Przepisy BHP

Wymagania w zakresie bezpieczeństwa, higieny i ergonomii pracy zawarte są generalnie w przepisach bezpieczeństwa i higieny pracy. Ścisłe określenie tych przepisów jest istotne nie tylko z punktu widzenia zakresu obowiązków ciążących na stronach stosunku pracy, ale także ze względu na dopuszczalność regulacji uchybień przez inspektora pracy w drodze decyzji administracyjnej, jak również odpowiedzialności za naruszenie przepisów bhp, przewidzianej w art. 283 § 1 K.p. W literaturze prawa pracy autorzy najczęściej posługują się strukturą przepisów bhp jako zbioru obowiązków ciążących na ich adresatach, abstrahując od sankcji wykroczeniowej za naruszenie tych przepisów.

W moim przekonaniu jest to założenie błędne, ponieważ brak w przepisach prawa pracy przesłanki, pozwalającej na rozróżnienie pojęcia przepisu bhp w znaczeniu szerokim i w znaczeniu wąskim. Ustawodawca w Kodeksie pracy w art. 283 § 1 stworzył blankietowe wykroczenie za naruszenie przepisów bhp, wobec tego definicja tego pojęcia nie może być różnie rozumiana. W art. 11 pkt 1 ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy upoważniono inspektora pracy do nakazania w drodze decyzji administracyjnej likwidacji uchybień, jeżeli naruszenie dotyczy przepisów lub zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Obie wskazane regulacje wymuszają jednoznaczne rozumienie pojęcia „przepis bhp”. Nie może być przepisem bhp np. ustawa z 7.07.1994 r. — Prawo budowlane, j.t.: Dz. U. z 2010 r. Nr 243, poz. 1623, ani nawet fragmenty tej ustawy. Ustawa ta jest w relacji do Kodeksu pracy przepisem odrębnym, gdyż reguluje inną materię niż prawa i obowiązki pracowników i pracodawców (art. 9 § 1 K.p). W konsekwencji kontrola i nadzór nad przestrzeganiem Prawa budowlanego należy do właściwych organów nadzoru budowlanego (art. 87 ust. 1 Prawa budowlanego), natomiast kontrola i nadzór nad przestrzeganiem przepisów prawa pracy, w tym bhp, należy do Państwowej Inspekcji Pracy (art. 184 § 1 K.p.). W działalności kontrolnej inspektor pracy ma prawo badać, czy przepisy Prawa budowlanego oraz przepisy wykonawcze są przez pracodawców przestrzegane. Uprawnienie to wynika z art. 65 Prawa budowlanego. Pracodawca także jest zobowiązany do przestrzegania tych przepisów Prawa budowlanego, które są do niego adresowane, np. ma obowiązek posiadania książki obiektu budowlanego. Nierespektowanie przepisów Prawa budowlanego nie może być jednak poczytane za naruszenie przepisów bhp, ponieważ Prawo budowlane przewiduje własne sankcje wykroczeniowe za naruszenie tej ustawy. W konsekwencji, w razie stwierdzenia naruszenia przepisów Prawa budowlanego inspektor pracy nie jest uprawniony do wydania nakazu na podstawie art. 11 pkt 1 ustawy o PIP, lecz powinien o stwierdzonych faktach powiadomić właściwy organ nadzoru budowlanego. W związku z naruszeniem tych przepisów nie może, jako oskarżyciel publicznych w sprawach o wykroczenia przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową (art.17 § 2 K.p.w.), skierować wniosku o ukaranie za wykroczenie z art. 283 § 1 K.p., lecz jedynie na zasadach ogólnych może powiadomić właściwy organ nadzoru budowlanego lub Policję o podejrzeniu popełnienia wykroczenia z art. 93 pkt 9 Prawa budowlanego.

W strukturze przepisów bhp wymienić zatem należy:

— art. 66 ust. 1 Konstytucji RP,

— art. 15 K.p.,

— dział X K.p. oraz jego przepisy wykonawcze kodeksowe i przedkodeksowe,

— art. 2983 § 2 K.p.,

— art. 304–3044 K.p.,

— ustawy szczególne w rozumieniu art. 5 K.p. zawierające postanowienia bhp i przepisy wykonawcze do tych ustaw,

— ustawy odrębne zawierające postanowienia o charakterze bezpieczeństwa i higieny pracy, pod warunkiem że nie zostały objęte nadzorem i kontrolą specjalistycznego organu,

— postanowienia o charakterze bezpieczeństwa i higieny pracy zawarte w układzie zbiorowym pracy i regulaminie pracy,

— postanowienia o charakterze bezpieczeństwa i higieny pracy zawarte w porozumieniu lub regulaminie telepracy, jeżeli nie stanowią one części składowej regulaminu pracy.

Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy mają charakter regulacji co najmniej jednostronnie bezwzględnie obowiązujących. Oznacza to, że strony stosunku pracy nie mogą dokonywać odstępstw od tych przepisów na niekorzyść pracownika. Jednostronnie bezwzględnie obowiązujący charakter przemawiałby za tym, że dopuszczalne są odstępstwa na korzyść pracownika. Zagadnienie to nie może być jednak tłumaczone w sposób typowy dla tego rodzaju przepisów. Interwencjonizm państwa w sferę bezpieczeństwa i higieny pracy oznacza, że państwo gwarantuje sobie możliwość skutecznego wpływu na kształt regulacji prawnych dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy. Przemawiałoby to za dwustronnie bezwzględnie obowiązującym charakterem przepisów bhp, czyli takich, od których w ogóle nie wolno dokonywać odstępstw. Z drugiej strony jednak, niektóre postanowienia o charakterze ochronnym stanowią nieraz pewne minimum bezpieczeństwa czy minimum higieny, co dopuszcza oczywiście dalej idące rozwiązanie, korzystniejsze dla pracownika, czyli stwarzające bardziej dogodne warunki pracy. Przykładowo, przepisy bhp przewidują, że w pomieszczeniach biurowych ma być zapewniona temperatura minimum 18°C (§ 30 ogólnych przepisów bhp). Nie znaczy to oczywiście, że dany pracodawca nie może być zobowiązany, np. w układzie zbiorowym pracy, do zapewnienia w takich pomieszczeniach klimatyzacji, utrzymującej temperaturę na optymalnym poziomie, bez względu na zewnętrzne warunki atmosferyczne. W konsekwencji, zmiana obowiązku pracodawcy w stosunku do przepisu powszechnie obowiązującego musi być oceniana w każdym jednostkowym przypadku oddzielnie. Nie jest jednak dopuszczalne dokonywanie jakichkolwiek zmian w zakresie ciążących na pracownikach obowiązków, ponieważ te zagadnienia mogą być regulowane tylko przez ustawodawcę. Przykładowo, zgodnie z art. 211 pkt 6 K.p. pracownik jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie wypadku przy pracy albo zagrożeniu dla zdrowia lub życia ludzkiego. Konkretyzując ten obowiązek w regulaminie pracy, można ustalić, że osobą właściwą w tym zakresie jest pracodawca lub inspektor bhp. Tego rodzaju zabieg nie wykracza poza dopuszczalne uszczegółowienie obowiązku ustawowego, ponieważ nie zwiększa jego rozmiaru, lecz jedynie wskazuje właściwą osobę, która winna być w takim przypadku powiadomiona. Gdyby w regulaminie pracy zawarto zapis nakazujący zawiadomić o wypadku pracodawcę i inspektora bhp, wówczas byłoby to wykroczenie poza obowiązek ustawowy. Pracownik jest ustawowo obowiązany powiadomić o wypadku przełożonego, toteż w regulaminie pracy dopuszczalne jest jedynie skonkretyzowanie, o jaką osobę chodzi. W drugim przypadku mamy natomiast do czynienia z rozszerzeniem obowiązku na dwa wskazane podmioty i dlatego czynić tego nie wolno. Niedopuszczalne jest także ograniczanie w układzie zbiorowym pracy czy w regulaminie pracy obowiązków ciążących na pracownikach z mocy ustawy. W tym przypadku nie można skutecznie tłumaczyć się korzystnością regulacji dla pracownika. Zresztą korzystność taka miałaby charakter pozorny, ponieważ w istocie byłoby to rozwiązanie mniej korzystne. Przepisy bhp ustanowione są po to, aby chronić życie i zdrowie pracowników. Z tego względu, wyłączenie stosowania niektórych postanowień bhp poczytać należałoby jako zabieg mniej korzystny dla pracownika. Przy ocenie korzystności należy posługiwać się przesłanką obiektywną, a nie subiektywną

