładu czasu pracy.

Innymi słowy, pracownik będzie wówczas zobligowany stawić się w miejscu pracy odpowiednio wcześniej, w celu przebrania się (jeżeli zachodzi taka potrzeba), pobrania narzędzi i ewentualnego przygotowania zajmowanego stanowiska w taki sposób, aby mógł rozpocząć na nim pracę z początkiem pierwszej godziny pracy wynikającej z przyjętego rozkładu czasu pracy i na stanowisku tym zasadniczo zobowiązany jest pozostać do ostatniej godziny z rozkładu tego wynikającej.

Zaznaczyć jednak należy, że fakultatywność zaliczenia do czasu pracy okresów przygotowania do pracy i pozostawania w miejscu pracy po jej zakończeniu dotyczy wyłącznie sytuacji, gdy pracodawca nie wymaga, aby pracownik w tych okresach pozostawał w jego dyspozycji. Jeżeli bowiem pracodawca nie traktuje pewnych okresów za czas pracy, pomimo tego, że w ich trakcie pracownik wykazuje gotowość do jej świadczenia, pozostając – zgodnie z wolą pracodawcy – pod jego dyspozycją (np. przypadający poza godzinami pracy wynikającymi z rozkładu czasu pracy obowiązek uczestniczenia w naradach, składanie raportów, pozostawanie na stanowisku pracy w celu jego przekazania pracownikowi kolejnej zmiany  itp.), to tego typu działanie można byłoby uznać za nieprawidłowe na gruncie art. 128 KP (por. m.in. uchwałę SN z dnia 18.03.1998 r., III ZP 20/97, OSNAPiUS 1998/21/619).