Młodociani w pracy

Przy okazji Dnia Dziecka przypominamy najważniejsze aspekty dotyczące pracy młodocianych. Kim jest młodociany, jakie warunki należy spełnić, aby go zatrudnić, jakie prace są zabronione młodocianym, jaki jest wymiar urlopu młodocianego? Na te i inne pytania odpowiadamy w poniższym tekście.

Kim jest młodociany?

Według Kodeksu pracy młodocianym jest osoba, która ukończyła 15 lat, a nie przekroczyła 18 lat.

Wolno zatrudniać tylko tych młodocianych, którzy:

    • ukończyli co najmniej ośmioletnią szkołę podstawową,
    • przedstawią świadectwo lekarskie stwierdzające, że praca danego rodzaju nie zagraża ich zdrowiu.

Młodociany nieposiadający kwalifikacji zawodowych może być zatrudniony tylko w celu przygotowania zawodowego.

 Zabronione jest zatrudnianie osoby, która nie ukończyła 15 lat, z zastrzeżeniem poniższych punktów.

    • Osoba, która ukończyła ośmioletnią szkołą podstawową, niemająca 15 lat, może być zatrudniona na zasadach określonych dla młodocianych w roku kalendarzowym, w którym kończy 15 lat.
    • Osoba, która ukończyła ośmioletnią szkołę podstawową, niemająca 15 lat, z wyjątkiem osoby, o której mowa powyżej może być zatrudniona na zasadach określonych dla młodocianych w celu przygotowania zawodowego w formie nauki zawodu.
    • Osoba, która nie ukończyła ośmioletniej szkoły podstawowej, niemająca 15 lat, może być zatrudniona na zasadach określonych dla młodocianych w celu przygotowania zawodowego w formie przyuczenia do wykonywania określonej pracy.

Pracodawca jest obowiązany zapewnić młodocianym pracownikom opiekę i pomoc, niezbędną dla ich przystosowania się do właściwego wykonywania pracy.

Regulamin pracy

Regulamin pracy, określając prawa i obowiązki pracodawcy i pracowników związane z porządkiem w zakładzie pracy, powinien ustalać m.in.:

    • wykazy prac wzbronionych pracownikom młodocianym oraz kobietom,
    • rodzaje prac i wykaz stanowisk pracy dozwolonych pracownikom młodocianym w celu odbywania przygotowania zawodowego,
    • wykaz lekkich prac dozwolonych pracownikom młodocianym zatrudnionym w innym celu niż przygotowanie zawodowe.

Zawieranie i rozwiązywanie umów o pracę w celu przygotowania zawodowego

Do zawierania i rozwiązywania z młodocianymi umów o pracę w celu przygotowania zawodowego mają zastosowanie przepisy Kodeksu dotyczące umów o pracę na czas nieokreślony ze zmianami przewidzianymi poniżej:

    • umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego powinna określać w szczególności:
      • rodzaj przygotowania zawodowego (nauka zawodu lub przyuczenie do wykonywania określonej pracy);
      • czas trwania i miejsce odbywania przygotowania zawodowego;
      • sposób dokształcania teoretycznego;
      • wysokość wynagrodzenia.
    • Rada Ministrów może w drodze rozporządzenia określić przypadki, w których jest dopuszczalne zawieranie na czas określony umów o pracę w celu przygotowania zawodowego.

Rozwiązanie za wypowiedzeniem umowy o pracę zawartej w celu przygotowania zawodowego dopuszczalne jest tylko w razie:

    • niewypełniania przez młodocianego obowiązków wynikających z umowy o pracę lub obowiązku dokształcania się, pomimo stosowania wobec niego środków wychowawczych;
    • ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy;
    • reorganizacji zakładu pracy uniemożliwiającej kontynuowanie przygotowania zawodowego;
    • stwierdzenia nieprzydatności młodocianego do pracy, w zakresie której odbywa przygotowanie zawodowe.

Pracownik młodociany jest obowiązany dokształcać się do ukończenia 18 lat. W szczególności jest obowiązany:

    • do dokształcania się w zakresie ośmioletniej szkoły podstawowej, jeżeli szkoły takiej nie ukończył;
    • do dokształcania się w zakresie szkoły ponadpodstawowej lub w formach pozaszkolnych.

Natomiast pracodawca jest obowiązany zwolnić młodocianego od pracy na czas potrzebny do wzięcia udziału w zajęciach szkoleniowych w związku z dokształcaniem się.

Zatrudnianie młodocianych w innym celu niż przygotowanie zawodowe

Młodociany może być zatrudniony na podstawie umowy o pracę przy wykonywaniu lekkich prac, które nie mogą powodować zagrożenia dla życia, zdrowia i rozwoju psychofizycznego młodocianego, a także nie może utrudniać młodocianemu wypełniania obowiązku szkolnego.

