Urlop dla poratowania zdrowia a nowa ustawa

Niektóre zawody, w tym nauczyciele akademiccy, mają specyficzne uprawnienie związane ze stanem zdrowia – prawo do urlopu dla poratowania zdrowia (w skrócie zwanego urlopem zdrowotnym).

Celem tego urlopu jest przeprowadzenie zaleconego leczenia, jeżeli stan zdrowia wymaga powstrzymania się od pracy. Przedmiotem niniejszego artykułu są prawne aspekty dotyczące orzekania o urlopie dla poratowania zdrowia nauczycieli akademickich w związku ze zmianą stanu prawnego.

Podstawy prawne i zasady udzielania urlopu dla poratowania zdrowia nauczycielowi akademickiemu uległy zmianie 1 października 2018 r. w związku z wejściem w życie ustawy z 20 lipca 2018 r. Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (DzU z 2018 r., poz. 1668, ze zm.), w skrócie p.s.w.n. Ustawę stosuje się do publicznych i niepublicznych uczelni. Szkoła wyższa jest uczelnią publiczną, jeżeli jest utworzona przez organ państwa a niepubliczną, jeżeli przez osobę fizyczną albo osobę prawną inną niż jednostka samorządu terytorialnego albo państwowa albo samorządowa osoba prawna. Uczelnia zależnie od prowadzonej działalności jest uczelnią akademicką albo zawodową.

Poprzedni stan prawny

Do końca września 2018 r. problematykę urlopu dla poratowania zdrowia regulowała ustawa z 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (t.j.: DzU z 2017 r., poz. 2183, ze zm.) i wydane na jej podstawie rozporządzenie Ministra Zdrowia z 3 października 2014 r. w sprawie orzekania o potrzebie udzielenia nauczycielowi akademickiemu urlopu dla poratowania zdrowia (DzU z 2014 r., poz. 1359). W świetle art. 134 ust. 5 poprzedniej ustawy obligatoryjnymi przesłankami uzyskania prawa do urlopu dla poratowania zdrowia, które należało spełnić łącznie były:

– posiadanie statusu nauczyciela akademickiego (podleganie przepisom ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym z 2005 r.),

– zatrudnienie w uczelni w pełnym wymiarze czasu pracy w charakterze nauczyciela akademickiego,

– odpowiedni staż pracy – przepracowanie co najmniej 15 lat w uczelni.

Prawo do urlopu dla poratowania zdrowia

Nauczyciele akademiccy należą do grup zawodowych, których status został uregulowany w odrębnej ustawie. Zgodnie z art. 113 p.s.w.n. nauczycielem akademickim może być osoba, która:

– ma kwalifikacje określone w ustawie i statucie uczelni,

– nie jest ukarana karą dyscyplinarną wydalenia z pracy w uczelni z zakazem wykonywania pracy w uczelniach na okres od 6 miesięcy do 5 lat lub pozbawienia prawa do wykonywania zawodu nauczyciela akademickiego na okres 10 lat,

– spełnia wymagania, o których mowa w art. 20 ust. 1 p. 1-3 p.s.w.n., czyli ma pełną zdolność do czynności prawnych, korzysta z pełni praw publicznych oraz nie była skazana prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe.

Nauczycieli akademickich zatrudnia się w grupach pracowników: dydaktycznych,  badawczych oraz badawczo-dydaktycznych. Nauczyciela akademickiego zatrudnia się na stanowisku: profesora, profesora uczelni, adiunkta, asystenta. Nawiązanie stosunku pracy z pracownikiem uczelni następuje na podstawie umowy o pracę. Nawiązanie z nauczycielem akademickim pierwszego stosunku pracy w danej uczelni publicznej, na czas nieokreślony lub określony dłuższy niż 3 miesiące, w wymiarze przekraczającym połowę pełnego wymiaru czasu pracy, następuje po przeprowadzeniu otwartego konkursu.

Urlop dla poratowania zdrowia przysługuje nauczycielom akademickim po spełnieniu wymogów określonych ustawowo. W świetle art. 131 p.s.w.n. obligatoryjnymi przesłankami uzyskania prawa do urlopu dla poratowania zdrowia, które należy spełnić łącznie są:

– posiadanie statusu nauczyciela akademickiego (podleganie przepisom ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce z 2018 r.),

– wiek poniżej 65 lat,

– zatrudnienie w pełnym wymiarze czasu pracy w charakterze nauczyciela akademickiego,

– odpowiedni minimalny staż pracy, tj. przepracowanie co najmniej 10 lat w uczelni.