Nie są przepisami bhp normy techniczne, a w szczególności Polskie Normy, których podstawą egzystencji jest ustawa z 12.09.2002 r. o normalizacji, Dz. U. Nr 169, poz. 1386, z późn. zm. Mimo ochronnego charakteru tej ustawy nie może być ona uznana za przepis bhp, ponieważ jest ustawą odrębną w stosunku do Kodeksu pracy, przewidującą stosowne organy nadzorujące jej przestrzegania. W konsekwencji, Polskie Normy czerpiące swe źródło w tej ustawie nie mogą być uznane za przepis bhp. Twierdzenie to  może być częściowo słuszne, ale jedynie w takim zakresie, że PN jest w ogólnym tego słowa znaczeniu przepisem prawa niskiego rzędu. Odesłanie do niej w przepisie rangi rozporządzenia nie przekształca jednak PN w przepis bhp. Naruszenie postanowień Polskiej Normy może być potraktowane jako naruszenie przepisu bezpieczeństwa i higieny pracy wówczas, gdy przepisy bhp odsyłają do tych norm. W takim przypadku Polska Norma nie stanowi samoistnej podstawy naruszonej regulacji prawnej, lecz jest nią przepis odsyłający. Polskie Normy nie mogą stanowić podstawy prawnej nakazu inspektora pracy, lecz podając podstawę prawa materialnego, konieczne jest w szczególności przywołanie przede wszystkim przepisu odsyłającego zobowiązującego do postępowania wedle zasad i reguł określonych w sprecyzowanej rodzajowo Polskiej Normie. Wydanie takiego nakazu powinno być oparte na naruszonej zasadzie bhp, którą można wytłumaczyć przy pomocy treści określonej normy. W konsekwencji taki nakaz inspektora pracy musi posiadać uzasadnienie faktyczne i prawne. Na tle problematyki Polskich Norm powstają jednak swoistego rodzaju nieporozumienia. W artykule „Urzędnicza nadinterpretacja” A–OP z 2002 r. Nr 9, s. 6–7, R. Celeda podnosi, że odesłanie w rozporządzeniu w sprawie ogólnych przepisów bhp do Polskiej Normy nie czyni tej normy powszechnie obowiązującą i w konsekwencji nie zobowiązuje pracodawcy do stosowania zasad w niej przewidzianych. Rzeczywiście, odesłanie w ogólnych przepisach bhp do Polskiej Normy nie powoduje powszechnie obowiązującego charakteru tej normy. Nie oznacza to jednak, że zasady i warunki przewidziane w tej normie nie mogą być dla pracodawcy obowiązujące. Oczywiście, że mogą. Mamy tutaj bowiem do czynienia jedynie z określonym sposobem techniki legislacyjnej. Otóż minister do spraw pracy, konstruując przepisy bhp, mógł postąpić w dwojaki sposób:

— określić ogólne wymagania bhp, a w sprawach szczegółowych posłużyć się odesłaniem do warunków i zasad określonych np. w Polskich Normach wskazanych rodzajowo, albo

— zawrzeć w rozporządzeniu in extenso treść określonych PN, zamieniając je w przepis bhp.

Zakładając zastosowanie drugiej metody legislacyjnej, rozporządzenie w sprawie ogólnych przepisów bhp zawierałoby, lekko licząc, ponad 200 stron i byłoby aktem prawnym zupełnie „niestrawnym” intelektualnie. Z tego względu, w procesie legislacji powszechnie zarówno w ustawach, jak i w rozporządzeniach stosuje się technikę odesłania. Naruszenie zasad i metod postępowania zawartych w Polskiej Normie nie oznacza naruszenia tej normy, lecz w podanym przypadku naruszenie konkretnego paragrafu ogólnych przepisów bhp, który nakazuje stosować zasady przewidziane w określonej Polskiej Normie. W art. 5 ust. 4 ustawy z dnia 12.09.2002 r. o normalizacji, Dz. U. Nr 169, poz. 1386, z późn. zm., stwierdzono dopuszczalność powoływania PN w przepisach prawnych, po ich opublikowaniu w języku polskim. W konsekwencji, powołując się na przepisy rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 20.06.2002 r. w sprawie „Zasad techniki legislacyjnej”, Dz. U. Nr 100, poz. 908, moim zdaniem, opisany sposób odesłania do PN jest nadal dopuszczalny, pod warunkiem jednak, że Polska Norma zostanie przytoczona dokładnie.

Zgodnie bowiem z § 156 ust. 2 cyt. rozporządzenia, jeżeli odesłanie stosuje się tylko ze względu na potrzebę osiągnięcia skrótowości tekstu, w przepisie odsyłającym jednoznacznie wskazuje się przepis lub przepisy prawne, do których się odsyła. Pod pojęciem jednoznacznego odesłania należy rozumieć powołanie PN w pełnym jej brzmieniu, wraz z podaniem miejsca jej publikacji. Oznacza to, że aby ogólne przepisy bhp mogły nadal funkcjonować w pełnym zakresie regulacyjnym, minister do spraw pracy musi znowelizować rozporządzenie w sprawie ogólnych przepisów bhp poprzez dodanie w każdym przypadku odesłania do PN i szczegółowego jej wskazania. Do czasu przeprowadzenia takiego zabiegu legislacyjnego, zgodnie z porządkiem konstytucyjnym, rzeczywiście nie będzie można powoływać się na obowiązek stosowania zasad i metod postępowania zawartych w treści PN, do której odsyłają ogólne przepisy bhp. W konsekwencji, ogólne odesłanie w ogólnych przepisach bhp do Polskiej Normy, daje podstawę inspektorowi pracy do wydania nakazu na podstawie zasady bhp, którą wydający decyzję w treści jej uzasadnienia musi dokładnie wyjaśnić. Wobec tego, nakaz inspektora pracy tłumaczący zasadę bhp musi posiadać uzasadnienie faktyczne i prawne.

Chcesz wiedzieć więcej? Sprawdź!

Tadeusz M. Nycz