Wykaz lekkich prac określa pracodawca po uzyskaniu zgody lekarza wykonującego zadania służby medycyny pracy. Wykaz ten wymaga zatwierdzenia przez właściwego inspektora pracy. Pracodawca, który nie ma obowiązku wydania regulaminu, ustala wykaz lekkich prac w osobnym akcie. Pracodawca jest obowiązany zapoznać młodocianego z wykazem lekkich prac przed dopuszczeniem go do pracy.

Wymiar i rozkład czasu pracy

Pracodawca ustala wymiar i rozkład czasu pracy młodocianego zatrudnionego przy lekkiej pracy, uwzględniając tygodniową liczbę godzin nauki wynikającą z programu nauczania, a także z rozkładu zajęć szkolnych młodocianego.

Tygodniowy wymiar czasu pracy młodocianego w okresie odbywania zajęć szkolnych nie może przekraczać 12 godzin. W dniu uczestniczenia w zajęciach szkolnych wymiar czasu pracy młodocianego nie może przekraczać 2 godzin.

Wymiar czasu pracy młodocianego w okresie ferii szkolnych nie może przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin w tygodniu. Dobowy wymiar czasu pracy młodocianego w wieku do 16 lat nie może jednak przekraczać 6 godzin.

Wymiar czasu pracy określony powyżej obowiązuje także w przypadku, gdy młodociany jest zatrudniony u więcej niż jednego pracodawcy. Przed nawiązaniem stosunku pracy pracodawca ma obowiązek uzyskania od młodocianego oświadczenia o zatrudnieniu albo o niepozostawaniu w zatrudnieniu u innego pracodawcy.

Urlopy wypoczynkowe

Młodociany uzyskuje z upływem 6 miesięcy od rozpoczęcia pierwszej pracy prawo do urlopu w wymiarze 12 dni roboczych.

Z upływem roku pracy młodociany uzyskuje prawo do urlopu w wymiarze 26 dni roboczych. Jednakże w roku kalendarzowym, w którym kończy on 18 lat, ma prawo do urlopu w wymiarze 20 dni roboczych, jeżeli prawo do urlopu uzyskał przed ukończeniem 18 lat.

Młodocianemu uczęszczającemu do szkoły należy udzielić urlopu w okresie ferii szkolnych. Młodocianemu, który nie nabył prawa do urlopu pracodawca może, na jego wniosek, udzielić zaliczkowo urlopu w okresie ferii szkolnych.

Pracodawca jest obowiązany na wniosek młodocianego, ucznia szkoły dla pracujących, udzielić mu w okresie ferii szkolnych urlopu bezpłatnego w wymiarze nieprzekraczającym łącznie z urlopem wypoczynkowym 2 miesięcy. Okres urlopu bezpłatnego wlicza się do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze.

Ochrona zdrowia

Młodociany podlega wstępnym badaniom lekarskim przed przyjęciem do pracy oraz badaniom okresowym i kontrolnym w czasie zatrudnienia. Jeżeli lekarz orzeknie, że dana praca zagraża zdrowiu młodocianego, pracodawca jest obowiązany zmienić rodzaj pracy, a gdy nie ma takiej możliwości, niezwłocznie rozwiązać umowę o pracę i wypłacić odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia.

Pracodawca jest obowiązany przekazać informacje o ryzyku zawodowym, które wiąże się z pracą wykonywaną przez młodocianego, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami również przedstawicielowi ustawowemu młodocianego.

Młodocianego nie wolno zatrudniać w godzinach nadliczbowych ani w porze nocnej (22:00 – 6:00).

Rada Ministrów, w drodze rozporządzenia, może zezwolić na zatrudnianie młodocianych w wieku powyżej 16 lat przy niektórych rodzajach prac wzbronionych, jeżeli jest to potrzebne do odbycia przygotowania zawodowego, określając jednocześnie warunki zapewniające szczególną ochronę zdrowia młodocianych zatrudnionych przy tych pracach.

Prace wzbronione

Wykaz prac wzbronionych młodocianym zawarty jest w rozporządzeniu w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac.

Według ww. rozporządzenia możliwe jest zatrudnianie młodocianych w wieku powyżej 16 lat przy niektórych rodzajach prac wzbronionych młodocianym, które są określone w załączniku nr 2 do rozporządzenia, jeżeli jest to niezbędne do odbycia przygotowania zawodowego młodocianych.

Zatrudnianie młodocianych przy pracach, o których powyżej, nie może mieć charakteru pracy stałej, lecz ma ograniczać się do zaznajamiania młodocianych z czynnościami podstawowymi, niezbędnymi do odbycia przygotowania zawodowego.