Urlop dla poratowania zdrowia przysługuje nauczycielom akademickim pozostającym w stosunku pracy, których pracodawcą jest uczelnia (zarówno publiczna, jak i niepubliczna, akademicka lub zawodowa). Ograniczeniem ustawowym jest wiek nauczyciela akademickiego, bowiem prawo do urlopu zdrowotnego nie przysługuje po ukończeniu 65 roku życia. Zasada ta dotyczy zarówno kobiet, jak i mężczyzn. Prawo do urlopu mają tylko nauczyciele zatrudnieni w uczelni w pełnym wymiarze czasu pracy. Zgodnie z ustawą o szkolnictwie wyższym i nauce nauczyciela akademickiego obowiązuje system zadaniowego czasu pracy. Roczny wymiar zajęć dydaktycznych wynosi:

– do 240 godzin dydaktycznych dla pracownika badawczo-dydaktycznego,

– do 180 godzin dydaktycznych dla pracownika badawczo-dydaktycznego zatrudnionego na stanowisku profesora,

– do 360 godzin dydaktycznych dla pracownika dydaktycznego,

– do 540 godzin dydaktycznych dla pracownika dydaktycznego zatrudnionego na stanowisku lektora lub instruktora, jeżeli statut uczelni przewiduje takie stanowisko.

Zasady ustalania zakresu obowiązków nauczycieli akademickich dla poszczególnych grup pracowników i rodzajów stanowisk, rodzaje zajęć dydaktycznych objętych zakresem tych obowiązków, w tym wymiar zajęć dydaktycznych oraz innych obowiązków dla poszczególnych stanowisk, a także zasady obliczania godzin dydaktycznych określa regulamin pracy.

Wymogiem niezbędnym do uzyskania urlopu zdrowotnego jest także odpowiedni staż pracy w uczelni w charakterze nauczyciela akademickiego. Zdaniem autorki należy przyjąć, że chodzi o ogólny staż pracy konkretnego nauczyciela w uczelniach, a nie tylko w tej, w której nauczyciel ostatnio pracuje i ubiega się o urlop. W zakresie minimalnego wymaganego stażu pracy zaszła istotna i korzystna dla nauczycieli akademickich zmiana – w nowej ustawie w stosunku do poprzedniego stanu prawnego obniżony został z 15  do 10 lat minimalny staż pracy w uczelni w charakterze nauczyciela akademickiego.

Urlop dla poratowania zdrowia nauczyciela akademickiego służy przeprowadzeniu zaleconego leczenia, gdy stan zdrowia nauczyciela wymaga powstrzymania się od pracy. Łączny wymiar urlopu dla poratowania zdrowia w całym okresie zatrudnienia nauczyciela akademickiego nie może przekroczyć jednego roku. Zasada ta nie uległa zmianie w stosunku do poprzedniego stanu prawnego. Kolejny urlop dla poratowania zdrowia może być udzielony nie wcześniej niż po upływie 3 lat od dnia zakończenia poprzedniego.

Nauczyciel akademicki podczas korzystania z urlopu nadal pozostaje w stosunku pracy. Urlop dla poratowania zdrowia ma charakter urlopu płatnego, nauczyciel akademicki pobiera za ten okres wynagrodzenie, a pracodawca odprowadza od jego zarobków składki na ubezpieczenia społeczne. Wynagrodzenie za czas płatnego urlopu dla poratowania zdrowia oblicza się jak wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy.

Nauczyciel akademicki korzystający z urlopu dla poratowania zdrowia nie może w tym czasie wykonywać pracy zarobkowej zarówno na podstawie umowy o pracę, jak i umów cywilnych, ani też prowadzić działalności gospodarczej.

Reasumując, nauczycielowi akademickiemu, który nie ukończył 65. roku życia, zatrudnionemu w pełnym wymiarze czasu pracy, po co najmniej 10 latach zatrudnienia w uczelni przysługuje ustawowe prawo do płatnego urlopu dla poratowania zdrowia.

Orzekanie o urlopie dla poratowania zdrowia

Urlopu dla poratowania zdrowia udziela się na podstawie orzeczenia lekarskiego stwierdzającego, że stan zdrowia wymaga powstrzymania się od pracy, oraz określającego zalecone leczenie i czas potrzebny na jego przeprowadzenie. Procedurę w sprawie udzielenia urlopu dla poratowania zdrowia rozpoczyna inicjatywa samego nauczyciela akademickiego, tj. złożenie przez niego pisemnego wniosku do rektora o udzielenie przedmiotowego urlopu. Następnie powinno zostać wydane przez uczelnię (rektora) skierowanie na badanie lekarskie w celu stwierdzenia potrzeby udzielenia nauczycielowi akademickiemu urlopu dla poratowania zdrowia. Szczegółowy tryb postępowania na tym pierwszym etapie ubiegania się o urlop dla poratowania zdrowia powinien być określony w statucie uczelni. Jak wynika z analizy statutów różnych uczelni (dokonanej przez autorkę w marcu 2019 r.) kwestie te nie są zbyt dokładnie określane, a w niektórych wypadkach zapis obejmuje jedynie kopię postanowień ustawy i to jeszcze często poprzednio obowiązującej! Generalnie w statutach uczelni zapisano, że urlop dla poratowania zdrowia udzielany jest na pisemny wniosek nauczyciela akademickiego złożony do rektora. W części statutów pojawia się konkretniejszy zapis, że wniosek o udzielenie urlopu dla poratowania zdrowia powinien być złożony do rektora co najmniej na 30 przed rozpoczęciem semestru, a urlop rozpoczyna się od początku semestru (jednakże w uzasadnionych przypadkach urlop może być udzielony w trakcie semestru).

Badanie lekarskie nauczyciela akademickiego jest przeprowadzane na podstawie skierowania wydanego przez rektora uczelni, w której nauczyciel akademicki jest zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy. Wzór skierowania określa załącznik nr 1 do rozporządzenia Ministra Zdrowia z 27 września 2018 r. w sprawie orzekania o stanie zdrowia nauczyciela akademickiego na potrzeby udzielenia urlopu dla poratowania zdrowia (DzU z 2018 r., poz. 1868). Rozporządzenie to określa:

– zakres oraz tryb przeprowadzania badania lekarskiego mającego na celu stwierdzenie, czy stan zdrowia nauczyciela akademickiego wymaga powstrzymania się od pracy, oraz określenie zaleconego leczenia i czasu potrzebnego na jego przeprowadzenie,

– wzór skierowania na badanie lekarskie,

– wzór orzeczenia lekarskiego wydawanego w wyniku badania lekarskiego.

Nauczyciel akademicki zgłasza się na badanie lekarskie we wskazanej przez pracodawcę  jednostce służby medycyny pracy (mającej umowę z uczelnią) nie później niż w terminie 30 dni od dnia otrzymania skierowania. Wraz ze skierowaniem powinien przedstawić lekarzowi dokumentację medyczną z przebiegu dotychczasowego leczenia, jeżeli ją posiada. Badanie lekarskie przeprowadza się po sprawdzeniu tożsamości nauczyciela akademickiego. Obejmuje ono badanie podmiotowe oraz przedmiotowe, z uwzględnieniem ogólnego stanu zdrowia, oceny układu krążenia, układu ruchu, układu nerwowego, układu oddechowego oraz narządu mowy. Jeśli lekarz uzna za niezbędne wykonanie badań pomocniczych lub konsultacji specjalistycznych, wystawia nauczycielowi akademickiemu skierowanie na te badania lub konsultacje. Badanie lekarskie, w tym badania pomocnicze lub konsultacje specjalistyczne, przeprowadza się z uwzględnieniem specyfiki pracy wykonywanej przez nauczyciela akademickiego i konieczności powstrzymania się od wykonywania tej pracy z uwagi na jego stan zdrowia. Procedura kończy się wydaniem orzeczenia lekarskiego. Wzór orzeczenia lekarskiego określa załącznik nr 2 do ww. rozporządzenia z 27 września 2018 r. Orzeczenie lekarskie wydaje się w trzech egzemplarzach, z których jeden otrzymuje nauczyciel akademicki, drugi rektor, który skierował nauczyciela na badanie, a trzeci jest dołączany do dokumentacji medycznej nauczyciela.