Pracodawca zatrudniający pracowników młodocianych przy tego rodzaju pracach podejmuje działania niezbędne do zapewnienia im szczególnej ochrony zdrowia podczas pracy, biorąc w szczególności pod uwagę ryzyko wynikające z ich braku doświadczenia, braku świadomości istniejących lub potencjalnych zagrożeń oraz niepełnej dojrzałości fizycznej i psychicznej, w tym:

    • zapewnia wykonywanie pracy i zajęć przez młodocianych na stanowiskach pracy i w warunkach niestwarzających zagrożeń dla ich bezpieczeństwa i zdrowia,
    • zapewnia nadzór nauczycieli, instruktorów praktycznej nauki zawodu lub innych osób uprawnionych do prowadzenia praktycznej nauki zawodu nad wykonywaniem pracy przez młodocianych,
    • informuje młodocianych o możliwych zagrożeniach i o wszelkich podjętych działaniach dotyczących ich zdrowia,
    • organizuje przerwy w pracy młodocianych dla ich odpoczynku w pomieszczeniach odizolowanych od czynników szkodliwych dla zdrowia lub uciążliwych.

Dopuszczenie młodocianych do tego rodzaju prac może nastąpić na podstawie oceny ryzyka związanego z wykonywaną pracą, dokonanej przed rozpoczęciem pracy przez młodocianych lub w razie istotnej zmiany warunków wykonywania pracy. Podczas oceny ryzyka uwzględnia się w szczególności:

    • ocenę wyposażenia oraz organizacji miejsc pracy i stanowisk pracy młodocianych;
    • organizację procesów pracy oraz ich powiązanie;
    • charakter, stopień i okres narażenia na czynniki fizyczne, biologiczne i chemiczne;
    • formę, zakres i sposób korzystania z wyposażenia miejsc pracy, w tym z maszyn, narzędzi i sprzętu;
    • zakres i poziom szkolenia oraz instrukcji udzielanych młodocianym.

Rozporządzenie dostępne jest tutaj

Projekt: zmiany w wykazie prac wzbronionych młodocianym

W wykazie prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów pojawiła się informacja nt. trwających prac nad projektem rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac. Zmieniające się procesy pracy oraz ciągły rozwój technologiczny z uwzględnieniem dostępu do nowoczesnych środków ochrony indywidualnej pozwalających na bezpieczną pracę w warunkach narażenia na niebezpieczeństwo wpływa na potrzebę dostosowania przepisów rozporządzenia. 

Dzięki rozwojowi technologicznemu w wielu profesjach niektóre zagrożenia zostały w znacznym stopniu ograniczone np.: poprzez wdrożenie nowych, wydajniejszych systemów wentylacji czy bezpiecznych dla zdrowia środków chemicznych.

Pojawiła się również potrzeba dostosowania zawartych w projekcie rozporządzenia wymagań do rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie ogólnych celów i zadań kształcenia w zawodach szkolnictwa branżowego oraz klasyfikacji zawodów szkolnictwa branżowego (Dz. U. z 2019 r. poz. 316, z późn. zm.).

Projekt zakłada również wzięcie pod uwagę potrzeb pracodawców związanych z praktyczną nauką zawodu przez zatrudnionych młodocianych. Obecnie obowiązujące przepisy rozporządzenia powodują, że w wielu sektorach gospodarki młodociani nie mogą być zatrudniani, a tym samym nie mogą nabywać umiejętności potrzebnych do wykonywania określonego zawodu.

W szczególności dotyczy to praktycznej nauki w zawodzie:

    • szkutnika,
    • dekarza,
    • spawacza,
    • mechanika,
    • stolarza.

Konieczność wprowadzenia nowelizacji wynika również z powodu, iż znowelizowane zostało rozporządzenie w sprawie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy (Dz. U. z 2021 r. poz. 2235) i rozszerzeniem wykazu procesów technologicznych, w których dochodzi do uwalniania substancji chemicznych, ich mieszanin lub czynników o działaniu rakotwórczym lub mutagennym

Istota rozwiązań zaproponowanych w projekcie:

    • dostosowanie wykazu prac wzbronionych i dozwolonych dla młodocianych uczęszczających do szkół branżowych;
    • uwzględnienie potrzeb pracodawców zatrudniających młodocianych do praktycznej nauki zawodu (obecnie obowiązującego rozporządzenia ogranicza możliwość zatrudniania młodocianych, a tym samym nabywanie przez nich umiejętności potrzebnych do wykonywania określonego zawodu);
    • ujednolicenie niektórych przepisów warunkujących wykonywanie prac ze względu na płeć.

Podstawa prawna:

  1. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz. U. z 2020 r. poz. 1320 z późn. zm.)
  2. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania (Dz. U. z 2018 r. poz. 2010 z późn. zm.),
  3. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac 1 (Dz. U. z 2016 r. poz. 1509).

Źródło:

  1. https://www.gov.pl/web/premier/wplip-rm

Skomentuj