Orzeczenie lekarskie w przedmiotowej sprawie może wydać jedynie lekarz posiadający uprawnienia do wykonywania badań profilaktycznych zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie art. 229 § 8 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j.: DzU z 2018 r., poz. 917, ze zm.), wykonujący działalność w jednostce służby medycyny pracy, z którą uczelnia zawarła umowę, o której mowa w art. 12 ustawy z 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyny pracy (t.j.: DzU z 2018 r., poz. 1155, ze zm.). O urlopie dla poratowania zdrowia może orzekać tylko lekarz posiadający uprawnienia do wykonywania badań profilaktycznych pracowników określonych w kodeksie pracy (art. 229), czyli  badań wstępnych, okresowych i kontrolnych. Uprawniony lekarz musi mieć kwalifikacje określone w rozporządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (t.j.: DzU z 2016, poz. 2067). Zgodnie z tym rozporządzeniem badania profilaktyczne wykonują przede wszystkim lekarze, którzy posiadają specjalizację w dziedzinie: medycyny pracy, medycyny przemysłowej, medycyny morskiej i tropikalnej, medycyny kolejowej, medycyny transportu, medycyny lotniczej lub higieny pracy. Uprawniony  lekarz musi wykonywać swoją działalność orzeczniczą w jednostce służby medycyny pracy, z którą konkretna uczelnia (kierująca nauczyciela akademickiego na badanie) zawarła  pisemną umowę. Badania profilaktyczne  pracowników mogą być wykonywane tylko na podstawie specjalnej, uregulowanej ustawowo umowy zawartej przez pracodawcę (zwanego zleceniodawcą) z podstawową jednostką służby medycyny pracy (zwaną zleceniobiorcą). Jednostkami organizacyjnymi służby medycyny pracy o charakterze podstawowym są podmioty wykonujące działalność leczniczą w celu sprawowania profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracującymi (np. przychodnie medycyny pracy).

Zgodnie z art. 132 p.s.w.n. nauczycielowi akademickiemu oraz uczelni przysługuje odwołanie od orzeczenia lekarskiego do wojewódzkiego ośrodka medycyny pracy właściwego ze względu na miejsce zamieszkania nauczyciela. Jeżeli orzeczenie lekarskie zostało wydane przez lekarza zatrudnionego w wojewódzkim ośrodku medycyny pracy, odwołanie przysługuje do instytutu badawczego działającego w zakresie medycyny pracy, położonego najbliżej miejsca zamieszkania nauczyciela akademickiego. Odwołanie wraz z uzasadnieniem wnosi się na piśmie w terminie 14 dni od dnia otrzymania orzeczenia lekarskiego, za pośrednictwem lekarza, który je wydał. Lekarz przekazuje odwołanie wraz z dokumentacją badań podmiotowi właściwemu do jego rozpatrzenia w terminie 7 dni od dnia otrzymania odwołania. Badanie lekarskie w trybie odwoławczym przeprowadza się w terminie 30 dni od dnia otrzymania odwołania przez podmiot właściwy do jego rozpatrzenia. Orzeczenie lekarskie wydane w trybie odwoławczym jest ostateczne.

Koszty badań lekarskich nauczyciela w trybie podstawowym i odwoławczym ponosi, nie częściej niż raz na 3 lata, uczelnia. W związku z tym nauczyciel nie ponosi kosztów związanych z procedurą realizacji prawa do urlopu dla poratowania zdrowia.

Reasumując, urlop dla poratowania zdrowia jest urlopem celowym, a więc powinien być wykorzystany na leczenie lub rehabilitację, według zaleceń lekarskich. Urlop udzielany jest wyłącznie na wniosek nauczyciela akademickiego spełniającego warunki ustawowe w zakresie zatrudnienia i stażu pracy, przez rektora uczelni – na podstawie orzeczenia lekarza medycyny pracy. Okres urlopu dla poratowania zdrowia w aspekcie uprawnień pracowniczych  traktowany jest  zasadniczo tak samo jak okres wykonywania pracy.

Nowa ustawa o szkolnictwie wyższym i nauce, a także wydane na jej podstawie rozporządzenie wykonawcze nie zmieniły wiele w stosunku do poprzedniego stanu prawnego jeśli chodzi o prawo i orzekanie o urlopie dla poratowania zdrowia nauczycieli akademickich. Podstawowa różnica dotyczy zmiany w zakresie minimalnego stażu pracy w uczelni jako przesłanki obligatoryjnej uzyskania urlopu zdrowotnego. Z korzyścią dla nauczycieli został on obniżony z co najmniej 15 do co najmniej 10 lat pracy. Ponadto ograniczono ustawowo górną granicę wieku, do której przysługuje prawo do  urlopu zdrowotnego.

dr Małgorzata Paszkowska

Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie

Artykuł z miesięcznika ATEST – Ochrona Pracy nr 7/2019

www.atest.com.pl

Skomentuj